The Project Gutenberg EBook of Reisontmoetingen van Joachim
Polsbroekerwoud en zijne Vrienden, by Vlerk

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Reisontmoetingen van Joachim Polsbroekerwoud en zijne Vrienden

Author: Vlerk

Commentator: W.F.C. van Laak

Release Date: July 21, 2008 [EBook #26100]

Language: Dutch

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISONTMOETINGEN VAN JOACHIM ***




Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/








						REISONTMOETINGEN

							  VAN

					JOACHIM POLSBROEKERWOUD

					   en zijne Vrienden.

						   Uitgegeven
							  door

							 VLERK.



						 Geïllustreerd.

					   Arnhem--Nijmegen,

					 Gebrs. E. & M. Cohen.








			  Gedrukt bij Karel F. Misset, Arnhem.






Voorwoord.


De "Reisontmoetingen van Joachim Polsbroekerwoud en zijne vrienden"
werden in 1840 te Amsterdam voor het eerst uitgegeven. In twaalf
nummers van 24 bladzijden kwamen de afleveringen uit, elk voorzien
van eene plaat en van een omslag met geestige randversiering.

Het geheel valt merkwaardig in het genre van Dickens: hoofdonderwerp,
stemming, stijl, platen en titelversiering. Bij den eersten oogopslag
herkent men de uitgave van de Pickwick! Hendrik Frijlink te Amsterdam,
die deze twaalf afleveringen à 30 cents uitgaf, heeft gezorgd voor
eene keurige en smaakvolle uitvoering, weelderig genoeg voor dien
tijd, terwijl de octavobladzijden met eene kleine, maar fraaie,
scherpgeteekende letter zijn afgedrukt. Een boek, dat f 3,60 gekost
heeft en dat dus den uitgever van het Leeskabinet tot eer en tot
voordeel kon strekken.

Hoe ging mijn hart open, toen ik die afleveringen na eene halve eeuw
wederzag! In mijn prille jeugd had ik ze op eene bovenkamer in mijn
vaders huis tusschen andere letterkundige en nuttige boeken gevonden
en voor den dag gehaald. Gij kunt begrijpen, dat een knaap van een
tiental of een twaalftal jaren het eerst naar de boeken grijpt, die
door prentwerk aantrekkelijk gemaakt zijn! Ik kende toen reeds het een
en ander van Dickens uit de vertaling, die in tal van afleveringen
van het "Leeskabinet" voorkwam, een allergezelligst maandschrift,
dat ook door Frijlink uitgegeven werd en waarvan enkele jaargangen op
denzelfden zolder lagen opgestapeld. De platen in het Leeskabinet en
die van de "Reisontmoetingen" hadden iets van elkaar en zoo meende ik
toen reeds iets van de navolging te bespeuren. De prentjes brachten
mij aan 't lezen; ik las toen rijp en groen, en de humor van dit boek
boeide mij.

Die humor deed mij te meer pleizier, omdat ik er weldra eenige
inlichtingen bij ontving van vader en moeder.

Ja, ja, zoo werd mij gezegd, dat was dat grappige boek van Oome
Bernard, van Bernard Gewin, die het als student of proponent geschreven
had en die nu reeds lang een deftig predikant was.

De schrijver was wel niet rechtstreeks van de familie, maar het
scheelde toch niet veel, want hij was de zwager van eene tante van
mij. Hij kwam als student nog al eens op de pastorie te Oudshoorn
bij Leiden een bezoek brengen en was dan zeer vriendelijk voor mijne
zuster, toenmaals nog een kind. "Oome Bernard",--zoo werd hij nog
dikwijls genoemd--was dus een huisvriend, aan wien men ook later
gaarne dacht. Hij studeerde te Leiden in dezelfde jaren, toen daar
ook nog twee andere Theologen waren, zijne vrienden Nicolaas Beets
en Johannes Petrus Hasebroek; dit drietal ging ook vriendschappelijk
om met J. Kneppelhout, die evenwel een jurist was, zonder examens
te doen. Zij vormden een soort van clubje en hielden veel van
letterkunde. Zij hadden als talentvolle jonge mannen iets later elk
een boek geschreven onder een' aangenomen naam. De een was Hildebrand,
de ander Jonathan, de derde trad op als Klikspaan.

Hij, Gewin, had den naam van Vlerk aangenomen. Toen zij, of ten minste
een paar van hen, een reisje langs den Rijn en naar Zwitserland gedaan
hadden, had Gewin daar eene beschrijving van gemaakt, natuurlijk met
allerlei bijwerk en verandering van namen en omstandigheden.

Die goede, vroolijke Gewin was een liefhebber van grappen. Had hij
niet als student een' grooten brief aan mijne ouders geschreven, een'
brief zoo ontzaglijk, dat het vel sterk en dik papier wel eene geheele
tafel bedekte? Daarin had hij schertsend in Bijbelstijl, in de tale
Kanaäns, allerhande nieuwtjes medegedeeld, aardig te zamengebracht,
met geestige afwisseling van het een op het ander overgaand.



Nu ligt dat boek over Polsbroekerwoud hier voor mij als eene
vriendelijke herinnering aan de roemvolle dagen der vernieuwing
onzer Letterkunde.

Het werk is zeldzaam geworden. Het zou menigeen moeilijk vallen er een
tweede exemplaar naast te leggen! Zelfs oude bezitters van dit werk
zijn het allengs kwijt geraakt. Ook wijlen de Heer J. Kneppelhout
op den Hemelschen Berg bij Oosterbeek, niet ver van Arnhem, had het
vroeger in zijne boekerij, maar het is er niet meer te vinden: een
herdruk is het eenige middel om het aan de leesgrage wereld weder in
handen te spelen.

Buitendien is een herdruk niet ongewettigd. Dit boek immers
vertegenwoordigt met eenige andere uit denzelfden tijd, een belangrijk
tijdperk uit de geschiedenis onzer vaderlandsche Letterkunde.

Ik denk hier aan het optreden der Romantische school in ons land. Met
het woord school bedoel ik hier eigenlijk alleen eene richting,
een overhellen tot wat toenmaals nieuw was in Europa.

Sedert de dagen der zestiende en zeventiende eeuw, de bekende
Herleving der Letteren, was de geestdrift voor het schoone der
Klassieke Grieksche en Romeinsche oudheid eenigszins bekoeld.

De navolging op slaafschen trant van steeds dezelfde verhalen in
telkens denzelfden vorm begon bij mannen van gunstigen aanleg walging
te verwekken. Geruimen tijd had men begrepen, dat de wereldbeschouwing
en de nieuwerwetsche gevoelens evenals de met het heidendom van Rome
en Griekenland niet meer strookende begrippen onmogelijk in de oude
phraseologie te persen waren. De geleerden hadden het weliswaar nog
lang volgehouden er behagen in te scheppen, als zij eenige volzinnen
tegenkwamen, die geheel of gedeeltelijk uit de oude schrijvers vertaald
of nagevolgd waren, maar het groote publiek bleef daar koud voor en
liet zich op den duur niet bedotten.

Ook zij, die met de oude letteren niet bekend waren, begonnen in de
nieuwe talen als dichters en schrijvers roem te oogsten. Sommigen
werden alom gevierd, ja wereldberoemd, die nooit Grieksch of Latijn
hadden verstaan.

Andere voortbrengselen van den menschelijken geest begonnen daarom
meer de aandacht te trekken. Zoowel de stukken oude poëzie uit de
Middeleeuwen, als andere uitingen van het Europeesche genie werden nog
eens voor den dag gehaald en geprezen. Stukken, die in den boezem des
volks waren ontstaan en die menigmaal onder de mindere bevolking in
onooglijke blauwbloekjes een bijna verborgen leven leidden, ja, die
soms in de verhalen der dorpelingen een gebrekkig voortbestaan hadden
gevonden of slechts leefden in den mond der zangers in achterhoeken
of kermisbuurten, zulke stukken nationaal volksleven waren reeds lang
in Frankrijk en later in Engeland en Duitschland door geleerden of
wijzen aan de kenners aangeprezen. Deze werden nu voortaan bestudeerd.

Poëzie scheen iets nationaals te zijn geworden en bleef niet langer
een soort van geleerdheid van een enkel individu, behoorende tot de
"Republiek der Letteren".

En toch bleek ook weder, dat de Poëzie iets internationaals was, meer
dan eenige zaak ter wereld. Maar men lette nu ook op de dichters van
het verre Oosten en legde opnieuw de hand op den ouden, bekenden
Bijbel, maar om daar het _menschelijke_ te bestudeeren, als een
product van dezelfde dichterlijke geestdrift, die ook elders werkzaam
geweest was. Men stelde zelfs eene vergelijking in van het schoone,
dat zich overal bij Perzen en Indiërs, bij Mohammedanen en heidenen
evenals bij de oudste Germaansche stammen had voorgedaan.

Ja, overal had men poëzie gevonden, en alle volken hadden, zoo bewees
men, hunne eigen opvattingen en vormen gehad, en zelf gevonden, terwijl
het eene volk niet uitsluitend een voorrecht bezat boven alle andere.

Zoo werd nu niet langer _de tijd der Middeleeuwen_ verwaarloosd en in
de verschillende landen werd _het echt nationale_ weder opgezocht. De
deftigheid en stijfheid, die men zich eigen had gemaakt, denkende,
dat dit bij de Grieken en Romeinen zoo was en die men dus ook had
willen nabootsen als de eenige, ware, orthodox klassieke manier,
ze werd eenvoudig uitgelachen en ter zijde gesteld.

_De natuur_, die men niet meer door de oogen der Grieken of Romeinen,
der geleerden of pedanten bekijken wilde, maar die de gansche wereld
door Buffon had leeren kennen en door Rousseau had leeren liefhebben,
de natuur, en _de rede_, beide door de Fransche omwenteling op den
troon gezet, ze werden voortaan met ongekende geestdrift als eene
nieuwe ontdekking geprezen en gevierd.

Er was een geslacht opgetreden, dat groote dingen had gedaan of
groote omwentelingen had bijgewoond en eene reuzenworsteling had
doorleefd. Met den durf der vermetelheid werd veel over boord geworpen,
dat lang voor heilig en onaantastbaar gegolden had.

Geen wonder dat men lachte met de regelen der klassiek gevormde
geleerden, dat men brak met de uitspraken van Boileau, dat de
Fransche Académie niet meer alle gezag behield en dat men in brutalen
overmoed of dichterlijke dweepzucht alle vormen schond van conventie
of pruikendienst.

Het was in de hoogste mate schokkend voor sommige bedeesde zielen,
maar er was niets meer aan te doen: een ongekende maat van _vrijheid_
begon zich overal baan te breken.

Het proza en de poëzie vertoonden er dagelijks de sporen van.

Wij stippen slechts even aan, wat er gebeurde in de drie voorname
genres van letterkunde: in 't lyrische, in 't epische en in 't
dramatische deel der moderne poëzie.



Daar, waar de dichter zijn eigen gevoel te kennen wilde geven, zijn
vreugde en zijn leed, had hij het steeds gedaan en bleef hij dat doen
naar de mate zijner kracht. Maar met een hartstocht, nimmer voorheen
vertoond, trok hij zich thans de meest onderscheidene dingen aan,
verheugde zich met al wat op aarde schoon, goed of waar was en was in
zijn gansche ziel geroerd over 't minste dat betreurd kon worden in
't rijke leven van plant, dier of mensch. Zelfs 't leven van gesteenten
en delfstoffen in hun opkomen en vergaan scheen eene echo te vinden in
't kloppen van 's dichters hart. Zoo was het op 't gebied der _Lyriek_.

Waar zich in vroeger jaren de schrijver voornamelijk beijverde
avonturen van oorlog of liefde als geheel persoonlijk te schilderen
en alleen in hoogsten ernst te behandelen, daar werd voortaan in den
roman het _nationale_ opgezocht, de _historische waarheid_ weergegeven,
de _plaatselijke kleur_ aangebracht en _de humor_ van den schrijver
geopenbaard. Zoo werd _het epische_ geheel tot iets anders gemaakt.

Met het Tooneel ging men nog veel meer revolutionair te werk. De oude
comedie was niets dan scherts geweest, de klassieke tragedie niets
dan hooge ernst.

Reeds de achttiende eeuw begon met de drama's van Shakespeare op te
hemelen en alle eer werd hun weldra gegund: die drama's hadden weinig
gemeens met de oude Grieksche en werden meer en meer als voorbeelden
van dichterlijk schoon gehuldigd.

Het werd een vast gebruik, dat geestigheden en vroolijke zetten niet
geweerd behoefden te worden uit welk tooneelstuk dan ook. Niet de
vorsten alleen bleven de helden der ernstigste stukken, ook de kleinen
en armen werden soms onder de hoofdpersonen opgenomen. De tijd, waarin
de gebeurtenissen plaats hadden, werd geheel genomen, zooals men het
noodig oordeelde, zoodat een tiental van jaren soms verliep tusschen
het eene bedrijf en het ander. De schrijvers durfden alles te doen,
wat zij maar wilden.

Groote dichters waren daarin voorgegaan. Zoo werd het Drama aan
willekeur prijsgegeven.

Onder de mannen, wier naam verbonden werd aan al deze vernieuwingen of
aan sommige er van, werden met evenveel geestdrift als bewondering
Byron en Walter Scott genoemd, Goethe en Schiller, Lamartine en
Victor Hugo.



Geen wonder, dat menig student aan onze Akademiën een groot deel van
zijnen tijd afzonderde om te doen wat men noemde met eene uitdrukking,
die niet meer tot dien tijd behoorde: "offeren aan de Muzen!"

Zooals de jongelui in de zestiende eeuw, die in de nationale
letterkunde van hunnen tijd slechts wansmaak en gebrek aan stijl
konden aantreffen, zich met hartstocht wierpen op de schriften der
Grieken en Romeinen, zoo wilden de beschaafde jongelui in de jaren
van 20 tot 40 der negentiende eeuw, de geniale schrijvers, daareven
opgenoemd, als de hoofdleiders erkennen van allen goeden smaak en
als de profeten van het ware, schoone en goede.

Zelfs Bilderdijks leerlingen en bewonderaars moesten naar deze groote
geesten luisteren.



De vier Leidsche studenten, in den aanvang van deze inleiding genoemd,
dweepten met de helden der nieuwe letterkundige richting. Zij lazen
zoo mogelijk ieder nieuw geschrift, dat in denzelfden geest viel en zij
schaamden zich niet de producten uit den vreemde te importeeren. Menige
bladzijde, die hen aantrok, werd vertaald, menige, gedachte, die hen
trof, werd overgenomen! Ja, zij oefenden zich onwillekeurig in het
navolgen van dezelfde wijze van doen.

Wat Jacob van Lennep en Izaäk da Costa niet hadden kunnen laten,
hoe zouden Hildebrand, Klikspaan en Jonathan dat hebben kunnen doen?

Hildebrand en Jonathan waren in hunne prozavorming geheel onder den
indruk geraakt van wat de Engelschen _humor_ hebben genoemd. Het was
dat spelen van den geest met den ernst en met de scherts, met het
groote en het kleine, met het roerende en het potsierlijke. Het was
het opmerken van de waarheid en van het natuurlijke in alle dingen
en onder iedere omstandigheid. Het was vooral de wijsheid van den
hoogontwikkelde en daarmede gepaard de hartelijkheid en innigheid
van den zedelijk gemoedelijken mensch.

Zij, de toekomstige Zondagspredikers, men zou haast zeggen: bij de
gratie Gods, ze konden niet de gelegenheid verloren laten gaan om
in het letterkundige alledagpredikers te worden door hun vriendelijk
humoristische critiek op het dagelijksch leven van vele alledaagsche
menschenkinderen in hunne omgeving.

Al heeft hun vriend Vlerk het niet zoover gebracht in het aantal
herdrukken tot nog toe als zij, zoo moeten wij hem toch in éénen adem
met hen noemen.

Hoe men hem ook beoordeele,--en een man als Potgieter, eens de criticus
van "de Gids", beoordeelde hem niet zacht, Vlerk heeft nog meer dan
zijne vrienden getoond in welke letterkundige atmosfeer hij leefde.

Hij schijnt zich te hebben voorgesteld in dit boek over Polsbroekerwoud
en zijne vrienden bij elkander te geven ongeveer al wat de Romantiek
in dien tijd eigenaardigs had.

Eigen, persoonlijke opmerkingen overal, humoristische uitweidingen,
afgewisseld door de stelselmatige opsomming van de vier of vijf
oordeelvellingen der vier of vijf reizigers omtrent al wat ze zien
of beleven. Daarbij de zoete dweperij van een der vrienden, die een
echt ontvlambaar jong hart bezit. Tot tegenstelling laat zich bij
iedere gelegenheid de zwaartillende Holstaff hooren, die de donkerste
schakeeringen der melancholie alom weet aan te brengen met een stillen
wellust, eene betere zaak overwaardig. Dat alles gelijkt nu en dan op
een van te voren opgemaakt stelsel, dat in alle onderdeelen uitgevoerd
is naar een onwrikbaar besluit.

Zoo moeten er dan ook onverwachte avonturen plaatshebben, schaking,
moeite met de policie en minstens één erg hartstochtelijk, hoogst
tragisch tooneel. De persoon van Polsbroekerwoud wandelt tusschen dat
alles door als een type van het oude Hollandsche burgermannetje. Dat
hij een der gepromoveerde vrienden is, gewezen student en Rotterdammer
van geboorte, is misschien eene kleine vergissing, want hij is veeleer
een jongere broeder van Stastok, dan een vriend uit den kring van
Hildebrand.

Doch, zooals hij daar treilt en zeilt, is hij een van de personen,
die leven brengen en afwisseling in deze Romantische brouwerij.

Het zal menigeen niet berouwen deze reisontmoetingen te hebben ter
hand genomen, ja enkelen zullen met dankbaarheid in den schrijver den
opgeruimden zin herkennen van Veervlug zelven, die onder den naam
van Vlerk al zijnen humor heeft willen laten uitrazen, vóórdat hij
als Bernard Gewin een beroep aanvaardde naar een stil en nederig dorp.

Sic transit gloria mundi!

Hij zal weldra aan andere dingen moeten denken. "Nu moet ik Pols
nog afmaken, want Frijlink wil absoluut, dat het afkomt. Uit zijn
boekverkopersoogen gezien, heeft hij gelijk. Ik wou dat het uit was"
zoo schrijft hij aan zijnen vriend Kneppelhout. En een weinig verder:
"Wat zitten die vrienden H. en B. stil. Daar komt nooit meer iets
van hen uit." Dit doelt natuurlijk op Hasebroek en Beets, reeds lang
voór hem op hunne dorpspastorie. Nu, in deze vergiste hij zich: er
zou nog wel iets van hen uitkomen. Maar van Vlerk zou de Pers niets
meer zien. "Ik bewaar liefst mijn incognito", schrijft hij in een'
anderen brief aan den man, die nooit zou ophouden te schrijven,
dan wanneer het hem onmogelijk worden zou.

Voortaan zou Bernard Gewin de deftigheid bewaren voor het groote
publiek en doen alsof hij nooit den luchtigen Vlerk gekend had.


	Arnhem, Augustus 1902.

	W. F. C. van Laak.








HOOFDSTUK I.

    Kennismaking met de Hoofdpersonen.


Ik ken vreemdelingen, die, van de Schiezijde Rotterdam binnenkomende,
volstrekt niet verrukt waren over de entrée van den Oppert. En toch,
de straat is lang en nauw en drok, de huizen zijn hoog en smal,
en in een aantal derzelve wordt een koek- of broodbakkersaffaire
uitgeoefend; eene menigte niet al te zindelijk gekleede kinderen
beweegt zich op de stoepen, en vele moeders, die Mietje of Jantje of
Klaasje roepen, stellen hare longen op eene zware proef, daar bijna
altijd overrijwagens, met rammelend ijzer beladen, over de ongelijke
keisteenen voortrollen. Zoo is het evenwel alleen in het begin: een
weinig verder is het gewoel minder en ziet men deftige woningen het
hooge dak verheffen, en vooral aan de zijde van het Turfmarktje zijn
er zulke, dat men verwonderd staat, hoe zij in dit gedeelte der stad
zijn verdwaald geraakt.

Die verwondering houdt evenwel op wanneer men bespeurt, dat deze huizen
van achteren aan de vaart voor groente- en marktschepen uitkomen,
en dat aan de meesten een houtvlotje annex is, op palen in het water
vastgeheid. Deze vlotjes zijn met hekjes omgeven, en over die hekjes
hangen gewoonlijk theedoeken of luiers te droogen, en achter die
doeken staan potten met bloemen en hier en daar eene tuinbank, en om
de illusie nog te vermeerderen, hangt aan sommige achtermuren eene
leeuwerikkooi of duiventil. Dit alles hebben de Oppertbewoners aan de
Turfmarktzijde vooruit boven de Oppertbewoners aan de Slijkvaartzijde.

Het was dus niet vreemd, dat de oude Heer Polsbroekerwoud, toen
hij na vele jaren handelens rijk was geworden, de weinige jaren,
die hem tot rusten overbleven, besloot door te brengen in een huis,
met houtvlot en erve, gelegen aan de oostzijde van den Oppert. Hoe
gaarne had de goede grijsaard daar in zijn eigen woning zijne gade,
die met hem had gezwoegd en met hem was oud geworden, bij zich
gezien! Maar helaas! daags na den aankoop van het huis, stierf zij;
zij zag Kanaän, en mogt het niet binnengaan. Eenzaam leefde hij dus,
maar toch gerust en gelukkig, en in de zomervacantie kwam zijn eenige
zoon, die een geleerde moest worden, en dus in Leyden op kamers woonde,
zijne rust met hem deelen. Acht jaren mogt de oude man al dat geluk
smaken. Elken dag zagen de buren hem op zijne buitenplaats, zoo als hij
zijn houtvlotje noemde, te voorschijn komen, en met welgevallen staren
op zijne potjes met palm, primula veris, goudsbloemen en balsamines,
die elkander afwisselden en tusschen de groenhouten bakken met oguba
en hortensia waren geplaatst.--En toen hij nu op een zomer-avond,
onverwacht en zonder smart, op zijne buitenplaats de eeuwige rust
inging, was hij gelukkig in het denkbeeld, dat zijn lieve Joachim,
die juist volleerd van de Akademie was te huis gekomen, de vruchten van
zijnen arbeid mogt plukken, en een zorgeloos en rustig leven leiden.

En Joachim, die goed was als zijn vader, en rust beminnend als deze
in het laatst van zijn leven, en huishoudelijk als zijne moeder,
betrok de woning in den Oppert. Daar leefde hij een weinig minder
eenvoudig dan de oude Heer, daar hij aan de Akademie geleerd had,
dat een mensch meer noodig heeft, dan een burgerman wel vermoedt;
maar toch, hij was matig en bedaard. Hij behoorde tot die gelukkigen,
die verwonderlijk weinig hartstogten te bestrijden hebben, die eene
gemakkelijke ledigheid de aangenaamste occupatie rekenen, en die even
weinig dorst naar genot als naar kennis hebben.

Op een warmen zomer-avond, eenige jaren na zijne komst in Rotterdam,
liep onze vriend de tuinkamer langzaam op en neder, en liet met
welgevallen zijn oog gaan op de keurige rangschikking van vijf Goudsche
pijpen, die met tabaksdoos, komfoor en andere rookbehoeften op de
tafel waren geplaatst. Eene flesch Rijnwijn, die den hoogdravenden
naam _Johannisberger_ op de etiquette voerde, maar, blijkens den prijs
en de onbekrompen vermenging met waterdeelen, waarschijnlijk niet uit
den slotkelder van Metternich ontboden was, stond, door een vijftal
groene glazen omringd, op een blaadje, naast de pijpen, op de tafel.

"Heeft Mijnheer nu nog iets verders te belasten?" vroeg Mijntje
binnenkomende, terwijl zij met haar voorschoot een overgebleven stofje
van een mahonijhouten stoel verwijderde.

Mijntje was eene bedaagde dienstmaagd, die reeds bij den ouden Heer
Polsbroekerwoud gewoond had, die met vele andere zaken aan Joachim
als erfdeel was nagelaten, en steeds met een oog van welgevallen den
Jongenheer Joachim aanschouwde, dien zij, o zoo klein! had gekend, en
nog wel op den arm had gedragen. De Jongeheer was evenwel sinds dien
tijd veel veranderd, want hij was nu een volwassen (schoon nog geen
vijf voeten lang) persoon van 34 jaren; maar Mijntje was nog dezelfde,
althans in hare gedachten, schoon de bakkersknecht zoo veel praatjes
niet meer met haar maakte, en de slager niet meer zoo ondeugend was
als voor 32 jaren. Maar in trouw en eerlijkheid en liefde voor de
familie Polsbroekerwoud was waarlijk Mijntje nog dezelfde.

"Ik dank u, kind!" zeide Joachim, terwijl hij een knoop van zijn
lichtblaauw jasje losmaakte, waardoor zijn zwart cachemiren vest
zich geheel vertoonde, zonder evenwel iets meer van den merinossen
(luchtigen en toch deftigen) pantalon te doen zien. "Ik dank u;
de Heeren kunnen nu komen, als zij willen."

Dit konden evenwel de Heeren, die verwacht werden, niet; want zij zaten
in de diligence, die naar Rotterdam reed, en de aankomst aldaar hing
meer af van den voerman, die de paarden voortzweepte, of misschien
van de paarden, die aan de zweepslagen lang gewoon waren, dan van
den wil der in de builkast voorthotsende Heeren.

"Maar, Mijntje!" dus ging Joachim voort: "gij weet nu, dat wij morgen
op reis gaan." (Dit gezegde van Joachim was volkomen overbodig, daar
Mijntje het reeds wist, toen voor vier maanden het reisplan gemaakt
was, daar zij het daarenboven in de laatste dagen bij het inpakken
van ieder stuk reisgoed had gehoord, daar zij bij elke commissie had
moeten zeggen, dat het haast had, omdat Mijnheer Donderdag op reis
ging, enz.) "Dus, Mijntje! is nu alles goed in orde?"

"Ja, Mijnheer! alles is klaar; uw koffer gepakt; uw valies gesloten;
op uw ransel heb ik de laarzen gebonden. Maar ... wat ik zeggen wilde,
Mijnheer! daar is hier eene houten pijp bezorgd. Is dat ook voor
Mijnheer? UE. rookt immers niet?"

"Ja, kind! dat is nu wel zoo, maar op reis leert men dat misschien
aan. En hier in dit land kan men al die dingen zoo goed krijgen. In
Duitschland weet ik niet, of ze wel van die moffenpijpen verkoopen. In
allen gevalle, ik hèb ze nu vast. Steek ze maar in het zijzakje van
mijn ransel."

Daar werd gescheld; Polsbroekerwoud keek door het raam naar beneden,
en zag de vier verwachte reis-compagnons op de stoep staan, terwijl
Mijntje met ijver de trappen afslofte, om de voordeur open te doen.

De Heeren nu, die gescheld hadden en per diligence van Haarlem en
Leyden kwamen, om gezamenlijk met hunnen vriend Polsbroekerwoud
een reisje naar Duitschland en Zwitserland te ondernemen, waren
de volgende:

Eduard van Torteltak, een jongeling van 23 jaren, schoon van aangezicht
en bevallig van statuur, aardig in gezelschap, maar van die schoonheid
en bevalligheid en aardigheid ook ten volle bewust. Hij had het
reisplan, door een der vrienden geopperd, gretig aangenomen, ja wel,
omdat hij gaarne Duitschland en Zwitserland ook eens zien wilde,
maar toch ook, omdat hij het effect van zijn persoon op de vreemde
meisjes wilde observeren. Daarom was het hem ook niet onaangenaam,
dat de compagnons, die hij bij zich zag, alle kennelijk minder
mooije jongens waren en zich met minder smaak kleedden dan hij. Hij
had zijn zoogenaamd los en gemakkelijk reiskostuum aan, dat hem tot
nog toe evenwel zeer ongemakkelijk was; want de polonaise, die zijne
taille heerlijk deed uitkomen, deed ook menigen zweetdroppel, welke
zich anders die moeite niet zou gegeven hebben, uit zijne poriën te
voorschijn komen.

August Holstaff, van den ouderdom van Torteltak, maar ook slechts in
dit opzigt aan hem gelijk; want hij was een ingedrongen persoontje,
op wiens gelaat monumenten voor eens geheerscht hebbende kinderpokken
waren opgerigt. Hij had dan ook niet veel met zijn persoon op,
gelijk hij trouwens met niemand hoog liep, die een gewoon en
dragelijk gelukkig mensch was. Maar was men een weinig ongelukkig,
bijzonder indien men smart van eenen poëtischen aard had, o! dan was
hij medegevoelig en medelijdende. Maar hij bleef overigens, naar den
smaak van ongelukkigen, wat al te lijdelijk. Hij gevoelde niets voor de
natuur, zoolang de zon helder scheen; maar als de maan was opgegaan,
dan was het heerlijk. Eene bloeijende roos trok zijne aandacht niet;
maar waren de bladeren door een toeval, liefst door hagel, afgevallen,
dan ... o, dan!--Een heerlijk gebouw ging hij met verachting voorbij;
maar eene ruïne! ... o, eene ruïne!--Zijne vrienden verweten hem
wel eens, dat hij voor niets dan voor ziekelijkheid sympathie had,
en dat hij nooit een frisch, bevallig meisje, maar eene sukkelende,
teringachtige schoonheid voor zijne gade zou verkiezen.--August
Holstaff was anders een goed mensch, alleen een weinig onbruikbaar
in de zamenleving. Hij had lange, geelblonde, sluike haren, en was
nooit naar de mode gekleed.

Jan Veervlug was, behalve Joachim Polsbroekerwoud, de oudste van het
reisgezelschap. Hij was evenwel niet zulk een bedaard en bezadigd
jongeling als deze, maar zeer opgewonden en vurig. Ontvankelijk voor
den indruk van ieder oogenblik, uitte hij zich terstond, en was daarom
niet altijd consequent; maar hij wist dit, en maakte daarop ook geen
aanspraak. Hij gaf zichzelven geen rekenschap van de indrukken, die
hij ontving, en bespaarde zich daardoor de onaangename gewaarwording
van te ontdekken, dat hij met niets zijn voordeel gedaan had. Hij was
een bewonderaar van al wat groot en edel was, omdat het hem trof. Hij
staarde met verrukking schoone natuurtooneelen aan, wanneer ze niet
te lang achtereen voor hem geopend waren: want slechts _en gros_ kon
hij genieten; _en detail_ had hij er niets aan. Daarom was nieuwheid
voor hem altijd eene bekoorlijkheid. Hij kon nooit luisteren naar de
bezadigde taal van zijnen vriend Joachim, dat deze hem moeijelijk
vergeven kon; trouwens, hij kon naar niemand luisteren, ook niet
naar zichzelven. Hij las veel en onbegrijpelijk schielijk, omdat hij
onbegrijpelijk onattent las. Hij dweepte met krachtige dichterlijke
taal, maar ook met hoogdravende ondichterlijke bombast. Voor het
overige had hij nu en dan een aardigen inval, maar hij studeerde veel
op calembourgs, en vooral op namen.

Dionysius de Morder had, behalve dat hij een weinig scheel zag, niets
opmerkelijks. Hij was wel goed, maar had veel onaangenaams. Hij was
wantrouwend en ontevreden. Somwijlen in kleine dingen teleurgesteld,
had hij het zich in het hoofd gebragt, dat hij in alles moest
teleurgesteld worden. Gebeurde dit nu en dan, o ja! hij had het
wel gedacht! Maar gebeurde het niet, en liep alles mee, dan was
hij ontevreden, omdat het niet uitkwam, zooals hij gedacht had. Hoe
het ook ging, daar hij nooit het aangename en gelukkige opmerkte,
maar zich bij voorkeur bij het contrarie bepaalde, scheen hij,
anderen gelukkig en vroolijk ziende, zichzelven toe een rampzalige
speelbal van een balsturig noodlot te zijn. Daar hij bij dat alles
scheel zag, meende hij, dat alle menschen hem scheel aanzagen. Zag
hij fluisteren, hij vreesde dupe te wezen; hoorde hij een gesprek,
waarvan hij het onderwerp niet begreep, men zou hem wel bespotten. Dit
een en ander maakte, dat de man voor zichzelven niet direct gelukkig
was; hij was dan ook zoo gewoon, om zich ongelukkig te gevoelen en
alle smarten en rampen als zijn privaat erfdeel te beschouwen, dat,
was er iemand, die zijn been brak, hij zich verwonderde, dat hij zelf
nog gaan kon. Brandde er een huis af, hij begreep niet door welk
toeval het zijne gespaard was. Met dat al, hij was goed en hield
veel van zijne vrienden, deed zelf niemand iets onaangenaams aan,
en was tevreden, als hij op den duur maar iemand had, die zijne
klagten wilden aanhooren. Hij ging nu reizen, schoon hij overtuigd
was, dat allerhande akelige reisontmoetingen zijn deel zouden zijn;
dat het weer voortdurend slecht zou wezen, diligences zouden breken,
logementen afbranden, steden overstroomd worden, rotsklompen hem zouden
verpletteren, sneeuwvallen op hem neerstorten, gidsen moorddadige
aanslagen doen, rooverbenden hem uitplunderen, en eindelijk dat niets
van hetgeen hij zien zou, mooi of belangrijk zou wezen, juist omdat
hij het zich mooi of belangrijk had voorgesteld.

Deze waren de personen, die vergezeld van koffers, valiezen en ransels,
zich op de stoep bij den Heer Joachim Polsbroekerwoud bevonden, en,
na door Mijntje te zijn opengedaan, niet zonder gedruisch te trappen
opstoven.

"Dag, Pols! Dag, Pols! Dag, Joachim!" klonk het uit vier monden
te gelijk.

"Dag, goede vrienden!" zei Pols zeer goedig; en nu--om iets te zeggen,
dat waar doch onnoodig was, want Polsbroekerwoud zei gaarne iets dat
waar doch onnoodig was--"de diligence is, dunkt mij, juist op zijn
tijd aan."

"Dat moet wel zijn," zei Holstaff, "want de koetsier sloeg de paarden
onmenschelijk. Ik had in mijne ziel deernis met de arme dieren. Ik
dacht, dat zij zich dood zouden loopen."

"Als zij dan dood toch maar geloopen hadden," zei Veervlug, niet
zonder dit gezegde nog al aardig te vinden.

"Nu, die is goed, Jan!" zei Torteltak; "maar het stoof verduiveld in
die menschendoos."

"Dat komt," zei Joachim, "omdat het zeer warm geweest is en in geen
vier dagen geregend heeft." Deze opmerking van Polsbroekerwoud was
zeer juist.

"Pols, wat zijn hier weinig mooie meisjes in de stad!" ging Torteltak
voort; "ten minste, ik heb niets dan dagelijksche gezigtjes gezien."

"Je moet ook op Zondag komen, om Zondaggezigtjes te zien," grinnikte
Jan.

"Ja, maar," redeneerde Dionysius de Morder, "het zou ook wel raar
zijn, indien _wij_ juist de mooije meisjes gezien hadden. Ik houd
mij verzekerd, dat er vele zullen zijn, maar die hebben zich juist,
nu wij er zijn, niet vertoond. Het is of alles er op aangelegd wordt,
om mij tegen te werken. Daar is nu het weer. Nu wij het niet noodig
hadden, is het helder en mooi. Wacht maar! als wij het behoeven voor
een heerlijke landstreek, dan zou het mij verwonderen als het niet
regende of mistte."

Deze redenering van Dionysius de Morder was zoo in zijn gewone manier
en werd niet geïnterrumpeerd, daar Torteltak terwijl zijne polonaise
met een klein zakborsteltje schoonmaakte, en zich niet kon begrijpen,
dat de spiegel bij Polsbroekerwoud in zulk een donkeren hoek hing;
daar Holstaff nog altijd aan de arme paarden dacht en zuchtte;
Veervlug op een _jeu de mots_ peinsde, dat niet lukken wilde, en
Joachim veel te goedhartig was, om iemand in de rede te vallen,
en daarenboven niets wist om zijn vriend in een goede luim te brengen.

Intusschen kwamen de Heeren tot zitten, tot pijpenrooken en tot
Rijnwijndrinken. De goede Polsbroekerwoud voorzag in alle behoeften,
en ging daarin met de meest mogelijke bedaardheid, maar tevens met
zijne gewone bedrijvigheid te werk. Eindelijk kwam hij tot rust, en
nu op zijn gemak gaande zitten, of liever op zijnen stoel wippende,
hingen zijne beenen met eene zekere ongedwongenheid van dezelve neder,
en eindigden in een paar groote voeten, met hooge schoenen omgeven,
tusschen zich en den grond juist zooveel plaats overlatende, als een
soort van voetbankje voor den particulier gemakkelijk zoude doen
schijnen. Evenwel zonder voetbankje wist hij toch zijn evenwicht
te houden, en daarom te gemakkelijker, daar hij zijn linkerarm om
de achterleuning van zijn mahonijhouten stoel had geslagen. In die
positie dacht het aan Joachim Polsbroekerwoud goed, tot de verzamelde
Heeren te zeggen: "En zoo gaan wij dan morgen op reis."

En nu volgde een zeer lang discours tusschen de vijf reiscompagnons
over allerhande zaken, die vroeger reeds besproken waren en nu
nog nader werden bepaald. Nu onderzocht men elkander, of er niets
vergeten was, en Joachim bleek degene te zijn, aan wiens equipement
niets ontbrak; hij had in alles voorzien, wat maar ooit te pas kon
komen. Zijne kleederen waren de kleinste, en toch was zijn koffer de
grootste van allen; maar ook hij alleen had een potje Spijkerbalsem en
een doosje linnen, indien een van zijn vrienden soms in Zwitserland van
een berg mogt vallen en zich bezeeren; hij alleen had Hofmansdroppels,
voor die zich niet zou bezeeren, maar schrikken; hij had Schotsche
pillen en magnesia; veiligheidskoorden, indien er in een logement
brand mogt komen; hulpmiddeltjes tegen ongedierte; bouillonkoekjes
en poederchocolaad, en de Hemel weet, wat er meer in den koffer,
het valies en den ransel van Joachim Polsbroekerwoud te vinden was.

De reis zou den volgenden morgen per stoomboot beginnen. Pols had
den klapperman doen waarschuwen, dat hij wekken zou; Veervlug wou
opblijven; Torteltak vond, dat men dan te veel geëchaffeerd zou
wezen. De opgewondenste van de reizigers dweepten over hetgeen
zij zien zouden; de Morder bereidde zich voor op de hem wachtende
teleurstellingen; Pols keek zijn lijstje van de beste logementen nog
eens na.

"Ha!" riep Veervlug uit: "daar zullen geen acht dagen verloopen zijn,
voordat wij "het kleed van bloemen, wingertsblad en arien zaamgeweven,"
waarmee Duitschland den koningsvloed omgordt, aanschouwen. Dan zullen
wij den doorluchtigen Rhijn met de woorden van onzen grijzen Bard
gegroeten:


	"Gij schijnt een aerdsche regenboogh,
	  Gekleet met levendige kleuren,
	En tart den hemelschen omhoogh,
	  Die hierom nijdigh schijnt te treuren.
	De blaeuwe en purpre en witte druif
	  Verciert uw stedekroon en lokken,
	En muskadelle wijngertkuif;
	  De vlieten staen met wijngertstokken
	Rontom u, druipende van 't nat,
	  En offren elk hun watervat."


"En dan," zuchtte Holstaff, "zullen wij op Rolandseck aan den getrouwen
Ridder denken, die twee jaren uit zijne hermitage op Frauenwerth
tuurde, waarin zijne geliefde Hildegond verkwijnde. En dan zullen
wij den nacht in het somber en eerwaardig klooster van Nonnenwerth
doorbrengen...."

"Neen," viel Pols hem in; "daar is het duur en slecht. _Belle-Vue_
te Godesberg is een oneindig beter logement."

"Voor het goedkoop moet men nooit in hotels gaan," zei de Morder,
"en al geeft ge handen met geld uit, 't is er nooit dragelijk, laat
staan aangenaam."

"Het meest stel ik mij voor," zei Torteltak, "van Ems en Baden-Baden,
die ruime fashionable courzaals, die schitterende bals, en dan bovenal
de lieve delicieuse badgasten, die coquette Françaises, die smachtende
Duitschen, die levendige Italiënnes. Wacht maar, lieve kinderen! Wij
spreken elkander nader:


	"Quand mon coeur a fait un choix,
	  La belle doit se rendre."


ging hij neuriënde voort, zijne donkere lokken opstrijkende.

"En dan het Schwartzwald en de Rigi," ging Veervlug voort.

"Als de Haarlemmerhout en de Hemelsche Berg maar niet interessanter
zijn!" bromde de Morder. "Het zou mij verwonderen, als dat alles zoo
heel mooi was."

"Als wij daar de zon zien opgaan," ging Veervlug voort, "en dan
langzamerhand die reuzengebergten in volle pracht en majesteit te
voorschijn komen, en wij Zwitserland als ware het ééne vallei vol
meeren en stroomen aan onze voeten zien."

"Dat moet toch nog al een koude expeditie zijn," zei Pols; "ten minste
ik heb wel gehoord, dat de reizigers zich dan van de wollen dekens
als jassen bedienen."

Veervlug hoorde hem niet, maar ging voort: "O mijne vrienden! als wij
na afloop der reis nog eens bij elkander zitten, zooals wij hier zijn."

"'t Zal wel wonder zijn, als wij allen behouden terugkomen," mompelde
de Morder.

"Dan zullen wij ons al die heerlijke tafereelen, die onze oogen
aanschouwd hebben, nog eens voor den geest roepen. Dan verplaatsen
wij ons nog eens op de Vierwaldstädtersee met haar water, helder als
kristal en blauw als het azuur des hemels. Hoe zal dan onze verrukking
zijn, als wij maar den naam _Zwitserland_ noemen!"

Pols maakte een einde aan die uitroepen en bespiegelingen, door aan de
vrienden te vragen, of zij van garnalen hielden, en gaf intusschen aan
Mijntje den last, om die met de salade en het koude vleesch boven te
brengen. Hij zou wel voor een soupétje gezorgd hebben, maar dat zou
bezwarend zijn, en zij moesten vroeg op. De vrienden namen in alles
genoegen, en na een en ander genuttigd te hebben, legden zij zich in
ledekanten, bedsteden en kermis bedden neêr, en Polsbroekerwoud sliep
in het volle vertrouwen in, dat de klapperman Mijntje, en Mijntje hem,
kwart voor vier ure zou roepen, om klokke zeven op de stoomboot te
kunnen zijn.





HOOFDSTUK II.

    De stoomboot van Rotterdam naar Nijmegen.--Ontmoetingen met
    bekende en onbekende personen.--Polsbroekerwoud occupeert zich
    met vele menschen en zaken.--Torteltak wordt verliefd.--Veervlug
    heeft onaangenaamheden.--Holstaff weent met de weenende.


Polsbroekerwoud sliep evenwel weinig. Het denkbeeld van zulk
eene reis te aanvaarden was voor den bedaarden burgerman te veel,
dan dat hij daarvan het effect niet in zijne droomen zou gewaar
worden. Voeg hierbij de garnalen, waarvan hij dol veel hield en die
hij copieus gebruikt had, en gij zult u niet verwonderen, dat de man
een slapeloozen nacht had, zich gedurig omkeerde, zijn hoofd uit het
bed stak, om te zien of de dag nog niet aanbrak, en dan weêr poogde een
klein slaapje te nemen. Maar als het hem dan na veel woelens gelukte,
dan benauwden akelige droomen zijn geest: nu eens hoorde hij de schel
van de stoomboot luiden, en hij kon onmogelijk klaar komen; dan weder
kwam Mijntje, zoo hij meende, boven, daar hij wakker genoeg was,
om te merken, dat hij nog geheel ontkleed was, en zij zag hem _en
profond negligé_, en Mijntje bloosde, en Joachim zelf bloosde. Met
een schrik ontwaakte hij, en gelukkig! hij was alleen, en het was nog
donker. Niet voor op het laatst van den nacht sliep hij gerust in,
en hij zou zich, met al zijne onrust en bezorgdheid, nog verslapen
hebben, indien de nachtwacht niet aan de commissie van Mijntje en
het toegezegde kwartje had gedacht. Maar toch, die publieke spreker,
die altijd weet, dat hij weinige, en dan nog gewoonlijk slaperige of
onopgewekte, toehoorders heeft, verlangt steeds, dat zijne welluidende
stem gehoord en zijne vertrouwelijkheid met de stadsklok bekend worde
aan wie het maar hooren wil, en bezit de middelen om zijne woorden
ingang te doen vinden bij den hardnekkigsten sluimeraar. In 't kort,
Mijntje was spoedig wakker en gekleed; ook Pols ontwaakte, toen de
welbekende stem hem wekte, en eenigen tijd daarna zat hij met zijne
vrienden aan de ontbijttafel, schoon de meesten bleek zagen, geeuwden,
en er een was, die dat vroeg opstaan een akelig reisinconveniënt vond.

Nu marcheerde het vijftal op. Mijntje kon nauwelijks een traan
bedwingen, toen haar brave Heer voor zoo lang wegging, en dacht dat
zij het wel eenig zou hebben. Pols vond Mijntje toch eene goede meid;
de andere vrienden waren zeer weinig gevoelig voor hare verdiensten,
en zeiden dus niets; maar allen stapten zij met stevigen tred naar
de stoomboot: Pols zorgde voor de bagage, en nu wachtte men maar met
ongeduld, tot het sein van vertrekken zou gegeven worden.

In de meeste reisbeschrijvingen, die in de laatste jaren het licht
zagen, staat aangeteekend, dat een opmerkzaam aanschouwer, bij het
vertrek van diligences en stoombooten, veel kan opmerken omtrent
karakters van menschen; dat men uit de wijze van afscheidnemen soms
het doel der reize kan gissen enz. Zoo zal het nu dan ook geweest
zijn, daar de stoomboot, met vele passagiers beladen, ook vele
betrekkingen van die passagiers op den kant achterliet; maar daar
geen onzer reizigers zich bepaaldelijk heeft bezig gehouden met de
waarheid dezer opmerking te onderzoeken, heeft ook geen hunner mij
iets bepaalds dienaangaande medegedeeld, hetwelk mij reden genoeg is
om er hier niets bepaalds over neêr te schrijven.

Ik zeide reeds, dat er vele passagiers aan boord waren. Met de meesten
occupeerde de hofmeester zich meer dan onze vijf reizigers; sommigen
evenwel zullen ons nader bekend worden. Onze vrienden vonden in 't
begin, dat zij zich onderling genoeg konden bezighouden; maar--hoe
het aankwam weet ik niet--het discours kwijnde spoedig. Nu en dan
keek men naar een medereiziger, die een vreemden pet droeg, of door
iets dergelijks attentie trok; men wandelde eens heen en weder;
sommigen gingen eens beneden kijken, en zoo geraakten de vrienden
langzamerhand uiteen, behalve Pols en Dionysius, daar de laatste in
een lange redenering aan den eersten betoogde, dat eene stoomboot niet
gauw voortging en een onaangenaam vaartuig was; dat eene diligence dan
toch nog beter wijze van vervoer was, en dat men dan zoo geen nood
had, dat de ketel sprong. Hij beweerde, dat de boot voor Sliedrecht
wel zou vast raken, schoon het water nog al hoog was, en wat dies
meer zij van aangename verwachtingen. Joachim luisterde lang, en
wederlegde nu en dan eens met goedhartigheid, zonder evenwel ooit
zijnen vriend tot andere gedachten te brengen.

"Maar mijn lieve tijd!" (dit woord "lieve tijd" was een favoriet-woord
van Pols, die, nooit vloekende, deze aanroeping aan den Tijd evenwel
zeer gepast vond, en daardoor toonde, dat hij van het werkje der
Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen, _Schuitpraatje over het vloeken_,
misschien eenig nut, maar van het _Koffiepraatje over de Stopwoorden_
zeker geen nut gehad had) "maar mijn lieve tijd! is dat mijn vriend
Dikhorst niet?" En werktuigelijk stak Pols zijn kleinen arm uit,
en bood zijne hand den naderenden Dikhorst aan.

Dikhorst nu was een van die menschen, die alleen geschikt zijn om
op stoombooten, diligences of publieke plaatsen te ontmoeten. Ik
geloof daarom niet, dat er velen waren, die iets _tegen_ den man
hadden, maar ik zou ook niemand kunnen opnoemen, die iets bijzonders
_voor_ hem gevoelde, behalve misschien zijn oude tante, wier eenige
bloedverwant hij was,--zijn barbier, wiens hulp hij dagelijks
behoefde,--en de hondenvriend, die tweemaal 's weeks zijn poedel,
Caro geheeten, moest wasschen; want Dikhorst was even zindelijk op
zijn hond, als op zichzelven, en dus kon men beiden tweemaal 's weeks
gewasschen en helder aanschouwen. De man had in Leyden gestudeerd,
en zes jaren lang daar met Caro geleefd. Hij dronk dagelijks een
bittertje op de Societeit, wandelde elken middag, na op zijne kamer
gegeten te hebben, een Leyderdorperhekje om, en wandelde nog veel
meer, maar binnen de stad, doch altijd alleen vergezeld van Caro;
zoodat men de gewoonte had, als men hen beiden zag aankomen, te
zeggen: "Daar komt de club van Dikhorst aan!" Caro evenwel had,
gedurende zijn verblijf in Leyden, veel conversatie aangeknoopt met
andere Akademische honden. Men zou zich vergissen, indien men om dit
alles dacht, dat de man volstrekt in verachting was. O neen! iedereen
groette hem. "_Bonjour_, Dikhorst!" zeide elk oud en jong student,
die hem tegenkwam; maar het viel niemand in, om nader kennis met hem
te maken, en Dikhorst zelf scheen daaraan geen behoefte te hebben. In
de Societeit vroeg hij wel eens om de post van de courant, keek nu en
dan eens naar een paar dominospelers (schoon hij in zijn Akademietijd
zich daaraan niet schuldig maakte, want Caro, veel ongeleerder dan zijn
medepoedel, de beroemde Munito, verstond dat spel slecht), vroeg wel
eens aan Toon, of er geen nieuws was, en verliet dan de Societeit,
fluitende en roepende: "Hier, Caro!"--Polsbroekerwoud, die ook in
Leyden gestudeerd had, Dikhorst gedurig op straat ontmoetende,--want
ook hij wandelde veel--vond zich gedrongen om kennis met hem te
maken. Op zekeren tijd liet hij zich op den Leyderdorpschen weg door
hem achterhalen, en beantwoordde zijn groet van "_Bonjour_" met een:
"Zoo, Dikhorst! hoe maakt gij het?"--Deze _recontre_ bevreemdde den
baas en verbaasde den hond. De eerste kwam schichtig naar hem toe;
de laatste snuffelende. Pols entameerde een discours, door het weêr
in deszelfs aangezicht te prijzen,--zette dit voort, door naar Caro's
ouderdom te informeren,--en zoo, daar een en ander beantwoord werd,
wandelden de nieuwe vrienden de Hoogewoerdspoort binnen, over de
dingen van den dag redenerende, in welke wijze van redeneren Pols
ongemeen te huis was. Zoo kwamen zij voor de kamers van Joachim, die,
nu stilhoudende, op eens tegen zijn wandelcompagnon zeide: "Gaat gij
meê theedrinken?"--"Met plaisir," zeide de ander, die Caro riep; doch
deze, hieraan ongewoon, wilde geen vreemden trap opklimmen, zoodat zijn
baas gedwongen was hem naar boven te slepen. Maar nu bedacht Dikhorst
zich onder weg, dat hij nog geen een der menigvuldige aangeknoopte en
weêr afgebroken discoursen begonnen had, en hij rekende het zich tot
pligt, ook iets in het midden te brengen. Daar hij nu een Litterator
was, en nog al veel nieuwe Oude Litteratuur las (met regt de nieuwe
Nieuwe litteratuur verachtende, als misselijke voortbrengselen van
"Cabriolenmakers"), zei hij tot Pols, zoodra hij op de kamer kwam:
"Kent ge Hirschig over _Seneca_?"

Nu was deze vraag voor Joachim zeer moeijelijk te beantwoorden;
want hoe goed Jurist hij ware, daar hij al de dictaten in het net
overschreef, Litterator was hij niet. En daarenboven, door de menigte
dictaten, die hij bezat, was hij langzamerhand in het denkbeeld
geraakt, dat gedrukte boeken minder noodig waren voor studerenden,
en had hij ook in die overtuiging het Kosterfeest met ongemeen
weinig opgewondenheid gevierd. Maar zijne vriendschap voor sommige
Boekverkoopers, bij wien hij nu en dan thee dronk, hield hem terug
dit gevoelen aan anderen meê te deelen. Integendeel, hij had bij die
theeschenkende vrienden vele titels van boeken gezien en hooren noemen,
en maakte van die kennis nu en dan gebruik; maar helaas! Hirschig
over _Seneca_ had hij nooit gezien, nooit hooren noemen. Wat nu te
antwoorden? Ha! hij had nog, meende hij, met Hirschig gestudeerd,
en dus kalm en peinzende zeide hij: "Hirschig, bij naam, ja."

"Een gulden boeksken! een gulden boeksken!" zei de andere. "Hier,
Caro!"

Pols vond het ongepast dit discours verder voort te zetten, en door
zijn gordijntje open te schuiven, kreeg hij aanleiding tot Dikhorst te
zeggen: "Hoe vindt ge het uitzigt hier?"--Dikhorst vond het mooi; want
door een hoekspiegeltje kon men de geheele Papengracht, van Gravenstein
af tot de Breedestraat toe, zien. Pols vond het daarenboven nog al
een kalme stand, niet te veel passage; en toen hij met zijn nieuwen
vriend dit onderwerp afgehandeld had, sprak hij over de wijze van
theezetten, over het preferabele van armstoelen boven anderen, over
het beter koop van pleeten theelepeltjes dan zilveren, over melk,
melkboeren, melkemmers en schalkachtige anecdotes van melkmeisjes,
en vele andere zaken, die aan Pols kwamen in te vallen.--Dikhorst
vertrok; Pols beloofde hem ook eens op te zoeken, en gedurende de nog
overige Akademiejaren, voor den Litterator twee in getal, toen hij
privaat promoveerde, en Caro terwijl hij den hondenvriend zond, is
Pols nog viermaal bij Dikhorst, en deze nog driemaal bij Pols geweest.

Daar zagen zij elkander na vijf jaren afzijns weder. Welk een
wederzien! Dikhorst greep de hand van zijn besten Akademievriend,
en schudde die met groote schudding. "Wel Pols, hoe gaat het je?"

"Mij stilletjes, man! Ik woon te Rotterdam. Ik ben gepromoveerd,
maar ik practiseer niet.--Waar hang jij uit?"

Dit was nog een losse studententerm van Pols, die evenwel begrepen
werd door zijn vriend, en beantwoord in een verhaal, hoe hij eerst
huisonderwijzer geweest was, daarna een jaar niets om handen had
gehad, en nu Praeceptor was in Zeeland; en hoe hij in de groote
vacantie eens een uitstapje ging doen naar Gorkum, en over Woerkum
zou terugkeeren. Op eens brak hij zijn verhaal af door te roepen:
"Hier, Caro!"

"Wat! leeft Caro nog?" zei Pols. En waarlijk, daar kwam Caro aan;
maar, ach! hij was oud geworden, en hij werd in Zeeland zoo dikwijls
niet gewasschen als zijn baas; dus was Caro in verval, en had juist
een schop gekregen van een reiziger, omdat hij, de eens zoo zindelijke
Caro, nu niet meer zindelijk was.

Maar daar Dikhorst laat naar bed was gegaan, ging hij nu nog wat
slapen, om frisch in Gorkum aan te komen, en Pols vervolgde zijn
discours met Dionysius, die nog veel ten nadeele van stoombooten had
in te brengen.

Terwijl was Torteltak, die eens naar beneden gegaan was, om te kijken,
beneden gebleven, en eerst toen men Dordrecht was voorbijgevaren,
kwam hij weêr boven, maar niet alleen. Een oud Heer, met een wijden,
zwarten rok, ridderorde, bril, hoed met breeden rand, lichtblaauwen
pantalon, eenigzins opgeschort, en lage schoenen, vergezelde hem. De
vrienden, die Torteltak in zulk gezelschap zagen arriveren, waren
verbaasd, want slechts zeer zelden werd hij met een oud Heer gezien,
en hunne verbazing nam nog toe, daar zij opmerkten, dat hij zóó
beleefd en voorkomend voor den man was, als hij alleen voor minder
jaren en liever sekse gewoon was te zijn. Maar Pols, die nieuwsgierig
een weinig was vooruitgedrongen, deed hunne verbazing eindigen,
door meê te deelen, dat Torteltak aan den ouden Heer gezegd had:
"Dunkt u niet, het zal voor de dames boven warm genoeg wezen?"

De oude Heer, die met onzen vriend bij den stuurstoel genaderd
was, scheen het met dezen eens te wezen; doch minder driftig en
geëmpresseerd dan hij, vond hij het niet noodig, zoo terstond weêr in
de kajuit neêr te dalen, maar keek terwijl hij den rand van zijnen
breed geranden hoed nog met zijne hand verbreedde, met een zeer
deftig gelaat het luchtruim in, als wilde hij zich oriënteren, welke
manoeuvre, door Torteltak nagevolgd wordende, hem, die zijne hand niet
gebruikte, en geen breeden rand om den hoed had, belet werd door de
stralen der helderschijnende zon. De oude Heer keek zeer lang, en even
wijs als wijlen de Phenicische schippers bij nacht den sterrenhemel
fixeerden, om hunne rigting niet uit het oog te verliezen. Eindelijk
daalden zijne oogen tot de aarde neder, en het zij de blaauwe lucht,
het zij de nabij zijnde torenspits, hem op dat denkbeeld bragt,
hij uitte de gissing: "Wij moeten niet ver van Sliedrecht zijn!"

"Willen wij dan de dames niet waarschuwen, Mijnheer?" vroeg Torteltak
ongeduldig; "want zoo iets geeft nog eenige variatie."

"Wel ja, dat kunnen wij straks wel doen," antwoordde de oude Heer
heel geduldig. "Maar wat ik zeggen wilde, UEd. gaat van daag ook
naar Nijmegen?"

"Zoo is ons plan," zei de ander, tot den trap der kajuit genaderd.

"Ik heb berekend," sprak de oude Heer, tot wanhoop van Torteltak de
kajuit voorbij stappende, "dat wij er tegen vijf ure kunnen zijn."

"Ja, dat moet wel wezen," zei de jongeling, steeds op zijne plaats
blijvende staan, en nu besluitende den ouden Heer tot hem te doen
komen. Maar deze, die nog steeds geen de minste haast had om naar
beneden te gaan, riep Torteltak, met wien hij reeds gemeenzaam
geworden was door een anderhalf uur lang discours in de kajuit,
waarin hij hem ontwikkeld had, in hoeverre de Engelsche handel aan
den Hollandschen nadeelig was. Deze had alles met een engelengeduld
aangehoord, om den wil van de zeer aardige dochter des handelaars, die
ondertusschen in eene aangename rust gezonken was, schoon de oogen des
verliefden jongelings alles in het werk gesteld hadden, om de dame eer
onrustig dan rustende te doen worden. Hij was daarom door deze eerste
mislukking niet uit het veld geslagen, en beklaagde het lieve kind in
zijne ziel, dat zij, in plaats van haars vaders handelsdiscoursen,
niet liever _zijne_ vleijende complimenten mocht aanhooren. Hij had
eindelijk den ouden Heer naar het dek gelokt, zich voorstellende,
in de vrije lucht bevrijd te zullen worden van verdere mededeelingen,
en bereidde zich om een vervelend kwartier met mama te passeeren, in
hoop van daarna een triomf op het hart der dochter te behalen. Maar
helaas! de vader was te zeer ingenomen met des jongelings oplettend
toeluisteren. Hij verbeeldde zich, schoon zijne gade hierin met hem van
gevoelen verschilde, dat zijne jaren, pruik en bril hem interessant
maakten. Hij gevoelde al "het belangrijke van een zestigjarigen
leeftijd," en, schoon hij nooit iets in de wereld gepresteerd had,
hij kon spreken van de revolutie van '95; hij had den vreeselijken
Tiran, in ik weet niet welk jaar, door de havens van Rotterdam zien
varen; hij wist van een tijd, toen men cichorei voor koffie gebruikte,
en de suiker zoo duur was, dat iedereen verbitterd werd. Wat wonder
dus, dat hij zich een hoogst belangwekkend wezen beschouwde voor een
jongeling, die nooit eene revolutie had beleefd dan die van 1830,
die nooit een tiran gezien had, die nooit cichorei had gedronken, en
nooit suiker gebruikt, duurder dan 50 cents het oude pond. Ach! hij
vergat, dat zoovelen, helaas! van dien tijd wisten te spreken, en
dat nooit papa's, ooms, neven, bejaarde nichten, goede kennissen,
schoolmeesters, bakers, en allen, die maar eenigzins belangrijk oud
zijn, verzuimen, den jongelieden deze wetenswaardige zaken meê te
deelen. De oude heer Korenaar (want hij was het, die, met zijne
gade en dochter Ambrosine, door Torteltak was aangetroffen) had
dus niet nagelaten, in het belangrijk gesprek over den Engelschen
en Hollandschen handel, deze dingen in te vlechten, en Torteltak
had hem met een goedwillig: "ha, hoe interessant!"--"ijselijk, hoe
duur!"--"ach, hoe treurig!"--ondersteund.--Maar was het dan nu ook
vreemd, dat de jongeling met papa naar beneden wilde gaan en de dames
naar boven inviteren?--En toch, hij moest nog langer geduld hebben;
maar één belangrijk ding moest de oude Heer mededeelen: voor de machine
moest hij aan Torteltak bekend maken, dat in zijne jeugd de stoombooten
nog niet waren uitgevonden; dat men toen twee lange dagen noodig had
om van Rotterdam naar Nijmegen te reizen; dat men in een bolderwagen
naar _die_ plaats, in een wagen van zessen over _dien_ zandweg moest,
dat het zooveel geld kostte; dat de herbergen op weg nog niet waren
ingerigt als de tegenwoordige; en toen dit alles afgeloopen was,
besloot de veel sprekende oude Heer, met aan den zwijgenden jongeling
te vragen: "En hoe oud ziet ge mij nu aan?"--Torteltak hield hem voor
diep in de zestig, maar daar hij wist, dat men, na de vijf en twintig
jaar gepasseerd te zijn, gewoonlijk liever voor jonger aangezien wordt
dan men is, antwoordde hij zeer beleefd: "Zoo wat een vijftig jaren."

"Neen, Mijnheer!" zei de oude Heer: "doe er nog een kruisje bij,
dan ben je er nog niet; ik ga in het najaar in mijn vierenzestigste."

Torteltak wilde juist zeggen, dat dit hem frappeerde, dat hij zijne
jaren met eer droeg, of iets dergelijks, toen hij eensklaps, tot
zijne verbazing en vreugde, de dames aan zijne zijde zag, en mama,
die de laatste phrase verstaan had, hoorde zeggen: "Ja, het is al
een heele leeftijd; wij verschillen ook achttien jaren."

Zoo was het dan op eenmaal aan Torteltak duidelijk geworden, welken
ouderdom de Heer en Mevrouw Korenaar bereikt hadden; en daar Mevrouw
later in het gesprek te kennen gaf, dat zij een zoon had, die ouder
was dan Ambrosine, en twintig jaren telde, en nog eene dochter,
die de jongste was, van bijna achttien, meende hij daaruit veilig te
kunnen opmaken, dat hij in Ambrosine eene negentienjarige schoonheid
aanschouwde. Deze leeftijd had altijd iets heel aanlokkelijks voor
hem, en hij verschilde hierin met zijn vriend Polsbroekerwoud,
die bij voorkeur zijn hof maakte aan dames boven de dertig, omdat
deze hem in het discours te gemoet kwamen, zijn persoon niet zoo
bijzonder klein schenen te vinden, en evenmin op te merken, dat hij
tot die rampzalig ongelukkigen behoorde, die altijd onder een slechten
kleermaker gebukt gaan.

De wenschen van Torteltak waren nu vervuld. Mama en dochter waren boven
en bleven boven; men liet vouwstoeltjes komen, zocht een plaatsje,
waar het niet erg tochtte en de zon niet te fel brandde, hoedanigen
men op eene stoomboot weinig vindt; en de oude Heer scheen wat van
zijn discoureren te zullen rusten, daar hij uit een schildpadden koker
een cigaar en gouden pijpje deed te voorschijn komen, terwijl hij met
een schaartje de punt van het tabaksrolletje afknipte. En nu zich in
rookwolken hullende, bereidde hij zich, als een gehoorzaam gemaal,
die 18 jaren ouder is dan zijne dierbare wederhelft, om, terwijl deze
sprak, aan te hooren, of ten minste te zwijgen.

Mama Korenaar deelde nu, in vele bijzonderheden tredende, aan onzen
jongen vriend mede, hoe zij, 20 jaren oud zijnde, haren tegenwoordigen
echtgenoot had leeren kennen. "Ik logeerde toen," zoo sprak zij op een
langzamen toon, aan alle syllaben den vollen eisch gevende, en vooral
de laatste, die op _n_ eindigden, bijzonder drukkende, "bij eenen oom,
bij wien Korenaar heel groot aan huis was; en, zoo als het dan bij
jonge menschen gaat, het eene woord kwam uit het andere, en eer ik er
aan dacht, waren wij geëngageerd. Ik had wel partijen kunnen doen met
jongeren; maar ik heb altijd op ware verdiensten gelet, en Korenaar
had een uitgebreiden zeehandel, schoon die in de laatste jaren niet
vooruitgegaan is; maar anders, klagen hebben wij Goddank niet, en wij
kunnen onze kinderen ook nog wel een stuivertje meêgeven, en dat is
ook genoeg. Die groote rijkdommen brengen niet altijd geluk aan."

Torteltak knikte toestemmend, sprak van andere dingen, die wezenlijk
geluk aanbrengen, en gluurde naar de dochter, die bescheiden voor
zich zag.

"En daarenboven, het is niet alles goud wat er blinkt," ging mama
voort. "Ik ken er wel, die den naam hebben van heel rijk te zijn,
en als men het eens op den keper kon beschouwen, zou het misschien
bitter tegenvallen.--Och, Ambrosine! wil je eens even mijn parasol
van beneden halen; want het is toch nog al zonnig."

Ambrosine ging naar beneden, hoewel Torteltak natuurlijk opvloog,
en zich zeer gelukkig zou gevoeld hebben die dienst te bewijzen. Maar
mama zeide, dat haar dochter hare parasol kende en hij zich ligt zou
vergissen, en nam de gelegenheid waar om tegen Torteltak van hare
lieve dochter te spreken. "Die Ambrosine is zulk een goed meisje,
Mijnheer! Niets is haar ooit te veel. Wanneer ik haar iets vraag,
zij is altijd gereed. Nu, indien ik het zeggen mag, wij hebben haar
ook eene goede opvoeding gegeven. Zij spreekt zoo beelderig Fransch,
en kent wat Engelsch ook. Zij teekent zoo heel lief, en speelt
waarlijk mooi op de piano, schoon zij nog zoo jong is. Mijnheer Bax,
de dansmeester, zegt, dat hij nooit zoo gracieus heeft zien dansen; en
de catechiseerjufvrouw--Korenaar, hoe heet die catechiseerjufvrouw ook
weer?--nu, die zegt, dat ze ook heel godsdienstig is. Ik zeg altijd,
het is wel mijn eigen dochter, maar als Ambrosine ooit trouwt, dan kan
de man, die haar krijgt, wel zeggen, dat hij een lot uit de loterij
heeft getrokken. Ze is ook zoo huishoudelijk, dat ik mij haast met
niets te bemoeien heb, en..."

"Daar, mama, is de parasol. Wilt u ze ook opzetten?"

"Dankje, lieve Ambrosine! de zon is nu al weer een weinigje weg. Maar
à propos! heb je geen teekeningen bij je? Ik geloof gemerkt te hebben,
dat Mijnheer veel van teekeningen houdt."

"O, indien het niet te veel gevergd ware!" zei Torteltak.

"Maar, mama! denkt u, dat ik die nu meêgenomen heb? en daarenboven,
ik ken er zoo heel weinig van!"

Hier waagde de heer Korenaar het, om dit discours af te breken, door
op den toren van Gorkum te wijzen, en iets over de vestingwerken te
zeggen, welke interruptie door de dochter met eenen lieven glimlach
beantwoord werd, en door de moeder met een dito, minder lief dan
grimmig; doch de oude Heer, die zoodanigen reeds velen gezien had,
gedurende den langen tijd, dat hij gehuwd was geweest met zijne egade,
die achttien jaren jonger was dan hij, ontroerde niet bijzonder
sterk. Torteltak vond, dat gezegde gezigtsplooi aan mama geen nieuwe
charme bijzette.

Mijnheer Korenaar vond het gepast, op te staan en naar het voorste
gedeelte der stoomboot te gaan, om alzoo eene scheepslengte dichter
bij Gorkum te wezen. Hij schaarde zich daar onder de menigte, die op
stoombooten altijd belang stelt in de plaatsen, welke men passeert;
en zijne wederhelft verzelde hem, na aan Torteltak en Ambrosine
verzocht te hebben hunne plaatsen te bewaren. Nu mogt dan de jongeling
eindelijk zelf het discours leiden; en daar hij alleen door stilzwijgen
en toeknikken het hart der oude lieden gewonnen had, gevoelde hij,
dat hij een anderen weg moest inslaan, om dezelfde overwinning bij
de dochter te behalen. Gaarne zouden wij onze lezers veel van dit
gesprek meêdeelen; maar het had geene getuigen, en Torteltak hield
het voor ons steeds geheim. Wij weten dan ook niets, behalve dat Pols,
die nieuwsgierig om hen heen gedwaald had, bij zijne eerste omwandeling
Torteltak heeft hooren zeggen, "dat hij zou wenschen haar nooit gezien
te hebben, zoo deze eerste maal ook tevens de laatste moest zijn;"
en bij zijne tweede omwandeling Ambrosine: "Gij zult papa altijd
aangenaam wezen."--Misschien zal het vervolg der geschiedenis ons
nadere opheldering geven.

Men was Gorkum voorbijgevaren. Eenige passagiers waren tegen
anderen uitgewisseld. Voor Dikhorst, vier _commis-voyageurs_,
drie tweede luitenants, twee bejaarde dames en Caro, had men een
Rus, een bejaard majoor met zijn vierjarig klein dochtertje, en
een koopman, die voor zijn genoegen en geheel zonder wasdoeken
pakjes reisde, terug ontvangen. De oude Korenaar en zijne gade
bekwamen gelukkig nieuwe vouwstoeltjes, want de anderen waren door
de jonge lieden onattent bewaakt; maar de goede mama Korenaar was
hierover niet knorrig. Ieder ging voort met zich op zijne wijze te
amuseren, of niet te amuseren. Pols was nu ook tot zitten gekomen,
en in gezelschap met Veervlug, De Morder en een Luitenant van de
koloniale troepen. Men praatte, lachte, morde en streek de knevels
op. Veervlug was heel vrolijk, en dronk zijn tweede glaasje bitter,
daar zij Loevestein voorbijvoeren, op Hugo Grotius, of, gelijk
hij hem noemde, den Grooten Huig, die een type was van de harmonie
der vijf faculteiten. Pols, als een oud student, riep: "Bravo!" De
Luitenant van de koloniale troepen boog met een verbaasd gelaat. Pols
begon een discours met hem over de garnizoensplaatsen, en vroeg hem,
of hij wél gecantonneerd geweest was; de Luitenant vroeg hem excuus,
en zeide, dat hij bij de troepen voor de Koloniën diende. Pols vroeg
of hij campagnes gemaakt had; de Luitenant vroeg hem andermaal excuus,
en zeide, dat hij steeds te Harderwijk was.--Alles ging goed; maar,
helaas! daar ziet Veervlug bij toeval, dat de Luitenant rood haar,
een bleek gelaat en een blaauwen uniformhals heeft, en kan niet
nalaten aan De Morder eene aardigheid van eene Hollandsche vlag in
te fluisteren. De luitenant hoort het woord _Hollandsche vlag_,
en ziet de vrienden, vooral Veervlug, uitbundig lachen, denkt
dat de vlag beschimpt wordt, en meent voor het wapperend dundoek
partij te moeten trekken. Verwoed staat hij op: "Ik ben Officier
in Hollandsche dienst, Mijnheer! Ik zal de Hollandsche vlag tot
mijn laatsten ademtocht verdedigen!" Pols tracht hem te bevredigen
en op zijn stoel terug te trekken. De Luitenant stoot hem terug;
het vouwstoeltje kantelt--Pols verliest zijne balans--zijn stroohoed
vliegt in het water--zijn lichtblaauw jasje scheurt. Een edeldenkend
_commis-voyageur_ raapt hem op, en verwijdert zich voorzichtig met
hem van de plaats des gevechts. Maar Joachim wil terugkeeren, om nog
meer te bevredigen; doch gelukkig is de strijd spoedig geëindigd. De
woede van den Luitenant is geweken; want Veervlug heeft zich zoo goed
mogelijk verontschuldigd, en daarenboven, de Officier was buiten adem
(zoo als Veervlug naderhand grinnekende aan Torteltak vertelde); dus
had hij de vlag tot zijn laatsten ademtocht verdedigd. Pols kwam dus
juist bij tijds, om de Madera voor de verzoeningsdronken te bestellen.

Torteltak had dit alles in de verte aangezien, als iemand, die zich
over het gedrag zijner vrienden schaamt, en wenschte zich (evenwel
mèt Ambrosine) honderd mijlen ver. Intusschen, wij moeten het tot
zijne eer zeggen, indien het geval erger geworden was, hij zou zich
niet aan het gevaar onttrokken hebben; want was hij een onstandvastig
minnaar, toch was hij een standvastig vriend.

Holstaff had evenwel niets van dat alles gemerkt; want hij zat in
de voorkajuit. Hij had namelijk, van het begin der reize af, naar
menschen gezocht, die hem interessant voorkwamen, dat is: die hij voor
ongelukkig mocht houden. Maar hij had op het dek niets dan vrolijke
gezigten gezien, en beneden zag hij Engelschen, die verachtelijk
gerust sliepen; zijn ergernis steeg ten top, toen hij een gelukkig
jong paar zag, dat dus (naar de Morders berekening) nog geen volle
week kon gehuwd zijn. In eene onaangename stemming verliet hij de
eerste rangen, en hoopte in de voorkajuit gelukkiger te zijn, waar hij
meer ongeluk vooronderstelde, schoon, helaas! daar moeijelijker van
poëtischen aard. Bijna waren evenwel al zijne nasporingen vruchteloos,
toen hij eindelijk duidelijk hoort zuchten. Pijlsnel daalt hij neder,
en waarlijk, daar ziet hij aan de tafel eene vrouw niet jong meer,
want zij heeft rimpels, en grijze haren komen door haar mutsje te
voorschijn. "Zij zal toch nog niet oud zijn," denkt hij; "maar de
smart zal dat, eens zoo gladde, voorhoofd doorploegd hebben; die
haren kunnen in één nacht grijs zijn geworden." Zuchtende neemt hij
plaats tegenover haar, en ziet haar van tijd tot tijd aan. In het
begin had de oude vrouw hem naauwelijks opgemerkt, maar toen zij
den welgekleeden jongeling aanziet, rijst zij uit hare achtelooze
houding op, en wil het op den schoot gevallen breiwerk opnemen. Nog
één oogenblik, en alle illusie ware voor Holstaff verloren geweest;
want het denkbeeld van eene _breijende ongelukkige_ wilde er niet
bij hem in. Was het nog _borduren_ geweest bij een ellendig lichtje,
met verzwakte oogen en vermagerde vingeren; maar _breijen_....

"Neen, neen vrouwtje! laat mijne komst u in uwe overdenkingen niet
storen! Ik eerbiedig uwe smart; want gij zijt ongelukkig."

"O ja, dat ben ik wel!" zuchtte de vrouw.

"Ongeluk is ons deel, moedertje! wij zijn op aarde om te lijden."

"Maar men kan toch gelukkig wezen, Mijnheer! Ik was het zelve eens;
en daar zijn er, die nooit behoeven te treuren. Maar ik wil ze niet
benijden."

"Neen, wat ik u bidden mag, benijd ze niet! Het is ongelukkig om
altijd gelukkig te wezen."

De vrouw zag bevreemd op. Zij begreep hem niet.

"Niet waar?" ging Holstaff voort: "toen gij gelukkig waart, hebt gij
u niet kunnen begrijpen, dat er zooveel zoets in de smart is."

"Dat weet ik niet, Mijnheer! maar dit weet ik: eens was ik heel
gelukkig; nu ben ik heel ongelukkig."

"Maar toch, gij moet u daarom niet beklagen; gelukkig, wie voor
ongeluk vatbaar is! Maar kan ik door medelijden u troosten?"

"Ach! wat zoudt gij mij troosten, Mijnheer! misschien is uw hart wel
goed. Gij ziet, Mijnheer! ik ben oud (Holstaff schrikte; dus niets
van subiete vergrijzingen enz.); het zal zoolang niet meer met mij
duren; dit is mijn beste troost. O, kon ik maar iets voor mijn zoon,
voor mijn goeden Pieter gedaan hebben!--Ja, Mijnheer! ik had voor
drie jaren nog vijf kinderen, en voor zes jaren mijn man nog, en wij
leefden zoo vergenoegd, en wij hadden ons dagelijksch brood. Maar toen
mijn man dood was, toen is de zegen uit mijn huis gegaan. Mijne drie
meisjes en mijn Willem zijn aan de cholera gestorven, en toen hield ik
niets over dan mijn Pieter. Een knappe jongen was altijd mijn Pieter,
en iedereen hield veel van hem, en Dominé zei altijd, dat hij zoo heel
best leerde, en hij zou acht dagen na Sint Jan in zijn zesentwintigste
jaar gegaan zijn. Hij ging bij ons, te Nijmegen, op het schoenmaken,
en de baas was ook zoo tevreden. Maar toen is die baas verleden jaar
ook al gestorven, en toen is Pieter naar Rotterdam gegaan, daar hij
een anderen baas kon krijgen, en toen moest ik te Nijmegen blijven,
want daar had ik mijn vaste huizen, om aan de wasch te helpen en te
strijken en te plooijen. En mijn Pieter schreef mij in het eerst alle
maanden een brief met zijn eigen hand, en zoo kostelijk geschreven,
dat mijn Neef Jacob altijd zei, dat hij voor ondermeester had moeten
leeren. Maar op het laatst schreef hij mij niet meer, en ik hoorde
niet meer van Pieter, dan zoo te hooi en te gras. Maar nu, overmorgen
zal het veertien dagen worden, toen kreeg ik een brief van zijn baas,
dat Pieter op den dood leî, en ik nam gauw het beetje spaargeld, dat ik
had, meê, en mijn mans horlogie nam ik ook meê, dat ik Pieter na Sint
Jan had willen geven voor zijn verjaardag, en ik ging naar Rotterdam,
en toen ik er kwam, was hij net den vorigen avond gestorven. En,
Mijnheer! ik heb mijn geld gegeven en mijn mans horlogie verkocht,
om hem een eerlijke begrafenis te geven; en nu heeft de kapitein
van de stoomboot, die mijn man en Pieter zelf nog wel gekend heeft,
mij voor niet meêgenomen. En was de jongen nog maar dood, zooals mijn
meisjes en mijn Willem! Maar de vrouw van den baas heeft mij gezeid,
dat Pieter te Rotterdam op slechte paden gegaan is en dat hij geen
Dominé heeft willen hebben, toen hij op zijn laatste leger leî. En de
baas heeft zijne vrouw wel bekeven, omdat zij het me gezeid had; maar
Pieter zou het er nu toch niet beter om hebben, al had ik het niet
geweten. Zie je, Mijnheer! nu zeg ik, als Koning David van Absalom:
"Ach! ware ik in uwe plaats gestorven!" En Koning David is altijd
bedroefd geweest over Absalom, meer dan over al zijne kinderen, die hij
in het graf had, en zoo zal ik ook altijd over mijn Pieter treuren."

De oude vrouw had haar verhaal onder het storten van vele tranen
geëindigd, en Holstaff had met haar geweend. "Ach!" zeide hij,
"wat is de aarde een tranendal! Mochten dat al die vrolijke menschen
begrijpen! Eene keten van jammeren verbindt de wieg des menschen aan
zijn graf. Moedertje! geef mij de hand! ik lijd met u; ik wil met
u weenen."

"Mijnheer! komt u dineren?" vroeg de hofmeester, binnenkomende. "De
soep is gediend."

"Ja, ik ga meê.--Nu, vrouwtje, ik zal u straks nog wel eens komen
bezoeken."

"Wilt gij ook wat te eten hebben?" vroeg de hofmeester aan de oude
vrouw.

"Dank je wel, kastelein!" zei de vrouw, want zij had geen geld;
maar zij had toch ook geen honger.

Het zou er in de groote kajuit schraal voor Holstaff hebben uitgezien;
want daar waren overdadig veel gasten, en de hofmeester had niet
overdadig veel eten. Maar Pols, die voor zijne vrienden, als eene
moeder voor hare kinderen, zorgde, had zich op twee stoeltjes naast
elkander geplaatst, om er een voor Holstaff te bewaren. Hij had
met hetzelfde doel twee borden soep genomen, en zoo vond August,
binnenkomende, een warm stoeltje en koude soep. Zijne aandoeningen
beletten hem evenwel, om naar eisch dankbaar te zijn, schoon niet om
zeer spoedig de vrienden in te halen en zich in tijds eene verbazende
portie roastbeef toe te dienen. Al de vrienden aten smakelijk,
schoon De Morder het eten infaam slecht vond, en het wel verwacht
had, omdat hij het altijd zoo trof. Pols vond, dat het waarlijk
nog al schikte, en schoon er niet te veel eten was, prees hij den
hofmeester, dat er niet nog minder was; alleen hinderde het hem,
dat men zoo verbazend schielijk at. Veervlug merkte hierop aan,
dat op eene stoomboot alles door stoom moest gaan. Holstaff zeide,
dat zijne aandoeningen hem belettenden met smaak te eten, en vroeg
eene tweede portie roastbeef. Torteltak at weinig; want hij zat naast
Ambrosine, en Ambrosine was engelachtig.

Na het _diner_ spoedde men zich, om in de vrije lucht te komen;
men voer Bommel voorbij, waar men den Luitenant van de Kolonialen
verloor, die eene oude tante ging bezoeken. Pols vond het nog al
aangenaam, dat zij van dien driftigen reisgenoot bevrijd raakten;
want hij had vrees, bij eene nieuwe _scène_ ook zijn paardenharen
petje te verliezen, en het lichtblaauw jasje, dat door de hand van
des hofmeesters vrouw luchtig aaneengehecht was, kon geen nieuwen
aanval weêrstaan. Het _diner_ en een glas wijn had anders den goeden
man weêr tot zichzelven gebragt; doch hij kon niet nalaten er nog eens
bedaard met Veervlug over te praten. Deze hield staande, dat niet hij,
maar drie glaasjes bitter, de oorzaak van 's mans verbittering waren
geweest, en Pols, die niets anders verlangde dan bevredigd te worden,
berustte gemakkelijk in die explicatie.

De nog overige uren tot Nijmegen werden door den ouden Heer Korenaar
(wiens gade sliep) besteed, om eene zeer belangrijke geschiedenis uit
zijne jeugd aan Torteltak mede te deelen; doch daar dezelfde oude Heer
dezelfde historie nog eens, en nagenoeg in dezelfde bewoordingen,
aan al onze vrienden te Kleef heeft verhaald, zullen wij ze op die
plaats neerschrijven, daar dit Hoofdstuk toch nog al lang is geworden.

Holstaff was nog eens naar de voorkajuit gegaan, maar had de vrouw
in gesprek gevonden met den bejaarden Majoor, die haar op de best
mogelijke wijze troostte, die naderhand boven kwam, en, aan de
passagiers de historie mededeelende, eene kleine ondersteuning voor de
arme weduw vroeg. Velen gaven met genoegen eene aalmoes. Holstaff zeer
misnoegd; want geld te geven aan ongelukkigen scheen hem toe, de smart
te ontheiligen. Pols zeide, dat, indien de vrouw te Rotterdam kwam
wonen, zij dan alle weken vrijdags, een dubbeltje bij hem kon halen,
maar gaf nu toch met vreugd een halven gulden. Torteltak gaf veel;
want hij was verliefd, en Ambrosine was getroffen. Mevrouw Korenaar
raadde Mijnheer, om er te Nijmegen eerst naar te onderzoeken. De Morder
gromde en liet een kwartje vallen; de edeldenkende _commis-voyageur_
raapte het kwartje op, en voegde er een pietje van zichzelven bij
(hoedanige geldstukjes hij velen bij zich had). De bejaarde Majoor
bracht zijne collecte aan de oude vrouw; en daar hij steeds voortging,
om haar op eene verstandige wijze te troosten en zooveel mogelijk hoop
voor haren Pieter te geven, was de vrouw, toen zij te Nijmegen aankwam,
weêr een weinig opgebeurd. Al de reizigers verheugden zich hierover,
en bejegenden den bejaarden Majoor met veel achting. Maar Holstaff
zuchtte en zeide: "Ja, wel te recht zegt La Fontaine: 'Wij moeten
het meest treuren, omdat onze smart niet eeuwig duurt.'"

En weldra waren onze vrienden, benevens de familie Korenaar, in een
druk en vrolijk logement geëtablisseerd.





HOOFDSTUK III.

    Een rustige avond en een onrustige nacht te Nijmegen.


De omstreken van Nijmegen hebben dit boven de stad zelve vooruit,
dat zij bijzonder mooi zijn. Indien gij daar dus arriveert, en gij
hebt een paar dagen den tijd, en een vriend, die het wel met u meent,
dan zal hij niet verzuimen eene calêche te doen inspannen en met
u naar Berg en Daal te rijden; is hij daarenboven gul en vrolijk,
dan zal hij u in kennis brengen met den Steinberger kabinetwijn en
den opgewonden kastelein aldaar; en wanneer gij over Ubbergen en
Beek zult zijn teruggekeerd, en veel gesproken en gelagchen hebt,
zult gij aangename souvenirs van uw Nijmeegsch tourtje verzameld
hebben. Maar indien gij geen goede vrienden bezit en geen tijd hebt
om een ordentelijk uitstapje te maken, dan benijd ik uw lot niet,
zoo gij langer dan twee uren in Nijmegen moet vertoeven. Dit laatste
was nu het geval met Polsbroekerwoud en zijne vrienden. Zij hadden
besloten, zich goed te amuseren, en moesten zich tot eene wandeling
naar Belvédère bepalen; en daar zij nog tijd over hadden, maakten zij
het plan, om daarna een uurtje door het beroemde, maar hun onbekende
Kalverbosch te kruisen. Dit laatste werd evenwel niet ten volle
geëffectueerd, daar zij spoedig bemerkten, dat men dit bosch in minder
dan vijf minuten door en door kan leeren kennen, en men, om langer
tijd daarmeê door te brengen, óf steeds denzelfden weg moet gaan,
óf den bedaarden tred der slakken aannemen, die zich in gemeld bosch
in overvloed bewegen. Zij kwamen dus spoedig in hun logement terug,
en hadden daar goede gelegenheid en ruim tijd om uit te rusten, eer
het _souper_ werd aangerigt. De zakboekjes werden uitgehaald en het
reisjournaal begonnen; maar men stond verbaasd, dat men zoo weinig
had op te teekenen, en Polsbroekerwoud was genoodzaakt punctum te
zetten op de vijfde bladzijde van zijn journaal in folio, hoewel
hij eene beredeneerde opgave gedaan had van de waarde der spijzen
en dranken, die men in den loop des dags, deels uit behoefte, deels
uit weelde, deels uit verveling, had gebruikt. Uit welk oogpunt hij
de vier flesschen Rijnwijn, die men nog vóór het _souper_ gebruikte,
beschouwd heeft, is mij niet uit zijne aanteekeningen gebleken. De
wijn werkte bij deze gelegenheid meer op de oogleden dan op de tong,
en het was nog geen half elf geslagen, toen zij de zaal verlieten en
zonder verwijl hunne slaapkamers betrokken.

Pols bemerkte dadelijk toen hij in bed kwam, dat Mijntje het niet
voor hem had opgeschud. Hij deelde deze opmerking aan Torteltak mede,
die met hem op ééne kamer sliep. Maar deze sloeg hierop weinig acht;
want hij bereidde zich voor, om van Ambrosine te droomen, en, aan
haar denkende, wakker te worden.

En Ambrosine?--Wij hopen, dat zij goed zal gerust hebben. Zij was pas
negentien jaren oud, en zal dus later nog gelegenheid genoeg gehad
hebben, om slapelooze nachten door te brengen.



Omtrent middernacht scheen alles in een diepe rust verzonken
te wezen. Zoo beschouwde het althans de knecht, die, zijne
redenen hebbende om iedereen te doen ontwaken, zulk een geweld
op de kamerdeuren begon te maken, dat de slaap bij alle reizigers
oogenblikkelijk zijne heerschappij aan den schrik en de verwarring
overliet.

"Zeg eens, vriendje! wat moet dat?" zei Polsbroekerwoud, de deur van
zijne kamer openende. "Het is duidelijk, dat gij u vergist, want wij
hebben verzocht om niet voor zeven ure geroepen te worden."

"Wat vergissen!" zei de knecht: "ziet ge dan niet, dat het huis
hiernaast in lichtelaaije vlam staat?"

Pols keek op, en zag in den gang geen brandend huis, maar door de ramen
een eenigzins suspecten gloed. "Dat is weergaês lastig," zeide hij;
"dan zou dit logement ook wel eens gevaar kunnen loopen."

"Dacht ik het niet!" riep De Morder, zijne kamer uitstuivende: "nu
zullen wij allen nog levend verbranden. 't Is ongepermitteerd. Wij
kunnen zeker de trappen niet meer af."

"Ik zeg immers niet, dat _dit_ huis in brand staat," riep de knecht,
steeds op kamerdeuren bonzende. "Kleed u maar aan. Ik kan voor niets
instaan."

"Dat is anders niets," zeide Pols, "al is de trap afgebrand. Ik heb
een veiligheidskoord bij mij, en wij kunnen het raam dan nog uit. Wij
moesten daarvan in alle geval maar gebruik maken."

"Is er brand?" riep Torteltak. "Hemel, Jan! en die dames, daar van
Numero 5?--Zeg dan toch, Jan! zijn die dames gered?"

"Wees bedaard, mijn vriend!" riep Pols. "Hier heb ik het koord al." En
waarlijk, daar kwam de man aan, met een vervaarlijk groot kabeltouw,
van knoopen en een haak voorzien.

"Loop naar den duivel met uwe koorden!" vloekte de ander, terwijl
hij zijne elegante _chamberlouc_ omsloeg en in drift zijne lokken
arrangeerde; "ik wil het lieve meisje redden."

Pols vond dezen uitval van Torteltak wel niet heel lief, maar vergaf
het hem toch gaarne, omdat hij in deze oogenblikken geene lieve
gezegden kon verwachten; hij liet dus den jongeling voortspoeden om
dames te redden, en bereidde zichzelven om voor het goed te zorgen,
waarvan de anderen geen werk schenen te maken. Hij liet ze dus aan
hun lot over, maar verzocht hen vriendelijk, om toch bedaard te wezen
en zich niet te veel te agiteren.

Daar heerschte evenwel noch onder de vrienden, noch onder de overige
reizigers, de door Pols zoo zeer begeerde kalmte. Ook in de kamer der
familie Korenaar scheen die te ontbreken. Daar evenwel was de mare niet
zoo onverwacht gekomen. Mevrouw was wakker geworden, had eene ongewone
drukte gehoord, en gemeend een brandlucht te bemerken. Ontsteld stond
zij op, trok haren echtgenoot bij een arm het bed uit, en naderde
met hem het venster. Daar zagen zij de vlammen, die het naaste huis
verteerden. "Hemel, Korenaar! wat zijn wij in gevaar!" riep zij
wanhopig: "dat komt ook van die Kleefsche reizen."

"Maar, bout! waart gij het dan niet, die zoo op dat reisje aangedrongen
hebt?"

"Maar ik heb niet aangedrongen, om in een logement te gaan naast
huizen die 's nachts uitbranden."

Dit argument was te forsch voor den ouden Heer. Hij trachtte zich te
verontschuldigen; doch Mevrouw verbood het hem: "Kleed u, in 's Hemels
naam, maar aan, en maak voort; of wilt gij nu ook nog dat uwe vrouw
en uw arm kind verbranden?--Ambrosine, lieve kind! word toch wakker!"

"Wat is er, wat is er?" riep deze, haar lief kopje uit de gordijnen
stekende. O! had Torteltak haar zóó gezien met dat lieve blosje op de
wangen, en die oogjes nog dronken van slaap, hij zou waarlijk hebben
moeten bekennen, dat het nachttoilet haar beter stond dan Mevrouw hare
Mama, schoon deze eene echte kant en Ambrosine maar een _neigetje_
om de muts had.

"Sta op, mijn kind! sta op! daar is brand. Schielijk! sla uwen mantel
om.--Korenaar, wat talm je toch! haast u dan, in 's Hemels naam!"

Bons, bons! klonk het op de deur. "Mijnheer, sta spoedig op!" riep
de knecht.

"Dames, dames! haast u, wat ik u bidden mag!" riep weldra eene andere
stem, die door Ambrosine herkend werd.

"Ja, wij komen!" riep Mevrouw, en deed de deur open. Torteltak nam
Ambrosine bij de hand, en trok haar voort. Mama volgde, met pakjes
beladen, nog roepende: "Korenaar, kom dan toch! maar vergeet je
horologie niet."

Zonder hulp van veiligheidskoorden--want de trap stond nog zoo pal,
alsof er in het geheel geen brand in de buurt was--kwamen al de
reizigers beneden, en snelden de voordeur uit, om te zien, op welke
hoogte de zaken stonden. Polsbroekerwoud had in den gang een kruiwagen
opgemerkt, en begon nu al de koffers en valiezen van zichzelven en
zijne reiscompagnons naar beneden te slepen. Hij was geheel gekleed,
behalve dat hij zijne slaapmuts voor de nachtlucht had opgehouden;
het veiligheidskoord had hij om zijn middel gewonden, om het altijd
bij de hand te hebben. Met ongewone vlugheid klom hij de trappen op,
waarvan hij telkens beladen weêr neêrdaalde. Hij lette weinig op de
menschen, die om hem heen woelden en draafden, als zij hem maar niet
in den weg kwamen, en dan was het: "Wat ik u bidden mag, een weinigje
plaats; maar wees toch bedaard! Op mijn woord, die agitatie is meer
hinderlijk dan nuttig."

Eindelijk had hij alles bijeen op den kruiwagen, en krood nu den
zwaren last met moeite voort, zich eenen weg banende door de menigte,
die toegesneld was, om den brand te helpen blusschen, of door hunne
tegenwoordigheid de blusschers in den weg te staan. Een eind wegs kon
hij voortgaan; maar weldra zag hij zich aangehouden door een serjant
van de schutterij, die in functie was, hoewel hij een phantasie-kostuum
scheen te dragen, en die, de zilveren strepen op zijne mouw, dat teeken
van uitgebreide magt, zoo lang daar geen zilveren schouderbladen
present zijn, aan Pols vertoonende, met eene barsche stem vroeg:
"Waarheen?"

"Dat weet ik niet, vriend! Ik red mijn goed maar uit den brand!"

De serjant scheen het uiterlijke van de koffers meer gedistingueerd
te vinden dan dat van Pols; althans hij voegde hem toe: "Wat jou
goed? Je ziet er mij wel naar uit, om met een dozijn zulke koffers
te reizen. Laat jij dat goed maar staan, mannetje, en zoek een goed
heenkomen."

Dit zeggende, greep de serjant, ongewoon om magt uit te oefenen en
nu verheugd een schitterend feit te kunnen verrigten, Pols bij den
arm, en wilde hem van zijn goed verwijderen. Gelukkig evenwel kwam
gedurende die worsteling een welgekleed Heer naderbij, en vroeg:
"Wat is hier te doen?"

De serjant keek den ondervrager eerst brutaal aan, maar veranderde
weldra zijn gezigt, en nam zijne chacot zeer beleefd af, daar hij
in dien heer iemand herkende, wiens kleederen hij poetste en wiens
boodschappen hij verrigtte, wanneer er geen brand was, en hij dus
geene schitterende uniform droeg.

"Eene schreeuwende onregtvaardigheid," riep Pols. "Ik ben Joachim
Polsbroekerwoud van Rotterdam. Ik ben hier voor mijn plaisir. Ik red
mijn goed en dat van mijne vrienden, en deze soldaat hier wil mij
hierin verhinderen. Maar ik zal naar den Burgemeester gaan. Ik wil
dat mij regt geschiede."

"Blijf maar hier bij uw goed," zeî de Mijnheer, "of breng het
naar uw logement terug. Zij zullen straks den brand wel meester
worden. Stoffel! ik zou dien Heer maar laten gaan."

"Alderbest, Mijnheer!" zeî de serjant, die in het dagelijksch leven
Stoffel scheen genaamd te worden.

Gedurende dit gesprek had een dienstvaardig Nijmegenaar, die geene
klare denkbeelden van het _jus possessionis_ scheen te hebben, den last
voor Polsbroekerwoud een weinig verligt, en een der valiezen naar zijne
woning, die ver van den brand in een achterbuurtje was gesitueerd,
in veiligheid gebragt. Pols bemerkte dit eerst den volgenden morgen,
toen hij, bij het nazien van het goed, zijn valiesje met linnen gevuld
miste. Hij moest zich dit verlies getroosten; want daar de edelmoedige
achterbuurtbewoner niet eens een fooitje voor het dragen had gevraagd,
kon hij moeielijk zijn goed op het spoor komen, en hij droeg dit,
om langdurig oponthoud voor te komen, ook maar niet aan de policie op.

Terwijl dit eenige huizen van het logement plaats had, was er niet
minder beweging voor de woning, die in lichtelaaije vlam stond. In
kleine steden heeft men zoo weinig gelegenheid om dergelijke
geimproviseerde illuminatiën te zien, dat, als het dan ook eens plaats
heeft, iedereen zich verpligt acht daaraan te adsisteren. In groote
steden, vooral in de hoofdstad, waar men zulke dingen meer gewoon
is, verschijnen bij zoodanige gelegenheden alleen de stilzwijgend
genoodigden; als daar zijn: de geattacheerden aan de brandspuiten,
de schutters die het piquet hebben, de zakkenrollers,--in één woord,
de zoodanigen, die daar in functie moeten wezen. Onder de dilettanten
ziet men gewoonlijk alleen de naaste geburen en heel enkele van de
alleropgewondenste vuuraanbidders. Terwijl occupeert zich niemand van
de overige inwoners met zulke zaken, die hen niet aangaan, behalve
de torenwachters, die het alarmdeuntje wel slapende kunnen spelen,
en de nachtwachts, wie het woordeke _brand_ in de keel verroest
is. Maar nu in Nijmegen! De gansche populatie was op de been. Niemand,
dan die door gebrekkigen ouderdom of lamheid aan huis geconsigneerd
was, bleef in zijne woning; dames _en négligé_, zoo als zij zich
anders alleen aan hare kameniers vertoonden,--kameniers _en demi
toilette_, zoo als zij gewoonlijk slechts door de lakeijen gezien
werden,--mannen en vrouwen, in hetgeen zij maar het digtst bij de
hand vonden, gehuld,--snelden naar het vroeger onopgemerkte, nu zoo
belangwekkende huis. Zelfs de moeders meenden, dat zulk een schouwspel
hare zuigelingen zou interesseren; althans zij drongen met zoodanige
schepseltjes voorwaarts. "Het was op dien weg," om in dagbladenstijl
te spreken, "eene voortgolvende massa, een digte phalanx; de straat
was eivol."--Verscheidene particulieren wisten reeds zeker de oorzaak
van den brand, schoon de bewoners van het huis zelve die nog niet
gisten. Sommigen hadden den vorigen avond, ja 's middags al, iets
branderigs geroken, en zoo veel wisten weêr anderen van goederhand,
dat het huis veel te hoog geassureerd was.

Intusschen waren eenige brandspuiten in werking geraakt, en
overstroomde het water, dat voor de brandende woning gedestineerd was,
de straat; want eene kenmerkende eigenschap van de slangen eener
brandspuit is, dat zij lek zijn. Een veel te groot aantal armen
bewoog de pompen, en een veel te groot getal schutters, om orde
te houden, was aanwezig. Het ontbrak ook geenszins aan commando's,
die elkander lijnregt tegenspraken, en dus had ieder onderhoorige
eene schoone gelegenheid om te gelijk gehoorzaam en ongehoorzaam te
wezen. Verscheidene stemmen trachten elkander te overschreeuwen; in
't kort, het geweld en rumoer, dat een brandtooneel regt levendig
maakt, ontbrak ook nu niet.

Onder de menigte toeschouwers, die eene zoogenaamde goede plaats
hadden, bevonden zich ook onze reizigers. Mijnheer Korenaar had zijnen
bril opgezet, en sloeg met aandacht de vlammen gade, die zich om de
balken kronkelden, totdat zij door de nederstortende zoldering voor
een oogenblik werden uitgedoofd, om daarna met vernieuwde kracht weêr
te voorschijn te komen. Ambrosine leunde op den arm van Torteltak,
en beefde van angst en ontzetting. Zij klemde zich nader aan den
jongeling, als gevoelde zij bescherming te behoeven, en die liever
bij hem te moeten zoeken dan bij Mama, die haar aan de andere
zijde vasthield, en vele onnoodige jammerkreten uitte. De Morder
stemde met haar in, dat het toch waarachtig eene ijselijkheid is,
om wanneer men één nacht in eene stad logeert, dan zulke dingen te
moeten treffen. Hij wond haar overigens op, door haar te verzekeren,
dat men den brand nog in geen tweemaal vierentwintig uren zou meester
worden, dat misschien de geheele stad wel eene prooi der vlammen
zou worden, en dat straks zeker de brandende balken op de hoofden
der menigte zouden neêrstorten. Veervlug staarde het tooneel met
verrukking aan, sprak van den vuurkoning, die thans alle elementen
beheerschte,--van massa's water, die in vloeijende vuurstroomen werden
opgelost,--en eindigde alle dergelijke uitboezemingen met den uitroep:
"Prachtig schouwspel! Verrukkelijk! Heerlijk!"--Een zeer hardhandig
Nijmegenaar naast hem, geenszins in zijne verrukking deelende, en van
zijne overige uitroepingen niets begrijpende, vond het gepast hem in
deze uitroepingen te storen, door hem een klap voor den mond te geven,
welke handgreep, Veervlug eenigzins pijnlijk aandoende, tot vrij hevige
onaangenaamheden aanleiding gaf. Gelukkig was het, dat de _foule_ hen
een weinig van elkander afdrong; anders weet ik niet wat de gevolgen
zouden geweest zijn: want Pols, nog steeds met de koffers bezig, was
niet tegenwoordig om te bevredigen. Holstaff stond, met één grooten
traan in ieder oog, het akelig tooneel te aanschouwen. "Ach! ach! hoe
ijselijk!" riep hij uit. "Die bloeden van kinderen, die nu in dit huis
zullen verbranden, en die hopelooze ouders, die hunne dierbaarste
panden op zulk eene vreeselijke wijs verliezen, en ze niet kunnen
redden,--voor al het goud van de wereld niet kunnen redden! Die
ongelukkige kinderen, geheel omringd door onmeêdoogende vlammen--den
dood voor oogen--zonder hunne ouders--alleen--die arme, arme bloeden!"

"Hou toch je mond van die arme bloeden van kinderen!" gromde een burger
hem toe. "Denk jij, dat wij hier de menschen laten verbranden? Daar
zijn geen kinderen in huis. Daar waren maar twee oude luidjes en eene
meid, en die zitten al een uur in veiligheid."

"Geen kinderen!" mompelde Holstaff: "een raar huisgezin zonder
kinderen. "Nu, ik kan het niet helpen. Dan verliezen die menschen
alleen hun goed. Ik dacht dat zij veel ongelukkiger waren."

Het huis was intusschen tot den grond toe afgebrand; doch daar het stil
weder was, en men de noodige voorzorgen voor de andere huizen nam,
bepaalde zich het onheil tot die eene woning. Ten half vier ure was
men, den brand geheel meester, en zag men langzamerhand de menschen
aftrekken. De reizigers keerden weêr in hun logement; velen bleven uit
voorzigtigheid beneden, waar eenigen op sofa's en stoelen insluimerden,
terwijl anderen, onder een calmerend kopje thee, over den brand
van dien nacht, over de oorzaken en gevolgen redeneerden, en ieder
hunner een of meer dergelijke _scènes_ had bijgewoond, zeer geschikt
om onder zulke omstandigheden te worden meêgedeeld en aangehoord,
maar ook evenzeer geschikt om verder geheel te worden vergeten.





HOOFDSTUK IV.

    Verblijf der reizigers te Kleef.--Zij maken kennis met interessante
    landgenooten en naburen, spreken over menschen en zaken in gebonden
    en ongebonden stijl, en bereiden zich voor, te worden vergast op
    een verhaal van den ouden Heer Korenaar.


Het nachtelijk avontuur te Nijmegen behoorde voor onze reizigers
niet tot de vermakelijkste ontmoetingen; maar hen daarom ongelukkig
te noemen, zoo als sommigen hunner zich verbeeldden te zijn, is
misschien een weinig roekeloos omspringen met een term, die op vele
omstandigheden des menschelijken levens met meer regt kan worden
toegepast. Het is wel onaangenaam, als men meer geld dan gewoonlijk
besteedt, om 's nachts behoorlijk te kunnen slapen, die duurgekochte
rust te moeten opofferen, om niet misschien levend te verbranden; maar
moet men zulke brandtooneelen in een belendend huis zien opvoeren,
dan heeft dat in een logement dit voor, dat men zich gemakkelijker en
zonder veel schade kan verwijderen, terwijl iemand, die onder dezelfde
omstandigheden rustig zijn eigen huis in zijne eigene stad bewoont,
doorgaans te veel wil redden, en zich daardoor aan aanmerkelijke schade
blootstelt. En daarenboven vertrekt een reiziger den volgenden morgen,
zonder dat hij lang aanschouwer behoeft te zijn van de treurige ruïnes
en, wat bijna even erg is, toehoorder bij de menigvuldige verhalen, die
nog wel een week na het ongeluk moeten uitgestort worden. Hij behoeft
niet te vernemen, dat zijn goede kennis A bijna door een brandspuit
overreden is, dat het bij B maar een duim breed gescheeld had, of
hij was door een gloeijenden balk verpletterd; dat C brandgaatjes in
zijn zwarten rok meent te ontdekken, schoon hij in zijn bruinen jas
bij de vuurscène tegenwoordig was. Hij behoeft zijne deelneming niet
te betuigen, wanneer zijne zenuwachtige vriendin P. hem verhaalt,
dat zij zoo allerijselijkst geschrikt was, en dat zij niet anders
meende, of haar eigen huis stond in brand. Hij is ontslagen om visites
te ontvangen van Q of Z, die hem zouden vragen of hij den brand ook
gezien had, dat hem vooral onaangenaam zou wezen, daar hij bijna door
Q is omvergeloopen, en Z hem in de _foule_ zeer gevoelig op de teenen
heeft getrapt. Hij zal niet bedroefd worden door op de societeit
te ontdekken, dat Spanje en het Oosten vergeten, en het biljart en
domino genegligeerd worden. In één woord, hij behoeft zich niet in
zijne kamer op te sluiten, om niet van verveling te sterven.

Gelukkig waren dus ook onze reizigers, die voor zoo vele rampzaligheden
bewaard bleven, en reeds den volgenden middag, na een aangenaam
tourtje, bij Roberts te Kleef aan de publieke tafel dineerden. Zij
zaten daar rustig en op hun gemak; want daar het nog in het
begin van het saizoen was, waren de logementen nog niet opgepropt
vol. Het was daar nu beter voor menschen, die, om rust te genieten,
het gewoel ontvlugten, dan voor die met hetzelfde doel het gewoel
opzoeken. Mevrouw Korenaar scheen tot deze laatsten te behooren;
althans zij vond, dat zij het heel ongelukkig troffen. Daar waren nog
kamers _au premier_ te krijgen, behalve die zij besteld hadden, en de
knechts hadden een lui leven, want zij konden het nog bijhouden om de
_logés_ te bedienen. Ambrosine vreesde heimelijk, dat zij in Kleef
niet zulke aangename kennissen zou maken, als het geval geweest was
op de Nijmeegsche stoomboot. Misschien oordeelde zij voorbarig; want
zij had aan de _table d'hôte_ toch reeds drie zeer solide gekleede
Goudenaars en eene Delftsche familie met zeven kinderen ontmoet. Een
der Goudenaars was zeer spraakzaam, en de zeven Delftsche kinderen
waren zeer woelig, de Delftsche papa zeer kinderbedervend, en de
Delftsche mama heel slordig. De Goudenaars verhaalden veel van de
hemelhooge bergen, die zij bij Kleef beklommen hadden, en hadden
het met de Eunomianen en vele kleine tourtjesmakers gemeen, dat zij
het bereiken van den hemel voor heel gemakkelijk hielden. Zij hadden
kennelijk vergeten, of misschien nooit geweten, dat Enceladus en zijne
medereuzen, schoon zij ook bergen, van meer omvang dan de Kleefsche,
op elkander gestapeld hadden, toch den hemel nog niet hadden kunnen
beklimmen. Ook Ambrosine was misschien van deze proefneming onbewust;
althans Mama had, bij de vroegere opnoeming van hare qualiteiten,
niet van ervarenheid in de oude fabelleer gewag gemaakt; maar zij had
toch wel eens gehoord van bergen, met eeuwige sneeuw en ijs bedekt,
en misschien klopte haar hartje van angst, daar zij gehoord had, dat
Torteltak zoodanigen moest beklimmen; dus kon zij weinig achting en
opgewondenheid gevoelen voor de Goudenaars, daar zij ze vergeleek met
den jeugdigen held, die met vreugde van zulke ondernemingen sprak,
zonder nog eens hoog daarvan op te geven. Torteltak scheen met
Ambrosine meer van de bergen dan van de lieve badgasten gesproken
te hebben.

De Delftsche familie had nog niets beklommen; want zij was gisteren pas
gearriveerd. Zij had dien morgen een wandeling van een half uur gedaan;
maar toen waren vier van de zeven telgen ook tamelijk vermoeid, en de
oudste, een jongen van 16 jaren, had ronduit verklaard, dat hij den
weg van Delft naar de Kethel mooijer vond, dan dien van de Diergaarde
naar Berg-und-Thal. Zijn vader, die in hem veel genie en een opmerkende
geest meende te vinden, had dezen zet onbetaalbaar gevonden. De moeder
had niets gezegd; want zij zwoegde onder haren driejarigen jongsten
telg, die van het eerste oogenblik der wandeling had geroepen:
"Dragen--dragen--Jantje wou niet loopen,--Mama stout--Mama Jantje
dragen."--Jantje was ten laatste redelijk zoet geworden, toen Mama aan
zijn verlangen voldaan had. Deze berigten had Ambrosine ingewonnen,
en zij verwachtte niet veel genoegen van de conversatie met de
Delftsche familie.

Na het _diner_ begaven onze vijf reizigers met de familie Korenaar
zich naar Schwanenburg, en hoorden uit den mond van Holstaff de oude
legende. Op de plaats zelve beviel dit verhaal vrij goed, als onder de
veelvuldige legendes niet de naarste; maar toen zij, op hunne _retour_,
van den goeden Holstaff niets hoorden dan: "Hoe akelig was dat voor de
arme Beatrix, dat toen de zwanenridder zoo op eens verdween, en hoe zal
zij nooit een zwaan hebben kunnen zien, zonder aan hare noodlottige
nieuwsgierigheid te denken?" toen wenschten velen der reizigers, dat
Erlin nooit vertrokken was, en Torteltak hield ten laatste staande,
dat hij van goederhand vernomen had, dat de ridder acht dagen later
was teruggekomen en een _mooi cadeau_ voor zijne gemalin uit Keulen
had meegebragt.

Toen zij in het logement waren teruggekeerd, sprak Mevrouw Korenaar
van vroeg naar bed gaan; maar Torteltak zag haar zoo treurig aan,
en Ambrosine slaakte bij die gelegenheid zulk een diepen zucht, dat
Mama vermurwd werd. Mijnheer had nog een verhaal in zijn hoofd, dat
hij de vrienden gaarne wilde meêdeelen, en waagde het dus tot zijne
gade te zeggen: "Nu, bout! wij zullen toch niet met de kippen op stok
gaan." En Mevrouw antwoordde nu, hare dochter de wangen streelende:
"Neen, lieve! dat juist niet." En alzoo werd er besloten, niet met
de kippen op stok te gaan.

De vrienden namen nu plaats in de groote eetzaal. Daar zaten, behalve
de drie Goudenaars, de Delftsche papa en mama en vijf Delftsche
kinderen, die dien avond mogten opblijven, en nog twee Heeren van
Elberfeld, zoo even gearriveerd. Juist toen de familie binnenkwam,
had een der Goudenaars, een schoolmeester en opgewonden vaderlander
in everlasting jas, na een paar trekken van Duitsche gastvrijheid te
hebben aangehoord, de daad van Van Speyk opgehaald, en sprak op een
uithalenden toon, aan sommige van zijne stadgenooten als aan hem eigen:
"Ja, Mijnheeren Duitschers! dat was een groot stuk van Van Speyk."

"Dat was het wel," zeiden de andere Goudenaars. Veervlug, die zich
terstond bij dit gezelschap gevoegd had, kon niet nalaten te zeggen:
"Ja, Mijnheeren! Van Speyk voerde zoo'n groot stuk uit, dat er maar
een klein stukje van hem overbleef."

"En onze dichters hebben hem bezongen," zei de schoolmeester.

"Dat is ook zoo," zeiden de andere Goudenaars.

"En daar was er een," ging Veervlug voort, "die, toen hem gevraagd
werd, waarom hij Van Speyk niet bezong, antwoordde:


	"Bewondren kan ik hem!... tot zingen faalt mij kracht."


Maar naderhand schijnt hij berouw gekregen te hebben; althans hij
zingt in een liedje, _Rood en zwart_:


	  "Die kleuren dekten eens het hart,
	Des eedlen Wees in Amstels wallen;
	  Ach! weinig dacht dien Held toen nog,
	  Als 't geel (de kleur van snood bedrog),
	Zich daaraan paart, zal ik eens vallen."


't Was jammer dat de dichter maar alleen kon zeggen, wat de held
_weinig_ dacht; ik had liever geweten, wat hij _veel_ dacht. Hij
wist anders nog al wat van hem te zeggen, zelfs hoe het met zijne
ziel afliep, blijkens het derde Van Speyk's gedicht: _Aan ***, mij
een pijpenkop vereerende, met de beeldtenis van_ Van Speyk. (Wit
porselein met gouden rand).


	  "Gewis men had geen ongelijk
	  Om 't beeld van dapperen Van Speyk,
	In wit, met goud omzet, te malen;
	  Zijn ziel zoo rein als 't zuiver wit,
	  Is in 't ontsterfelijk bezit
		Van 't goud van 's hemels zalen."


Deze door Veervlug aangehaalde regels werden slechts door een klein
gedeelte van het gezelschap uitbundig toegejuicht. De Goudsche
schoolmeester zag den Elberfelder triomferend aan. Deze glimlachte,
en één hunner zeide: "Bij ons zouden er nog wel menschen gevonden
worden, die de daad van Van Speyk konden verrigten; maar geene die
door zulke verzen zijne schim zouden verontrusten." Dit zeggende,
sloeg hij op de tafel, en kommandeerde nog eene flesch Hochheimer.

De schoolmeester zag naar Veervlug met een veelbeteekenend gezigt;
maar daar deze terwijl met de Delftsche dame in discours was geraakt,
vond zijn gelaat het gepast, maar weêr de gewone onbeduidendheid aan
te nemen.

"Heden, Mijnheer!" zei de Delftsche dame: "watte mooije versjes zijn
dat! En dat maar zoo op een pijpenkop? Ik weet heusch niet, waar de
dichters het tusschenbeide van daan halen. Zoo heb ik ook een neef,
die zulke alleraardigste versjes schrijft, en dat ook maar op alles,
wat je wilt; laatst nog op een kip, die in 't water gevallen was,
bij ons op 't Oud Delft. Ik meende te scheuren van 't lagchen, toen
hij 't me voorlas. Niet waar, Van der Kaas?" ging zij voort, haren
man tot getuige roepende: "ik spreek van de versjes van neef Sander."

Het is opmerkelijk, dat de meeste menschen een neef hebben, die wel
versjes maakt, en die al heel dikwijls Alexander of bij verkorting
Sander heet. Gelukkig, indien deze neven zich alleen tot boertige
stukjes bepalen; die blijven nog al veel privaat eigendom van de
familie. Maar gaan zij somtijds verder,--dichten zij nu en dan een
wiegeliedje of grafschriftje, dat al heel lief is,--rijmen zij ook
wel Hymnes aan den Tijd, of Odes bij gelegenheid van de Eeuwigheid,
of Dithyrambes bij het afsterven van een onvermoeid Catechiseermeester
en doorkundig Krankbezoeker, dan zijn, helaas! te dikwijls de gevolgen
voor de Drukkers, Uitgevers en het lezend Publiek onberekenbaar.

"Wel ja, wijfje!" antwoordde de Heer Van der Kaas aan zijne kolossale
Delftsche wederhelft: "Neef Sander is er al heel ver in. Is dat ook
niet van hem?


	"De zon rookte een cigaar; de maan borduurde een boordje."


"Abuis, Papa!" viel de jongen van zestien jaren in, die veel genie en
eenen opmerkenden geest had; "abuis, Papa! dat is uit dat gedrukte
boek, dat van het begin tot het einde boertig is, en daar ook in
staat van de trekschuit."

"O ja, de trekschuit!" zei Mevrouw Van der Kaas; "dat is ook al heel
aardig. Vindt uwé niet, Mijnheer? Dat is net, of je er in zit."

"Ik zit niet graag in trekschuiten," antwoordde Veervlug.

"Zulke verzen lees ik nu altijd met plaisir," zei Polsbroekerwoud;
"daar kan een bedaard mensch nog bij op zijn stoel blijven zitten. Soms
zweven die dichters zoo geweldig hoog, dat men er geen oog op kan
houden. Ik weet waarlijk niet, waarom ze zich dikwijls zoo vermoeijen;
ze moeten toch altijd weêr op de aarde te land komen. Nu, daar zorgen
de meesten ook wel voor, vooral als het naar etenstijd loopt."

"'t Is net of ik Sander hoor," zei Mevrouw Van der Kaas.

"Dan merk ik," riep Veervlug verontwaardigd uit, "dat uw neef nog al
niet veel hinder heeft van zijn Poëtisch gevoel."

"Neen maar," zei Mevrouw, "als het op stuk van zaken aankomt is
hij extra gevoelig. Zoo herinner ik mij nog van een vers, dat hij
gemaakt heeft, en dat heel aandoenlijk was: _Uitboezeming aan mijne
overledene grootmoeder, bij het zien van haar breitobbetje_. De meid,
die vijfenvijftig jaar bij de goede vrouw gediend had, heeft er bij
staan huilen als een kind."

"Ja, vaak doet ons de dichter weenen," merkte Holstaff aan; "althans
zoo is het mij dikwijls gegaan, wanneer ik in den avond ronddwaalde,
met mijn lievelings-auteur in de hand, terwijl ik, door het zachte
maanlicht beschenen, nog eens de regelen van Eduard _aan de Maan_
nalas, die mij anders toch ook wel in het geheugen gegrift waren:


	"Teedre maan! gij kunt mijn hart
	  Nimmer weêr bekoren--
	Teedre maan! uw vriendlijk schoon
	  Is voor mij verloren!"


En dan verder, daar hij schreijende zegt:


	"En de beek ziet staâg een traan.
	  Met een golfje vlugten.

	Zilte tranen! spoeit vrij voort,
	  Fanny voelt u vlieden--
	Spoeit--een bleeke straal der maan
	  Zal u slechts bespieden."


Jammer maar, dat in het laatste vers, waar Fanny op het graf van
Eduard treurt, niet van een slepend koortsje gewag gemaakt wordt,
dat haar ondermijnt, en hoop geeft, spoedig onder de groene zoden
naast haren Eduard te rusten."

"Je spreekt er over als een doodgraver," zeî Pols; "je zoudt alle
menschen maar in het graf willen helpen. Juffrouw Fanny zal zich
naderhand misschien nog wel wat getroost hebben. Wie weet of ze niet
nog eens een goede partij gedaan heeft! Zulke dingen trekken nog wel
eens bij."

"IJskoude ongevoeligheid!" bromde Holstaff, en hij besloot den geheelen
avond geen woord meer te spreken.

De vaderlandlievende Goudsche schoolmeester vond, dat het discours
over Van Speyk een weinig te spoedig was afgebroken, en de rigting,
die het in de laatste oogenblikken genomen had, kon hem maar niet
bevallen. Hij wilde gaarne Hollands roem bij vreemdelingen handhaven,
en daartoe scheen hem het best toe, met enkele particulieren, die
een bijzonder goed figuur gemaakt hadden, voor den dag te komen. Hij
doorzocht nu zijn geheugen, daar men over gedichten sprak, om het
een of ander vaderlandsch stuk te vinden. Maar, helaas! daar wilde
hem niets invallen; want poëzij werd op zijne school niet geleerd,
en was dus zoo zijn vak niet. Zijne reiscompagnons, die ook niet
gewoon waren hem zoolang zwijgende te zien, schenen ook iets te
verwachten. Eindelijk herinnerde hij zich nog een fragment van een
vaderlandsch stukje. En dus zoodra er eene pauze was, wendde hij zich
weêr tot de Elberfelders:

"Ja, Mijnheeren Duitschers! zoo opgewonden de Hollanders zijn voor
helden, die hun bloed voor de heilige zaak des Vaderlands veil hebben,
zoo laag zien zij neêr op baatzuchtigen, die om eigen gewin die
zaak afvallen."

"Dat is wel waar," zeiden zijne mede-Goudenaars.

"Zoo herinner ik mij," ging hij voort, "een vers, door een onzer
dichteren gemaakt, op een verrader des Vaderlands. Krachtige taal;
hoor slechts het begin;


	"'t Was nagt, toen u uw moeder baarde,
	Een nagt, zoo zwart als immer was."....


"Met uw verlof!" viel Polsbroekerwoud in: "dat vind ik niet bijzonder
krachtig gezegd; want de meeste kindertjes komen bij nacht ter wereld."

"En," voegde Veervlug er bij, "dat het een zwarte nacht was, bewijst
alleen, dat het geen lichte maan was."

"Mijnheeren," riep de schoolmeester verontwaardigd, "op zulk eene
wijze kunt ge alle verzen wel uitkleeden."

"Dat kunt ge ook," zeiden de twee andere Goudenaars.

"Mits," grinnikte Veervlug, "dat er eerst inkleeding heeft plaats
gehad."

Het goede plan van den schoolmeester, om Hollands roem bij
vreemdelingen te handhaven, mislukte door deze interruptie geheel. De
vrienden verzochten, om hem te bevredigen, wel, dat hij zou voortgaan;
maar hij bedankte er voor, en hield zich stil. Zijne reiscompagnons
vonden, dat hij gelijk had. Niemand vernam dus iets van "de helsche
geesten, de krassende vogelen, de woedende zee en de verschrikte
engelen;" en de Elberfelders waren van het genoegen verstoken, iets
meer van Hollands roem te hooren.

De Delftsche Mevrouw had met bewondering toegeluisterd. Haar gemaal
had nu en dan gelagchen om zijn oudste zoontje, dat veel genie en
een opmerkenden geest had; want hij had achter den stoel van den
schoolmeester gestaan, en, als deze sprak, grimassen achter zijn rug
gemaakt. Hij had ook nu en dan tegen de andere Heeren, die hem niet
aanzagen, de tong uitgestoken. De overige kinderen liepen de kamer op
en neder, plukten aan de stoelen, trokken aan de gordijnen, en kwamen
nu en dan Mama aan den schoot hangen en een ulevelletje afdwingen om,
na ontvangst daarvan, onderling te kibbelen en te harrewarren.

Mevrouw Korenaar was gedurende de discoursen in eenen zoeten slaap
geraakt, en droomde zich misschien op de bruiloft van Ambrosine's
eersteling. De oude Heer had zijne tweede cigaar opgestoken en hulde
zich in rookwolken. Torteltak sprak zeer druk met Ambrosine, en ook
door de dichterlijke stemming, waarin de andere vrienden verkeerden,
bezield, had hij alle mogelijke verzen, die hij zich herinnerde en
die hij begreep dat een jong meisje uit zijn mond aardig in de ooren
zouden klinken, fluisterende meêgedeeld en te gelijk met zijne oogen
meesterstukken verrigt. Hij was nu eens teeder, dan weder dartel,
soms ook hoogst gevoelig. Het verwijt "aan den stroeven wijsgeer,"
die niet erg veel met kusjes op had, werd niet vergeten; het speet hem,
dat hij moeijelijk kon te pas brengen het:


	"Een wreede onpaslijkheid heeft mij aan huis gebonden:
		  Wat heeft mijn ziel al ondervonden
		  Van droefheid, smart en kommernis,
	Vooral daar mijn vertrek zoo kort ophanden is."


want hij vreesde, dat de eerste regel het effect van den laatsten
zou benadeelen. Daarom bepaalde hij zich nu bij een ander gedicht,
dat toch ook heel aandoenlijk was, na vooraf te hebben aangemerkt,
dat men zich in sommige omstandigheden zoo gaarne de woorden van
dichters zou willen toeëigenen.


		"Ja, geen der wreedste folteringen,
		  Die ooit den Stervling viel te beurt,
		Kan zoo het hart zijn moed ontwringen,
	Als 't oogenblik dat ons een Zielsgeliefde ontscheurt!

		Helaas! wen eensbezielden voelen
		  Hoe zalig ze in elkander zijn:
		Wen al het heil dat zy bedoelen,
		  Het deelen is van vreugde en pijn:

		Wen 't hart niet langer voor zich-zelven,
		  Maar voor zijn ander harte slaat;
	  De zucht een afgrond schijnt te delven,
	Die zijns Geliefden borst ontgaat."


Hier slaakte Ambrosine een diepen zucht, die echter bij deze bijzondere
gelegenheid voor Torteltak geen afgrond scheen te delven, maar veeleer
een demping te bewerkstelligen van den kleinen afgrond, die er nog
tusschen hem en Ambrosine bestond.

De aankomst van een Engelsch Heer en Dame brak hier deze gesprekken
af, die anders misschien ook nog onder het _souper_ zouden hebben
voortgeduurd en voor velen den maaltijd vergald. Terwijl de Heer naar
boven ging om de kamers te bezigtigen, plaatste de Dame zich op een
stoel aan het einde der zaal, na den groet van diegenen der reizigers,
die haar begroet hadden, beleefd te hebben beantwoord.

De Goudsche schoolmeester, die volstrekt geene notitie van haar
binnenkomen genomen had, vond het gepaster dadelijk aan het gezelschap
te zeggen: "Ik houd niet van Engelschen. Zij zijn mij te stuursch
en onbeleefd."

"Dat is wel waar, dat zult ge altijd zien," zeiden de andere
Goudenaars, die misschien voor het eerst van hun leven Engelschen
van zoo nabij zagen.

Een der Elberfelders maakte de opmerking, dat dit toch eigenlijk meer
in naam, dan inderdaad was; dat hij heel veel Engelschen ontmoet had,
en nooit die bijzondere onbeleefdheid had ondervonden.

"Dan hebt u wel rare Engelschen ontmoet," zeî de schoolmeester;
"maar zoo veel is althans zeker, dat zij denken dat er geen een land
boven Engeland gaat, en dat zij ondragelijk trotsch zijn op den roem
van hunne natie."

"En kunnen zij wel één Van Speyk opnoemen?" vroeg de Elberfelder.

De schoolmeester antwoordde niet; want de knecht bragt het _souper_
binnen, en allen plaatsten zich aan den disch, behalve de Engelschman,
die, aan het einde der tafel gezeten, _tea for Mylady_ en voor
zichzelven een glas _brandy hot_ besteld had, en eenige aanteekeningen
in een zakboekje maakte, terwijl Mylady een _guide_ doorbladerde.

"Die Engelschen lijken wel gek, dat zij niet souperen," zeide de
schoolmeester; "maar misschien zijn zij daar te gierig toe. Wat doen
ze dan te reizen?"

"Maar als ze nu geen honger hebben," zei Pols.

"Dat maakt mij geen mensch wijs, dat je 's avonds om tien ure geen
honger zoudt hebben. 't Is te gek om van te spreken. Ik kan 's avonds
wel een pond vleesch aan."

"Ik ook," zeiden de andere Goudenaars.

De andere reizigers vonden het nu maar gepaster, de Engelschen met
hunne thee en cognac in vrede te laten, en zelve rustig te souperen;
vooral scheen de lieve Delftsche jeugd geenszins onverschillig voor
de praeparaten van den Kleefschen kok. Daar heerschte zelfs ongeduld
en ongerustheid dat er niet genoeg zou zijn onder de jeugdige Van
der Klaasjes. Mevrouw had het waarlijk druk met haar kroost, daar
Geertje, voordat nog iemand gediend was, uitriep: "Mama! ik heb nog
geen cotelettes," en dus moest gerustgesteld worden, en Pietje spoedig
daarna opmerkte, dat Aernout veel grooter stuk vleesch had dan hij,
en waarschijnlijk niet zou gezwegen hebben, indien niet Mama een
stukje van haar eigen bord ten behoeve van Pietje had afgestaan. De
jongen van zestien jaren, die veel genie en een opmerkenden geest had,
mogt zichzelven dienen en nam opmerkelijk groote portiën, en Papa dit
ziende, kon niet nalaten, aan Mama te zeggen: "Die Evert is toch een
olijke gast van een jongen."

Toen het _souper_ afgeloopen was, zouden de lievelingen vertrekken,
omdat zij niet langer blijven wilden. Maar toen zij tot vreugd
van het gezelschap reeds op weg waren, ontmoetten zij den knecht,
die een schaal met aalbessen binnen bracht. IJlings vlogen zij naar
hunne plaatsen terug en riepen eenstemmig, dat zij aalbessen moesten
eten. Mama werd met deze luide kreten een weinig verlegen; maar Papa
vond het nog al een aardige trek van zijne kinderen, dat zij zoo
dadelijk, toen zij de vruchten zagen, waren teruggekomen.

"Ik wou meer bessen," riep Pietje.

"Ik heb geen suiker genoeg," riep Geertje.

"Nou heb ik geen een trosje witte," griende Aernout.

De zestienjarige jongen, met genie en een opmerkenden geest begaafd,
had opgemerkt, dat zijn zusje gewoonlijk schreeuwde, als hij haar
onder de tafel in de knieën kneep, en scheen haar gaarne te hooren
schreeuwen.

"Aw, Aw, je doet me zeer!" huilde Antje.

"Is 't niet lekker, Pietje?" zei Polsbroekerwoud in eene heel
kinderlievende bui.

"Daar heb jij ook wat," antwoordde Pietje, en smeet hem een steeltje
toe.

"Foei, Pietje!" zei Mama, en kreeg eene kleur.

"'t Wordt ook al een gannefje," zei Papa glimlachend.

"Geeft u ze maar van die bessen, Mevrouw!" zeî Pols; "dat is gezond
voor kinderen."

"Ja," zei Veervlug, "gezond en frisch. Dit herinnert mij eene Ode
aan de aalbes, van een onzer dichters:


	"'t Lust mij zingend u te loven,
	  Ed'le bes, gezond en frisch!
	Heerlijk ooft van Neêrlands hoven,
	  Sieraad van der burgren disch!
	Mijne zangster, die haar toonen
	  Aan 't eenvoudig-ed'le wijdt,
	Zal ook met een lied u kroonen,
	  Die eenvoudig edel zijt.

	Andren zingen abrikozen;
	  Perzik, uw verheven zoet!.."


"'t Is of ik Sander hoor," riep Mevrouw Van der Kaas.

"Ja," zeî Veervlug, "ik kan het u niet geheel reciteren; maar nog
ééne passage klinkt zeer schoon.


	"Juich, verhef u vrij, Germanje!
	  Roem uw, druivenrijken Rijn!
	Juich Bourgonje, bral Champagne!
	  De aalbes schenkt ons ed'len wijn."


"Mooi, mooi," riep een der Elberfelders. "_Kellner_! hebt ge ook
aalbessenwijn?"

"Ja wel, Mijnheer!" zeî de _Kellner_.

"Geef _mij_ dan nog een flesch Hochheimer. Die Hollandsche Mijnheer
daar zal den bessenwijn waarschijnlijk prefereren."

Veervlug scheen evenwel niet bijzonder nationaal te wezen; want hij
hield zich met zijne vrienden bij den Rijnwijn.

De Delftsche familie trok op. Mijnheer zou gaarne nog wat beneden
gebleven zijn, maar Geertje riep met luider stem: "Papa meê!" en Papa
ging als een gehoorzaam vader meê naar boven.

Ook de Elberfelders vertrokken een weinig later; en de Goudsche
schoolmeester zeide geeuwend, dat hij een beetje slaap kreeg.

"Ik ook," zeiden de mede-Goudenaars, en bragten met veel moeite
geeuwingen voort.

Mevrouw Korenaar en Ambrosine vertrokken insgelijks, de laatste met
een eenigzins treurig gezigt. Zij wist dat het reisplan der vrienden
meêbragt, om den volgenden morgen ten 6 ure Kleef te verlaten. Vier
hunner namen met groote bedaardheid van de Dames afscheid; één
hunner met bijzonder empressement; hij hoopte na zijn _rétour_ het
geluk te mogen hebben, bij de familie eene visite te maken. Hij nam
met een eerbiedigen handdruk van Mevrouw, met een teederen dito van
Ambrosine afscheid, en zoo wel hij, als het meisje, zuchtte bij deze
gelegenheid hoorbaar.

"Ik heb hoofdpijn, Mama!" zeî Ambrosine, bovenkomende;
"ik ga dadelijk slapen."

Misschien had zij waarlijk hoofdpijn, maar zij sliep niet dadelijk.

Mijnheer Korenaar presenteerde aan de vrienden een cigaartje, en
proponeerde nog een half uurtje op te blijven. Niemand had slaap,
en dus bleef men zitten. Men sprak nog ter loops over de Goudsche,
Delftsche en Elberfeldsche reizigers: maar spoedig geraakte men
aan algemeene opmerkingen, en een van dezen, welke weten wij niet,
werd door den ouden Heer opgevangen, die daarop zeide: "Ja, zoo heb
ik eene ontmoeting gehad, die ik onlangs nog aan iemand, ik weet niet
wien, meêdeelde," (Torteltak wist wel aan wien, maar 't was hem nu om
't even, of hij oude of nieuwe verhalen hoorde) "die waarlijk nog al
interessant is. Wil ik ze u eens meêdeelen?"

"Heel gaarne," riepen de vrienden.

De Heer Korenaar legde zijn bril af, deponeerde zijn cigaar op een
boord, en deelde de volgende geschiedenis mede.





HOOFDSTUK V.

    Het verhaal van den Heer Korenaar, dat misschien nog met de
    verdere reisavonturen van Polsbroekerwoud en zijne vrienden in
    verband zal staan.


"Het kan wonderlijk in de wereld loopen. Ik zat in het jaar 1800 op
den 10den November op mijn kantoor. Ik weet den juisten datum nog
zoo, omdat het de dag was na dien fameusen storm, daar de Heeren wel
van zullen gehoord hebben. Het was de hevigste orkaan, dien ik ooit
bijgewoond heb. Men wil nu wel zeggen, dat die van den 29en November
verleden jaar even erg geweest is; maar, gelooft mij, die was maar
een kind bij den vorigen. Alle menschen van jaren zullen dit met
mij eens wezen; maar de jonge lieden willen tegenwoordig alles net
zoo goed en misschien beter kennen dan menschen van jaren. Nu, dat
daargelaten.--Ik zat op mijn kantoor in mijne zaken, en zag juist eene
lijst na van goederen, die ik uit de Oost ontvangen had, toen een jong
mensch van omtrent twintig jaren mij verlangde te spreken. Ik dacht
natuurlijk dat het over zaken was, en zond hem mijn boekhouder in het
spreekkantoortje; maar deze kwam spoedig terug, en overhandigde mij
een brief van den Heer Darmold, een correspondent uit Marseille, die
mij dringend verzocht zijnen zoon, den overbrenger van dezen brief,
gedurende zijn verblijf in Holland eenig genoegen te verschaffen,
en zoo veel mogelijk verstrooijing te geven. Hij had, schreef mijn
correspondent mij verder, een paar jaar gestudeerd, maar was door
treurige lotgevallen in eene diepe melancholie vervallen, en deed nu,
op raad der geneesheeren, een reisje door Europa. Ik verzocht dadelijk
den jongen mensch bij mij op mijn kantoor, en zeide, dat het mij
genoegen zou wezen, indien hij straks met mij naar huis wilde gaan;
doch daar ik nog eerst eenige zaken in orde te brengen had, gaf ik
hem intusschen de cargalijsten en scheepstijdingen, om eens in te
zien. Ik vervolgde mijne werkzaamheden, maar bemerkte spoedig, dat
hij zich weinig met de lectuur bezig hield, en begreep dus, dat hij
een zwaar verdriet moest hebben: waar het hem evenwel haperde, wist
ik toen nog niet; maar later, toen hij eenige dagen bij mij geweest
was, ontdekte ik, dat het iets betreffende zijn hart was. Ik wil
wel bekennen, dat ik bij de ontdekking niet regt wist, hoe daarmeê
te handelen; want ik heb mij in mijn leven meer op de kennis der
koloniale waren, dan op die van het menschelijk hart toegelegd. Maar
daar zijn oude Heer mij verzocht had hem veel verstrooijing te geven,
deed ik wat in mijn vermogen was: ik wandelde eens met hem naar de
Plantage, deed ook een tourtje naar het Overmaassche, en liet hem
de werf zien. Dit alles scheen evenwel zijne treurigheid niet te
verminderen; hij kon uren lang zitten, zonder een woord te spreken;
en als ik hem dan zeide, dat hij zoo niet in zichzelven gekeerd moest
wezen, glimlachte hij wel, maar hij bleef dezelfde. Ik raadde hem aan,
om niet meer zoo melancholiek te wezen en zich over de zaken heen te
zetten, daar alle dingen toch te regt komen, en bragt hem voorbeelden
bij van twee speculatiën, die mij mislukt waren, maar die ik naderhand
toch gelukkig geredresseerd had. Alles vergeefs.--Ik was zelf toen nog
jong en ongetrouwd, en dus nog heel vrolijk; al mijne vrienden waren
opgeruimde menschen, en wij bragten dikwijls de avonden met elkander
door onder een glaasje wijn en een potje commerce; maar ook hierin
scheen Darmold geen genoegen te vinden. Zoo zal hij omtrent zes weken
bij mij in Rotterdam geweest zijn, toen hij hoorde, dat er een schip,
waarin ik aandeel had, naar Oost Indië zeilreê lag. Hij verzocht mij,
hem in de gelegenheid te stellen, met dat schip de reis te maken. Ik
vroeg hem in het eerst wel, of hij gek was; hoe hij het verzon,
om zoo in éénen naar de Oost te gaan. Ik ried hem, om dit plan nog
eens een jaartje te wikken en te wegen, en het _pro_ en _contra_
in aanmerking te nemen. Ik zeide hem, dat ik niet kon permitteren,
dat zulke dollemanscoupen op een schip van mij gebeurden. Maar de
man bleef onverzettelijk; hij sloeg mijn goeden raad in den wind, en
daar zijn vader hem onbepaalde credietbrieven had meêgegeven, en hem
in alles vrijgelaten had, moest ik wel aan zijn verlangen voldoen:
ik bezorgde alles voor zijne uitrusting, en weinige dagen later was
hij op reis.

"De reis naar Oost-Indië was in dien tijd eene belangrijke onderneming,
en duurde verscheiden maanden. Tegenwoordig, nu men stoombooten heeft,
die evenwel nog niet op de Oost varen, doet men den overtogt veel
spoediger. Gij kunt dus begrijpen, hoe verwonderd ik was, toen ik vier
weken later mijn gewezen _logé_ weêr voor mij zag staan, ten minste
zoo ik meende; schoon ik spoedig vernam, dat niet hij het was, maar
zijn tweelingbroeder, die sprekend op hem geleek. Een van de eerste
vragen, die deze mij deed, was, waar zijn broeder was. Ik antwoordde:
"Aan boord van de _Johanna Maria_, op reis naar Oost-Indië," en terwijl
ik de zeetijdingen nakeek, voegde ik er bij: "gepraaid in de Noordzee,
den 15den November." Ik bemerkte spoedig, dat deze tijding aan den
broeder niet beviel; althans hij riep met droefheid uit: "Hemel! dus
toch te laat! Alles te vergeefs!" Ik begreep in den beginne niets van
deze uitroepingen; maar naderhand zag ik de zaak beter in, toen mijn
nieuwe bekende mij het volgende meêdeelde.

"In de stad H****, waar de jonge Darmold studeerde, woonde de familie
Pereaux, die door het geven van _diners_ en bals, vooral bij de
studerende jongelieden, in groot aanzien was. De Heer des huizes was
eigenlijk een slecht echtgenoot, en nog al heel los; maar daar hij rijk
en gastvrij was, zag men bij hem veel door de vingers. Onder de Heeren,
die zijn huis frequenteerden, bevond zich ook Darmold, die, stil en
ingetogen levende, minder spoedig het hart van den Heer Pereaux won,
dan dat van zijne echtgenoot en zeventienjarige dochter. Hij scheen
evenwel met zijn succes van dien kant tevreden, en benijdde degenen,
die hoog bij Mijnheer stonden aangeschreven, hunne plaats niet. Het zou
evenwel wenschelijk voor hem geweest zijn, indien Mijnheer Pereaux,
hoe los hij dan ook was, hem minder als een houten Klaas beschouwd
had; want toen Emma hem reeds hare liefde geschonken had, en hij bij
het verzoek om hare hand grooten steun in hare Mama vond, weigerde
Mijnheer volstrekt iets daarvan te willen hooren, en protegeerde een
medeminnaar, een jong officier, op wiens moreel misschien wel wat was
aan te merken; maar Mijnheer Pereaux zeide, op zijn eigen voorbeeld
wijzende, dat zulke menschen doorgaans de beste echtgenooten worden;
iets dat, evenwel zijn brave vrouw door de ondervinding geheel anders
geleerd had.

"Emma, die den officier om zijne losheid verachtte, en nu eenmaal
haar hart op Darmold gesteld had, verzette zich in den beginne wel
wat sterker, dan eene dochter tegenover haren vader betaamt, tegen
zijn gevoelen, maar later wendde zij het over eenen anderen boeg,
en wist hem door tranen en smeekingen zoo ver te brengen, dat hij
eindelijk zijne toestemming gaf, indien zij dan toch volstrekt hare
dagen in verveling wilde doorbrengen.

"De jonge Darmold was evenwel volstrekt geen vervelend mensch. Toen
hij bij mij was, vond ik hem wel stil; maar hij was toen ook in zulke
bedroefde omstandigheden en zijn broeder heeft mij verteld, dat hij
vroeger altijd vrolijk en heel aardig was; maar daar hij zich heel
weinig met de losbollen inliet, hielden deze hem voor een flaauwen
jongen, en vooral de vrienden van den officier vatteden haat tegen
hem op, toen hij Emma toch eindelijk kreeg. Hierdoor verbitterd,
rustten zij niet, voordat zij zijn ongeluk bewerkt hadden, en zij
schaamden zich niet daartoe de schandelijkste middelen te gebruiken.

"Darmold miste op zekeren dag den ring, dien hij van zijne Emma
ontvangen had, en toen hij, zich hierdoor ongelukkig gevoelende,
op den gewonen tijd zijne bruid wilde bezoeken, werd hij aan de
deur afgewezen. De ring was aan den Heer Pereaux overhandigd, en een
relaas, daarbij gevoegd, schijnbaar met onwedersprekelijke bewijzen
gestaafd, overtuigde dezen, en deed zelfs zijne huisgenooten vreezen,
dat Darmold een verachtelijke huichelaar was. Vergeefs trachtte hij
zich te verontschuldigen. De Heer Pereaux wilde hem niet meer zien,
en zelfs zijne brieven werden hem ongeopend teruggezonden. Zijn
engagement met Emma was onherroepelijk verbroken.

"De arme jongeling kwam te Marseille bij zijne familie terug, en
werd door eene hevige ziekte aangetast, en schoon hij daarvan ook
genezen was, het ongeluk deed hem in zulk eene melancholie vervallen,
dat men voor zijn verstand begon te vreezen; voornamelijk toen hij
eenige maanden later hoorde, dat Emma weldra aan den officier Duchamps
zou verloofd zijn. In dien toestand liet zijn vader hem, op raad der
doctoren, eene reis ondernemen, en zoo kwam hij bij mij in Holland.

"In dien tusschentijd werd de toestand van Mevrouw Pereaux, die reeds
sedert eenige jaren aan eene gevaarlijke kwaal leed, zeer bedenkelijk,
en de uitspraak der faculteit was, dat zij slechts weinige maanden
meer te leven had. Toen zij nu haar einde voelde naderen, woog haar
het lot van Emma zwaar op het hart, en daar het engagement met den
officier nog zoo ver niet gevorderd was, als de geruchten verspreidden,
deed zij nog eene poging om haren echtgenoot tot betere gedachten
omtrent Darmold te brengen, en eischte, als een laatste bede, dat
deze zich ten minste zou mogen verantwoorden. Mijnheer Pereaux, wien
zijn geweten misschien veel verweet omtrent de vrouw, die hij weldra
zou verliezen, durfde haar deze bede niet weigeren, en de broeder
van Darmold, van dit besluit onderrigt, spoedde zich naar Holland,
waar hij dezen nog meende te vinden.

"Toen hij mij deze omstandigheden had meêgedeeld, begreep ik zeer
goed, waarom mijn berigt omtrent de ondernomen reis naar Oost-Indië
hem niet bijzonder aangenaam getroffen had. Ik trachtte hem evenwel
zoo goed mogelijk te troosten, daar de zaak nu eenmaal zoo en niet
anders was, schoon het geval ook mij waarlijk leed deed. Het bleek
nu evenwel van achteren, dat ik gelijk had gehad, toen ik Darmold's
coup, om zoo in éénen naar de Oost te gaan, dollemanswerk genoemd had,
schoon ik ook van al deze omstandigheden niets wist.

"Twee maanden later kreeg ik van den ouden Heer Darmold berigt,
dat Mevrouw Pereaux overleden was, en toen ik weinig tijds daarna
eene bezending goederen uit Marseille ontving, meldde hij mij in
een post-scriptum, dat Mijnheer de belofte aan zijne stervende vrouw
vergeten had, en dat Emma spoedig met den Heer Duchamps in den echt
zou treden. Hij had deze tijding ook aan zijn zoon gezonden, die op
een vroegeren brief misschien zou zijn teruggekeerd, en die bij zijn
_retour_ door deze nieuwe teleurstelling misschien tot wanhoop zou
geraakt zijn.

"Ik had in geen twintig jaar iets meer van deze menschen gehoord, ja
het was bijna eenentwintig jaren geleden, want de oude Heer Darmold
was gestorven en ik had een anderen correspondent te Marseille; ik
was in dien tusschentijd getrouwd en had drie kindertjes in leven,
behalve die al gestorven waren; net die kinderen, die ik nu nog heb,
en waarvan uwé mijne dochter Ambrosine gezien heeft, die toen nog maar
drie jaren oud was; toen in den zomer van 1821 een tamelijk bejaard
Heer bij mij op het kantoor komt, en tot mij zegt: 'Ik zal misschien
niet meer bij u bekend zijn.'

"'Dat ik ten minste weet, niet,' gaf ik hem ten antwoord. 'Wie heb
ik eigenlijk 't plaisir te zien?'

"'Ik ben Darmold,' zeide hij: 'ik heb nu twintig jaren geleden van
uwe gastvrijheid geprofiteerd, en kom nu uit de Oost terug.'

"'Darmold?' zeg ik: 'heden, je bent veranderd; maar 't is ook al een
heele tijd, dat wij malkaâr niet gezien hebben. Wel ja, ik heb je
toen nog naar het schip gebragt. Jammer maar, dat je toen toch die
reis niet een jaartje uitgesteld hadt.'

"'Ach ja!' zeide hij; 'maar hierover wel nader. Ik moet hier twee
dagen blijven om mijne bagage, en reis dan verder naar Pyrmont.'

"'Ja, en de oude Heer is ook zoo dood in dien tijd,' zeide ik.

"'Dat is nu al achttien jaar geleden,' antwoordde hij. Ik had juist
mijn correspondentieboek voor mij, en keek het eens na: het was
achttien jaren en vijf maanden.

"'En die Jufvrouw is toen, meen ik, getrouwd,' mogt ik zoo zeggen.

"'En nu weduwe!' zei hij. 'Zij is twintig jaren ongelukkig geweest.'

"'Dat is een heele tijd!' zei ik. 'Ik ben nu zeven jaren gehuwd; maar
mijne vrouw is wat jonger dan ik. Ik zal u bij haar brengen. Gij zult
onze gast wezen.'

"Hij nam mijne invitatie aan, en beviel mijne vrouw en mij bijzonder
wel, schoon hij nog altijd stil was; en toen hij twee dagen later
vertrok, noodigden wij hem uit, om zijn bezoek eens te hervatten.

"Hij beloofde dit, en hield ook zijn woord. Maar hij wachtte weêr
zestien jaren. In dien tusschentijd, vernam ik, was hij naar Pyrmont
gereisd, waar Mevrouw de weduwe Duchamps woonde, welke daar eenige
maanden met haren ziekelijken echtgenoot had doorgebragt, en hem daar
ook verloren had. Zij was in haar huwelijk zeer ongelukkig geweest,
en had alle hare kinderen verloren, behalve een meisje, dat nog maar
twee jaren oud was, toen haar vader stierf.

"Darmold kwam bij zijne oude geliefde aan, en schoon de tijd hen beiden
eenigszins veranderd had, herkenden zij elkander nog zeer goed; hij
drong bij haar op eene verbindtenis aan, en zij gaf twee jaren na den
dood van haren echtgenoot hare toestemming. Zoo zouden die menschen,
na meer dan twintig jaren tegenspoeds, malkaâr waarlijk nog haast
gekregen hebben; maar het scheen zoo niet te mogen wezen. De vrouw
gevoelde zich voor het eerst van haar leven gelukkig; maar dit was
ook haar veeg teeken. Zij werd door eene hevige ziekte aangetast, en
weinige dagen voordat het huwelijk zou voltrokken worden stierf zij,
haar eenige dochtertje aan de zorgen van Darmold aanbevelende."

"Ik moet zeggen, dat hij aan zijne belofte trouw voldaan heeft: hij
heeft Emma nooit verlaten; maar zoo als die Oost-Indienaars zijn,
hij scheen nergens rust te hebben. Hij heeft zestien jaren lang geheel
Europa doorkruist, en nu eens een winter in dit land, dan weder in dat,
doorgebragt. Maar hij heeft eene beste opvoeding aan zijn aangenomen
dochtertje gegeven, en ik weet niet hoeveel talen het meisje spreekt."

"Mijnheer!" zeide de knecht, binnenkomende, tot Mijnheer Korenaar;
"Mevrouw wacht u boven."

"Ja, ik kom," antwoordde deze, opstaande. "Nog een woordje,
Mijnheeren! Zoo als ik zeide, Darmold heeft mij nog eens opgezocht,
en hoe de dingen raar kunnen loopen! Hij kwam nu in 't voorjaar
uit London terug, en heeft zes weken bij ons gelogeerd. In dien
tusschentijd heeft mijn oudste zoon, die in mijne zaken is, en die, nu
ik van huis ben, alles alleen waarneemt, de jonge Emma leeren kennen,
en de jongeluidjes zijn malkaâr goed bevallen. Ik had er niets tegen,
want zij zal wel een goed stuivertje meêbrengen; en de oude Heer
Darmold is van idee, dat men jonge menschen in hunne inclinatiën niet
moet tegengaan. Dus die twee zullen, als alles wel loopt, aanstaande
Mei een paar worden. Darmold is nu nog met haar naar Italië, en zal
binnen zes weken over Zwitserland terugkeeren. Misschien ontmoeten de
Heeren hem nog wel; doet hem in dat geval mijn compliment, en in het
bijzonder ook aan het lieve Emmaatje.--Goeden nacht, Mijnheeren! Goede
reis en gezondheid!"

De noodige handdrukkingen, buigingen, en afscheidstermen werden
gewisseld, en ook onze reizigers verlieten weldra, tot vreugde der
_Kellners_, de groote zaal.





HOOFDSTUK VI.

    Aken en Borcetti.--Torteltak ontmoet een oud vriend.--De
    Louisberg.--Hij ziet dat zijn vriend gelukkig is.--De
    courzaal.--Hij vindt de vrouw van zijn vriend lief.


Voor sommige menschen is reizen eene eenigzins omslagtige
geographie-les. Ik bedoel hier de zoodanigen, die men altijd met eene
_Guide des Voyageurs_ in de eene, en eene landkaart in de andere hand
aantreft. Zij slaan hunne oogen nooit uit hun boek op, dan om den
omvang der landstreek, de bogten in den weg, de ligging der dorpen
en de kruiswegen met de afteekening te vergelijken. Zij schijnen
hun eigen gevoel niet genoeg te vertrouwen, om de hen omringende
landstreek mooi te vinden, en wachten zich dus wel, hieromtrent iets
in het midden te brengen, voordat zij in hun boek zien aangeteekend:
"_environs pitoresques_" of "_entzückend schöne Gegend_." Wanneer zij
een dorp doorrijden, zijn zij verheugd, zoo zij hunnen reisgenooten
kunnen meêdeelen, dat daar die fameuse slag tusschen _die_ en _die_
volken heeft plaats gehad, hoewel zij noch hunne reisgenooten misschien
immer vermoed hadden, dat _die_ en _die_ volken het nu en dan niet regt
eens geweest waren. Evenmin verzuimen zij in steden, die zij passeren,
verrukt te worden op het zien van het standbeeld van den geleerden
X, die zoo veel tot de geestbeschaving van zijne tijdgenooten heeft
bijgedragen; hoewel zij somtijds, bij wijze van, vergissing, door eene
verkeerde markt over te rijden, niet het beeld van genoemden geleerde,
maar dat van den Burgemeester N. N. zien, die riolen door de geheele
stad heeft doen aanleggen. Komen zij dan verder in eene plaats, waar
de _Guide_ aanraadt zich langer op te houden, en men dus nachtkwartier
dient te nemen, dan verheugen zij zich, dat het, op denzelfden grond
waar zij zich nu bevinden, den Romeinen ettelijke eeuwen geleden
in het hoofd kwam, eenen burg te stichten of eene legerplaats op
te slaan; en zij pijnigen zich, om ten minste eenige uren den naam,
die op _unum_, _untum_, _agum_, of op welk _um_ ook, uitgaat, in het
hoofd te houden. Bij dit alles laden zij in hunne somtijds zwakke
hersenen gewoonlijk ook het jaartal, waarin het oostelijk of westelijk
gedeelte der stad werd in de asch gelegd, en vergeten dat het onnoodig
is, in steden, die men, passeert, een meer dan _passager_ belang te
stellen.--Maar hielden hierbij de kwellingen nog maar op, die zulke
ongelukkigen zich op den hals halen! Zij gaan verder. Naauwelijks
hebben zij zich in hun logement een weinig verfrischt, of zij nemen,
behalve den stommen gids dien zij bezitten, ook nog een praatachtigen
huurling aan. Van dezen vergezeld, doorkruisen zij de stad, slaan hunne
oogen op, waar het een der _guides_ invalt iets merkwaardigs aan te
wijzen, laten zich de deuren van alle kerken ontsluiten, zien somtijds
beroemde, maar meestal van wege hare middelmatigheid geheel onbekende
schilderijen, en kunnen zich overtuigen, dat van de minste kerken de
bouworde iets merkwaardigs heeft. Zij laten zich gewoonlijk ook nog
verleiden, om ademloos den top van een toren te bereiken, en al de
pannen of leijen, die zich op de huizen der geheele stad bevinden,
gecombineerd te aanschouwen. Zij drentelen daarna (om maar van
bibliotheken, paleizen, anatomische theaters, stadhuizen, kerkhoven,
arsenalen, fabrieken, trafieken, wees-, oude mannen-, zieken-, dol-
en pesthuizen, kazernes en burgerlijke gevangenissen te zwijgen) door
een museum van _naturalia_, waar zij de beesten, in liggende positie
opgezet, hun lot benijden, en een dito van schilderijen, waar zij
de binnenhuisjes het meest bewonderen, omdat daar stoelen staan. En
is dan eindelijk gelukkig alles gezien, dan vallen zij, in hun hôtel
teruggekeerd, dood vermoeid op een sofa neder, en mogen dan nog eens
narekenen, hoeveel _francs_, _drittels_ of _shillings_ de koster,
dienders, torenwachters, custodes en loonbedienden successivelijk uit
hunne beurzen hebben gejaagd. Zulke reizigers, die te huis veelal
hun leven aan rust en werkeloosheid wijden, leeren in den vreemde
duidelijk begrijpen, wat het zegt, in het zweet des aanschijns zijn
brood te eten. Men kan ze vergelijken met de _Flagellantes_ van de
13de eeuw, die zich ook vrijwillig en in 't openbaar teisterden en
kastijdden. Beider doel is om daarna effect te maken; beiden zijn
zij veelal onmagtig om op een waardiger wijze dit doel te bereiken.

Gelukkig behoorden Polsbroekerwoud en zijne vrienden niet tot die soort
van reizigers. Zij besparen ons dus de moeite om hunne berigten met
die van geaccrediteerde _Guides_ te vergelijken. Niet één hunner liet
er zich aan gelegen liggen, toen zij Aken binnenreden, dat Ptolomæus
reeds van die stad, onder den naam van _Veterra_, melding maakt, dat de
Romeinen ze _Aquisgranum_ noemden, dat de Duitschers vroeger _Aach_ en
nu _Aachen_ zeggen, en de Hollanders _Aken_. Zij lieten er zich minder
meê in, dat Hendrik I de stad, door de Noormannen in 822 verwoest,
weêr opbouwde, en dat in 1224 het grootste gedeelte weêr afbrandde,
dan dat er actueel in de oude en nieuwe stad vele badgasten waren;
en het was sommigen hunner onverschilliger, dat Karel de Groote daar
waarschijnlijk in 742 geboren werd, dan dat Wilhelm Gorissen in 1837
een uitmuntend _Gastgeber_ in het _Hôtel de Charlemagne_ was. Men zou
zich evenwel vergissen, indien men daarom meende, dat zij ongevoelig
waren voor de interessante herinneringen; die zich aan Aken hechten. De
groote kerk werd reeds den eersten dag door hen bezocht, en alles,
wat daar den trots uitmaakt van de inwoners der keizerlijke stad,
werd met aandacht in oogenschouw genomen. Pols deed meer. Hij nam zelf
plaats in den marmeren stoel, waarin 36 vorsten gekroond waren; en
toen de vrienden den volgenden morgen naar Borcetti wandelden, merkte
Veervlug aan, dat aan dien zetel, sedert de kroning van Ferdinand I,
zeker nooit grooter eer was te beurt gevallen.

"Maar wat vertelde de koster toch met zoo veel opgewondenheid van
Napoleon?" vroeg Pols "Die man sprak zoo schielijk, en zulk raar
Hoogduitsch, dat ik hem niet best verstaan kon."

"Gij hadt misschien liever gehad, dat hij wat meer Neêrduitsch
had gesproken," grinnikte Veervlug. "Wel, de man vertelde, dat ook
Josephine eens in dien stoel had gezeten, en dat Napoleon er toen
naast stond."

"Zoo? was dat al?" zei Pols; "dat vind ik zoo interessant niet."

"Ik ook niet," viel Torteltak in. "Als ik niets anders van Napoleon
wist, dan wat ik door deze en dergelijke anekdoten gehoord heb, zou
ik hem even weinig voor een groot man houden, als ik dichters zou
bewonderen, die ik alleen uit nalezingen of nagelaten werken kende."

"Maar wat mooi is," riep Veervlug, "het grafschrift op Karel, midden
in de kerk, niets dan de woorden _Carolo Magno_. Dat is subliem."

"Ik vind het hoofd en den arm van den Keizer veel interessanter,"
zei Holstaff; "zoo als die daar onder de reliquiën bewaard worden,
vind ik er iets poëtisch in."

"Ja wel poëtisch," zei Veervlug, "om daar aan stukken en brokken
vertoond te worden."

"Weet ge wat beroerd is," zei de Morder, "dat die hatelijke Franschen
de mooije graftombe van Otto III vernield hebben; die had ik nu juist
zoo gaarne gezien. Nu schepen ze een mensch maar af met een platten
steen, waarop je van de _atavorum piëtas_ en de _funesta diës_ kunt
lezen. Dan zie ik liever in het geheel niets."

"Nog meer jammer vind ik het van de sarcophaag van Parisch marmer,"
zei Torteltak; "ik kan niet zeggen dat het Proserpina en de andere
dames flatteert, dat men ze de neuzen heeft afgeslagen."

"Maar wat zegt ge toch van den massief zilveren preêkstoel?" vroeg
Pols. "Jongens, dat is nog iets anders dan de preêkstoel van
Roelevaartjesveen. Die is, meen ik, van vurenhout, met greenhout
ingelegd."

"Hendrik II kon hem gemakkelijk geven," bromde de Morder; "hij heeft
hem nooit betaald."

"Dan vond hij hem vast onbetaalbaar mooi," grinnikte Veervlug.

"Wij hebben nog al veel interessants gezien," zei Torteltak; "maar
ik had ook nog dolgraag het instituut _St. Leonard_ bezocht, waar de
jonge dames van Aken hare educatie ontvangen. Ik vroeg gisteren avond
nog aan den kastelein, of daartoe geene gelegenheid was; maar hij kon
mij niet helpen. Hij wou mij wel een kaartje bezorgen voor dat van
_Joseph_, waar 200 oude mannen en vrouwen op kosten van den staat
onderhouden worden; maar dat heb ik nu ook maar tot eene volgende
gelegenheid uit gesteld."

Pols vond zulk een gesticht toch ook nog al interessant, en Veervlug
raadde hem daarom aan, het dien avond eens te gaan bezigtigen, als
hij met de andere vrienden naar de courzaal zou gaan.

Terwijl wandelden zij met veel genoegen door de lieve streken, die
de fabrieken en bronnen van Borcetti omgeven. Bij een der fonteinen
genaderd, bood eene vrouw hun een glas van het heilzaamste warme
bronwater aan.

"Wel ja, vrouwtje, laat ons eens proeven!" zei Pols.

Hij proefde; maar het effect, dat hij er van gevoelde, schrikte de
anderen af om zijn voorbeeld te volgen. "Nu heb ik nog nooit zoo
iets akeligs in mijn mond gehad," riep hij op benaauwden toon uit;
"mijn hart draait ervan in mijn lijf om."

"Dan is dit water vast heilzaam voor menschen, wien het hart verkeerd
geplaatst is," merkte Veervlug aan.

Een frissche teug minder heilzaam water bragt Pols weêr op streek. Men
zette de wandeling voort, en kwam langzamerhand in zeer naauwe en
lommerrijke lanen, waar weinig wandelaars gevonden werden. Op eens
vond Pols--die de vrienden gisteren van een bezoek in de courzaal
had teruggehouden, omdat het laat geworden was, maar nu wel inzag,
dat het dezen avond toch zoo ver komen zou--goed, om op ernstigen
toon tot hen te zeggen:

"Hoeveel genot smaken wij nu in de heerlijke natuur! Hier wordt
onze rust door niets gestoord. Maar hoe gansch anders zal het zijn,
als wij dezen avond in het woeste gedruisch van de courzaal zullen
wezen! Hoe..."

Een pistoolschot, dat niet ver van de plaats, waar zij zich bevonden,
gelost werd, stoorde Pols in zijne redenering. Hij liet dus de bedaarde
phrase, die met _hoe_ begon, varen, en riep op een eenigzins driftigen
toon: "Wat is dat?"

"Wij zijn hier zoo digt bij de Belgen," zei de Morder; "zou het ook
een verraderlijke inval zijn?"

"Een moord misschien, een gruwzame moord," fluisterde Holstaff.

"Of een Rotterdamsche _coup_" zei Veervlug.

Een tweede pistoolschot werd gehoord.

"'t Heeft al het air van een duël," merkte Torteltak aan; "'t is hier
voor zulke affaires eene uitmuntende gelegenheid."

"Maar zoo midden op den dag?" vroeg Pols.

"Misschien zijn het menschen, die niet matineus zijn," antwoordde
Eduard. "Maar ga voort; ge woudt iets zeggen van de courzaal."

Pols was evenwel door deze gebeurtenis geheel van zijn stuk
gebragt. Hij begreep, dat zijne uitmuntende inleiding, om tegen de
gevaren van het spel te waarschuwen, verloren was, en ging dus nu
maar niet voort. Hij had spoedig reden om zich hierover te verheugen,
toen hij twee menschen uit een zijlaantje zag te voorschijn komen,
hun te gemoet.

"Wat, gij hier?" riep Torteltak op eens, zich tot een der nieuw
aangekomenen spoedende: "moet ik mijn vriend Sindenton te Borcetti
ontmoeten?"

"En gij dan?" zei de ander, met warmte zijns vriends hand
drukkende. "Jongen, ik ben blij, dat je juist van daag hier
wandelt. Anders, je weet het, kom ik vóór het _diner_ nooit mijn
huis uit."

"En hoe dan juist nu?" vroeg Torteltak, deze ongewone wandeling van
zijn vriend in gedachte met de gehoorde pistoolschoten vereenigende.

"Ach ja!" zuchtte deze: "'t zou in mij nooit opkomen; maar ik had
eene kleine _affaire d'honneur_, en mijne partij en seconde hielden
beiden vol, dat zoo iets vóór het _diner_ moest afgeloopen zijn."

"En gij zijt er beiden wel afgekomen, niet waar?"

"O ja, redelijk wel. Partij heeft een klein stukje vleesch uit
zijn regterarm verloren. Dat behoeft hij nu al weêr niet meê te
dragen. Maar kom! laten wij voortgaan! Ginder staat mijn rijtuig. 't
Zal langzamerhand tijd worden voor het _dejeuner_."

"Je bent nog de oude Sindenton," glimlachte Torteltak. En hij had
gelijk. De Oosterling, die op zijn twaalfde jaar in Holland gekomen
was, om daar zijne educatie te ontvangen, en verder van zijn vrij
groot fortuin te gaan leven waar het hem goeddacht, had een paar
jaren te Leiden gestudeerd. Hij behoorde daar tot die studenten,
die het bejammeren, dat er aan eene Akademie eigenlijk zoo weinig
tijd tot werken kan gevonden worden. Gewoon om zeer op zijn gemak
te leven, laat op te staan en bedaard te ontbijten, had hij met
verontwaardiging de _Seriës Lectonum_ op zijde gelegd, toen hij daar
colleges ten 8 ure 's morgens geannonceerd zag; en daar hij bij nader
onderzoek gemerkt had, dat men niets meer van hem eischte, dan dat
hij dagelijks zes uren de lessen der hoogleeraren bijwoonde, had hij
het moedig besluit genomen, om zich nooit in eenig opzigt met een
professor in te laten. Het was hem dan toch ook physiek onmogelijk om
's morgens vroeg uit te gaan; want hij was in de handen gevallen van
den studenten-oppasser Gwoen, die, in dien tijd veel heeren hebbende,
nooit Sindentons kleêren kon schoonmaken vóór elf ure. Wijselijk
had hij zich dus naar de omstandigheden geschikt, en hij stond nooit
op voordat Gwoen kwartier vóór twaalven vroeg, of Mijnheew nog iets
vewdews te belasten had, en hem tevens meêdeelde dat de Juffwouw het
theewatew had bovengebwagt. Ten drie ure was hij volkomen gekleed,
om op de Mare te gaan eten, en bestelde gewoonlijk met een paar
vrienden, terwijl hij _after dinner_ zijne Manilla-cigaar aanstak,
eene koets, om hem naar _de Pauw_ te rijden, waar hij een kwartiertje
naar het biljartspelen keek, totdat de oude Frans hem kwam zeggen:
"De whisttafel is klaar, goede Heer!" en hem tevens een snuifje
aanbood, constant op de inscriptie van zijne doos wijzende: "_aber
nicht zu viel_". Na een paar robbers whist gespeeld te hebben, nam
hij sommige vrienden met zich mede, of vereenigde zich 's avonds op
de societeit met eenige _flaneurs_ (schoon zijn schoenmaker onder eede
zou kunnen verklaren, dat Sinderton nooit tot dat gild behoord heeft),
en kwam gewoonlijk 's nachts tusschen 2 en 3 ure op zijne kamers op
de Breedestraat. Zijne lamp stond dan op zijn bedtafeltje te branden,
en de boeken van den dag werden 's nachts _in pace_ door hem in zijn
ruim ledekant gelezen, totdat hij zijne derde cigaar in rook en asch
gemetamorphoseerd had. Daar was niets, dan eene nieuwe opera in
de Haagsche komedie, of een bijzonder feest te Scheveningen of in
den Haarlemmerhout, dat hem van deze geregelde levenswijs in iets
deed afwijken; totdat hij ruim drie jaren vóór deze ontmoeting met
Torteltak, daar zijne hospita gestorven was, en hij tegen den last
van nieuwe kamers te huren opzag, naar Frankfort was vertrokken,
omdat hij hoorde, dat men in het logement _de Zwaan_ aldaar zoo
goed als te huis was. Sedert had Torteltak niets van hem gehoord;
want brievenschrijven was hem veel te werkelijk en omslagtig.

"Maar zeg me nu toch," ging Torteltak voort, "hoe kom je nu te Aken? Ik
zou je nog altijd in Frankfort gezocht hebben."

"Ja, man! dat is een heele geschiedenis. Wij zullen eens een verschen
dag moeten nemen, om dat alles op te halen Ik dien nu met mijn
antagonist te gaan ontbijten."

"Maar nog iets! Hoe kom jij tot duëlleeren? Ben je zoo'n ruziemaker
geworden?"

"Ach neen! ik niet. Maar die mijnheer had goedgevonden mijne vrouw
te beleedigen."

"Je vrouw, Sinderton? Hemel! ben jij getrouwd? _Omnia jam fient_."

"Ach ja, getrouwd, al bijna drie jaren, en daar is al een stamhouder
ook. O, man! ik heb zoo veel onrust gehad! Doch ik heb een lief, kalm
wijfje; maar eer ik ze had, een schaakhistorie enz. Ik word moê, als
ik er om denk. Kom van avond in de courzaal, dan zal ik je aan Mevrouw
Sindenton voorstellen. Morgen moet je den heelen dag bij ons komen."

Zij waren bij het rijtuig van Sindenton gekomen, en deze vertrok met
zijnen seconde, een blond, ovaal Duitscher; en daar de duëllisten op
hetzelfde uur dejeuneerden, als de publieke tafel in het _Hôtel de
Charlemagne_ begon, begaven onze vrienden zich naar het etablissement
Gorissen.

Na het _diner_ besloten zij de omstreken van Aken aan de noordzijde in
oogenschouw te nemen, en na veel wandelens en klimmens kwamen zij op
den top van den Louisberg. Het uitzigt van dat punt is ruim en zeer
mooi. Men ziet langs de oude muren der Romeinen, over het vervallen
gedeelte van Aken, op de witte gebouwen der nieuwe straten; daarachter
verheft zich het boschachtig gedeelte aan de zijde van Borcetti,
en meer regtsaf ziet men vruchtbare akkers en elegante buitenplaatsen.

"Verrukkelijk schoon, verrukkelijk!" riep Veervlug, nog buiten adem
van het klimmen.

"'t Is waarlijk charmant," zei Pols. "Laat me eens zien! aan dien
kant zoo wat moet ge ons logement hebben. Maar ziet ge wel voor ons,
hoe oud en vervallen die huizen zijn?"

"Dat zijn de hutten der armoede," zei Holstaff; "daar wordt geschreid,
terwijl ginds alles gejuich is. Daar lijden menschen broodsgebrek,
en hunne medemenschen, in de woningen der weelde, verkwisten hunne
schatten op het groene laken. Hunne angstkreten worden verdoofd door
de toonen der verwilderende muziek. Maar ik hoor u, ik beklaag u,
ongelukkigen! geen uwer jammerklagten gaat voor mij verloren."

"Wilt gij satisfactie hebben van uw medelijden," viel Torteltak in,
"daal dan den berg af, en ga in de achterbuurten zelve huilen. De
menschen kunnen van beneden je benaauwde gezigt niet zien. Maar
wil je ze nog meer plaisir doen dan met medelijden, vergeet dan je
Pruissische _Thalers_ niet."

"IJskoude spotter!" mompelde Holstaff.

"'t Is toch waarachtig een ijselijkheid!" riep de Morder uit:
"dit uitzigt zou zoo heerlijk mooi kunnen wezen, als er maar eene
fatsoenlijke rivier door die velden heenliep; maar ja wel! daar is
naauwelijks een slootje. Wat doet die Maas zoo ver _regts_ en die Rijn
zoo ver _links_ te liggen? Ze konden de laatste althans wel missen,
een beetje hooger op, tusschen Nijmegen en Dusseldorp. Ik moet ronduit
zeggen, dat ik het beroerd vind."

"O zie eens beneden u!" zei Torteltak tot Veervlug, op een tooneeltje
wijzende, omtrent vijftig voeten lager dan zij stonden, op eene kleine
vlakte, aan de helling van den Louisberg: "benijdt ge het lot van
dien man niet?"

Het tooneeltje, waarop Torteltak doelde, was waarlijk lief, en de
man, op wien hij wees, benijdenswaardig. Hij lag daar, op den warmen
zomermiddag, heel gemakkelijk uitgestrekt, en aan zijne zijde zat in
het gras een jong vrouwtje, een lief, rond Duitsch gezigtje, open en
vrolijk, met heldere oogen en een blank _teint_; de mond niet Duitsch
groot, waaruit scheen te blijken, dat zij van het woordje _aber_
niet dan een spaarzaam gebruik maakte. Tusschen hen speelde een
kind, dat omtrent twee jaren oud scheen, een blond krullebolletje,
blootshoofds, Engelsch gekleed, alleen met een kort jurkje en een
paar sokjes aan, in het kostuum, dat sommige Hollandsche dames
goed noemen om de kinderen te vermoorden. Indien men de liefde en
teêrheid van deze jonge moeder naar het warm kleeden moest afmeten,
dan was zij een paar wollen en en een paar katoenen kousjes, een
roodbaaijen luur en een wollen broekje, een dikken halsdoek en twee
mutjes te weinig lief en teêr voor haar kind. Daar waren evenwel
geene warmte-beminnende moeder present, en onze vrienden konden
zich dus in dit gezigt verlustigen, zonder voor kindermoord bang te
wezen. De kleine klom tegen papa op, die zijn gezigt achter zijne
handen verborg, en trok die handen met zijne teedere vingertjes weg,
om, zoodra het hem gelukt was, schaterende van lagchen het lieve kopje
aan mama's boezem te verbergen. Dit spel, honderdmaal herhaald, scheen
het jongske nooit te zullen vervelen. Hij wisselde het alleen af, met
zich door mama te laten liefkozen en die liefkozingen aan papa over te
brengen, en wederkeerig de kusjes, die hij van zijnen vader ontving,
op moeders blanken hals en blozende wangen te drukken. De teedere
blikken, die de ouders elkander toewierpen, schenen te getuigen,
dat ook zij in dat spelen geen verdriet hadden.

Torteltak was door dit tooneeltje zeer getroffen. Ambrosine was
hem levendig voor den geest, en het kostte hem zoo weinig moeite,
deze _scène_, althans in gedachten, over te brengen. Maar toch het
gezigt alleen had een alleraangenaamst effect op hem. Hij gevoelde
zich hier gelukkiger, dan hij ooit in het elegantste kostuum op het
schitterendste bal geweest was.

Ook Veervlug raakte opgewonden, en zou bijna door een luiden kreet
alles verstoord hebben. Torteltak wenkte hem te zwijgen, en hij
fluisterde dus zoo zacht mogelijk: "Wij moeten den _Louisberg_
voortaan _Liefdesberg_ noemen."

Pols vond het waarlijk charmant, maar vreesde toch heusch wel een
beetje, dat het kindje koû zou vatten. Het heugde hem wel niet, maar
toch hij wist zoo goed, dat Moeder Polsbroekerwoud hem in der tijd
zoo warmpjes had ingebakerd.

Holstaff keek nog steeds naar de vervallen buurten, en droomde
zich aan de zijde van eene stervende moeder, op eene handvol half
verteerd stroo.

De Morder kon niet nalaten te zeggen: "'t Zou mij verwonderen, indien
die menschen getrouwd waren."

Torteltak zag hem verontwaardigd aan, en nog meer, toen hij, een
oog naar beneden slaande, in den gelukkigen jongen man zijnen vriend
Sinderton herkende.

Deze merkte evenwel volstrekt niet, dat men zijn geluk bespiedde. Daar
zijn oogenblikken voor sommigen, waarin zij zich zoo zalig gevoelen,
dat zij op de wereld, die om hen is, geen acht geven; en slaan zij
dan soms een blik naar boven, dan staart het oog naar hooger punt,
dan den top van den Louisberg.



"Mijn vriend Torteltak uit Holland, Elise!" zei 's avonds in de
courzaal Sindenton tot zijne gade, terwijl hij haar. den jongeling
voorstelde.

"Het is mij aangenaam een vriend van mijn echtgenoot te ontmoeten,"
antwoordde Mevrouw Sindenton, hare hand vriendelijk aan Torteltak
toereikende.

Deze had hierop met Jean-Paul kunnen zeggen, dat niets verrukkelijker
is, dan de lieflijkheid, waarmede eene goede huisvrouw den vriend
haars mans behandelt; maar hij vond deze introductie niet gepast,
en hield niet bijzonder veel van boekenphrases in het dagelijksch
leven te gebruiken.

"Ik heb u heden reeds zamen gezien, zonder gezien te worden," zei hij.

"Hadt gij dan den ring van Gyges wedergevonden?" vroeg Sindenton
lagchende.

"De Hemel beware mij!" antwoordde Torteltak; "ik was op den Louisberg
heel boven, en zag u van daar met uw allerliefst kind."

"Ja," zei Sindenton, "dat is een best plaatsje, om het na den eten
wat af te leggen; dat bevalt mij eigenlijk nog beter dan het whisten
in _de Paauw_."

"Niet waar, wij hebben een lief kind?" vroeg Mevrouw Sindenton;
"het maakt ons beiden regt gelukkig." En zij zag haren man aan met
een blik, misschien wat al te teeder voor getrouwden in het publiek.

"Kom, ik ga een uurtje dobbelen," zei Sindenton; "ik zie daar nog
net een plaatsje leêg. Maak gij terwijl kennis met mijne vrouw."

Torteltak wandelde met Mevrouw eenige malen de zaal op en neder, en
plaatste zich daarna met haar bij een der balkons. Zij geraakten in
een druk gesprek, en de jongeling werd meer en meer in het denkbeeld
versterkt, dat Sindenton zijn geksten _coup_ niet gedaan had, toen
hij een wettig huwelijk aanging.

"_Messieurs, faites le jeu!_" klonk de eentoonige stem van den
bankier. Eenige _drittels_ en _thalers_ werden op nommers en kleuren
gezet.

"_Le jeu est fait_."--Eenige goudstukken werden aan de genade van
het lot prijsgegeven.--"_Rien ne va plus!_" En het balletje rustte
van zijne omwandeling op een bepaald nommer uit.

"_Trente et un_--_Impair_--_Rouge_--_Passe!_"--Eenige _drittels_
werden uitbetaald, eenige _louis d'or_ door de schopjes der _croupiers_
weggehaald.

De vier vrienden, die niet met dames wandelden, tot groote ergernis
van De Morder, stonden in het midden der zaal, met die uitdrukking
op het gelaat, die ieder _habitué_ bekend maakte, dat zij voor het
eerst op dusdanige plaats present waren. Polsbroekerwoud was met
huivering de trappen opgeklommen, en had met angst zijn hoed aan de
deur afgegeven, toen zij er toch toe kwamen, om "de verderfelijke
spelonk der menschelijke boosheid" in te treden. Nu had hij zich
een vreeselijk rumoer voorgesteld: hij had gedacht op aller gelaat
afgrijselijke passies te zien uitgedrukt, verwenschingen te hooren,
desolate _scènes_ te aanschouwen tusschen half geruïneerde heeren
en hunne echtgenooten, en wat dies meer zij. Maar niets van dit
alles. Kalme rust en stilte heerschten in de geheele zaal. Hij
vernam geen geluid, behalve het gefluister van heeren, die dames
courtiseerden; het zachte lagchen van meisjes, die elkander op ridicule
toiletten opmerkzaam maakten; het eenigszins luider spreken om attentie
te trekken, van mama's, die misschien wat heel veel dochters hadden;
en het gegrinnik van oude zondaars, die eene nieuwe _beauté_ zagen,
aan welke zij den vereerenden naam van "een lekker boutje" gaven. Aan
de speeltafel niets van woede--want het valt aan weinigen te beurt,
die woedende spelers aan te treffen; geene enorme verliezen--want
zelden zijn de wanhopige Engelschen en verkwistende Franschen,
die hun geheel fortuin wagen, te vinden. Een enkele _louis d'or_
of _sovereign_ werd gezien, maar verscholen tusschen _thalers_
en _drittels_; het zachte eentoonige "_Messieurs, faites le jeu!_"
scheen eer in staat te wezen alle passies te dooden, dan ze op te
wekken. De spijt, die hij gevoelde, voordat hij binnenkwam, dat hij
verhinderd was geworden zijne vrienden eenige raadgevingen tegen de
speelwoede te geven, verminderde allengs zeer. Maar toch, toen hij
Veervlug, die de eerste aan de groene tafel genaderd was, in drie
keeren een geheelen _thaler_ zag verliezen, zag hij in, dat men met
klein spel, indien men lang aanhoudt, toch ook veel verliezen kan,
vooral indien men maar matig van geld voorzien is, en begreep hij het
best te zullen doen, indien hij op al de vrienden een weinig het oog
hield. De Morder waagde twee _drittels_--hij won. "'t Is wel raar,"
zeide hij, "dat ik winnen moet." Hij won vijf keeren achtereen:
bij de zesde gelegenheid waagde hij een _thaler_--hij verloor. "'t
Is waarachtig een ijselijkheid," zei hij tegen Pols: "juist nu ik
eens winnen wou, gaat mijn _thaler_ weg. Die heele bankiersboel is
allemaal dievenpak. Ik doe niet meer meê." En morrende en grommende
stak hij de drie gewonnen _thalers_ op, en begon al de spelers, die
zich lieten bedriegen, in zijne ziel te verachten. Nu keek hij de zaal
rond, en ergerde zich doodelijk, dat Torteltak alweêr met een mooi
vrouwtje zat te praten, en dat hij ook nooit zulk een avontuurtje
had; en Pols kon hem in deze maar volstrekt niet troosten, schoon
hij hem herinnerde, dat Torteltak nu toch maar met de vrouw van een
vriend sprak, en bij die gelegenheid omtrent Mevrouw Sindenton den
gedistingueerden term van "verkochte waar" bezigde.--Holstaff kon
niet besluiten zijn geld voor den dag te brengen. Hij vond reizen al
duur genoeg, om nu ook nog extra speelgeld te betalen. Dan gaf hij
het nog liever aan eene hongerige, arme ziel. Het liefst van allen
scheen hij het eigenlijk in zijne beurs te houden; want toen hij
's avonds de courzaal verliet, ging hij verscheiden armen voorbij,
zonder dat het in hem opkwam om milddadig te wezen.

Toen Sindenton een uurtje gespeeld had, stond hij op, en animeerde
zijne vrouw en Torteltak om ook iets op te zetten. Zij deden dat
met diezelfde onverschilligheid, waarmee Sindenton dagelijks eene
kleine som waagde. Men liep nog een weinig in de zaal op en neder,
en Torteltak, die den volgenden dag niet aan de uitnoodiging van zijn
ouden vriend kon voldoen, daar hij 's morgens vroeg Aken reeds weêr
verliet, ging nu met hem mede, om nog eens van oude tijden te spreken,
en iets meer van zijne avonturen na hunne scheiding te vernemen. Een
weinig later namen ook de andere vrienden afscheid van de courzaal,
en trokken naar hun hotel.

Toen zij zich den volgenden morgen aan het ontbijt vereenigden, zeide
Torteltak, dat de geschiedenis van Sindenton, na zijn vertrek uit
Leyden, zeer interessant was, en vooral de wijze, waarop hij zijne
vrouw gekregen had. Hij zou het hun later in een verloren uurtje wel
eens meêdeelen, maar kon dit nu niet doen, omdat de diligence, die
hen naar Keulen zou overbrengen, op het punt stond om te vertrekken.





HOOFDSTUK VII.

    Keulen.--Bonn.--Men ontmoet interessante levenden, maar nog
    interessanter dooden.


In het hôtel _Belle-vue_, over de schipbrug te Keulen, zaten
Polsbroekerwoud en zijne vrienden, op den tweeden en laatsten dag
van hun verblijf aldaar, aan de publieke tafel, in de nabijheid van
eene familie, die zij spoedig bemerkten tot hunne landgenooten te
behooren. Zij bestond uit man, vrouw en mans zuster, allen van een
tamelijk gevorderden leeftijd. Mijnheer Dufduin was eigenaar van
een zwart pruikje, dat zijne vroeg verdwenen haren remplaceerde. Hij
had een weinig-sprekend, zeer gewoon gelaat, zoo men mond en ooren
uitzondert, wier vorm geheel beantwoordde aan het model, dat Cats
voor deze deelen des aangezigts aan die "wil reysen door het lant,"
voorschrijft, als hij zegt:


	"Hebt vooreerst een esels oyr,"


en


	"Hebt dan nogh een verkensmuyl."


Voorts was de man echtgenoot, maar geen vader, rijk aan wereldsch
goed, maar niet aan wereldkennis, en reisde hij voor het eerst van
zijn leven. Hij was een Amsterdammer van ouder tot ouder, rentenierde,
en bezocht van tijd tot tijd uit liefhebberij de Beurs. Zijne vrouw
was meer zwierig dan smaakvol gekleed, en wekte, bij gebrek aan
_beaux restes_, geen spijt op, dat de schoonheid eene bloem is, die
ras verwelkt. Zij was niet stom, maar maakte verwonderlijk weinig
gebruik van haar spraakvermogen. Juffrouw Dufduin, de vleeschelijke
zuster van den Amsterdammer, scheen wat oud om diep in de veertig
en wat jong om even in de vijftig te wezen. Zij had dit boven haren
kinderloozen broeder vooruit, dat zij ook nooit gehuwd was geweest. Zij
behoorde tot de vetste menschensoort. Het eenmaal dunne huidsatijn,
dat misschien vroeger doorschijnend geweest was, scheen haar nu als
een goedgevoerde kamerjapon om de spieren te sluiten. Hare oogen hadden
vóór dertig jaren welligt gloeijende vonken uitgezonden, maar lagen nu,
in de wangen gezonken en door dikke oogleden overdekt, als uitgebrande
kolen in een doofpot; de meeste harer overige ledematen schenen op
nonactiviteit gesteld te zijn, met uitzondering evenwel van hare
tong en haar gehemelte, daar de eerste voortdurend de gewaarwordingen
der laatste verkondigde. Hare lippen schenen niet voor den kus, maar
voor den soeplepel gevormd; iets, dat daarom vooral goed was, omdat
hare laatste en misschien eenige liefde _de volmaakte Kok_ was. Aan
hem was haar hart, hare ziel, haar verstand gewijd. Aan hem denkende,
sliep zij in; van hem droomende, sliep zij door; naar hem verlangende,
ontwaakte zij. Zijne raadgevingen vervulde zij met nauwgezetheid;
zijne uitvindingen wekten hare bewondering op; zijne handelingen
waren haar eerwaardig. Geene Astarte of Isis zag zeker ooit met
grooter welgevallen neêr op de voor haar ontstoken offervuren, dan
zij op den keukenhaard, waarboven een Amsterdamsche kalfskop of een
goedgeklutste pudding te koken hing. Haar geheele aanzijn droeg de
kenteekenen, dat zij "den mensch een volmaakbaar wezen" beschouwde.

"De Heeren schijnen ook Hollanders?" zei Mijnheer Dufduin, zich tot
Torteltak wendende, "maar zeker niet van Amsterdam."

Torteltak beantwoordde het eerste toestemmend, het laatste ontkennend.

"En de Heeren gaan zeker ook een Rijntourtje maken? Zoo is ook ons
plan. Ik zei in 't voorjaar tegen mijne vrouw: "Kind! wij konden ook
wel eens gaan reizen, want daar doen het wel minderen dan wij, en
om het geld behoeven wij het niet te laten. Mijne vrouw was het met
mij eens. Wij vonden het wel jammer om Amsterdam zoo met den zomer
vaarwel te zeggen; want wij wonen op de Prinsengracht, en die is in
dezen tijd net als een Engelsche tuin, als de boomen groen zijn, en de
leeuwrikken, die ik in kooijen voor mijne deur heb, zingen. Maar toch,
wij moesten ook eens iets meer zien dan regtuit. En morgen zal het
drie weken worden, toen zaten wij nog hoog en droog in Amsterdam, en
nu zitten wij al in Keulen. Wanneer zijn de Heeren uit Holland gegaan?"

"Verleden Donderdag," was het antwoord van een der Heeren: "wij komen
nu van Aken."

"Te duiker!" riep Mijnheer Dufduin, "dat noem ik vlug reizen. Neen,
wij leggen het langzaam aan. Wij zien den Rijn op ons gemak, en
hebben ook nog een uitstapje naar Munster gemaakt. Dat 's wel een
aardig stadje, dat Munster; maar 't is Amsterdam niet."

"En je eet er ook zoo goed niet, als te Amsterdam," zei de zuster,
die tot nu toe met zeer veel attentie soep gebruikt had. "Verbeeld u
eens, Mijnheer!" zich tot Pols wendende: "daar hadden wij slaboontjes,
doorgebroken, net of het dikke inmaakboonen waren, en met peterselie
gestoofd. En dan geef ik u te raden, wat voor groente wij nog meer
hadden, in dezen tijd van 't jaar?"

"Misschien doperwtjes," zei Pols heel goedig.

"Neen, Mijnheer! je raadt het nooit. Witte kool; zoo zondig als ik
hier naast u zit,--witte kool, in de maand Juli!"

Pols was verbaasd, niet zoozeer over de naïve bekentenis, dat Jufvrouw
Dufduin zondig naast hem zat, of over de witte kool in Juli, als over
de verontwaardiging, waarmede deze woorden geuit werden.

"Maar in Dusseldorp hebben wij waarlijk goed gegeten, altijd voor
een Duitschen pot; want dat zal iedereen mij moeten toestemmen,
dat de Hollandsche keuken boven alles gaat. Dat hoor ik dan ook,
dat alle vreemdelingen zeggen. Maar in Dusseldorp hadden wij eene
heerlijke ossentong en een ontzettend lekkeren pudding, misschien
wel met wat veel eieren, maar dat kan geen kwaad in een pudding."

"Wat lastig is," zei Mijnheer, "dat je hier geen _Handelsblad_ hebt."

"En geen nieuwe haring," viel Juffrouw Dufduin in. "Hebt u daar ook
iets van gehoord? Ik heb een brief van een goede vriendin, dat ze van
't jaar ontzettend zout is. Ik had anders de reis nog gaarne een
paar weken uitgesteld; want ik hou dol van nieuwen haring, en wij
krijgen alle jaar een vaatje uit Rotterdam present, van den eersten
jager.--Maar wat is dat nu weêr voor vleesch, dat die knecht mij daar
geeft, met die gekookte biet en peterselie? Ik geloof, zoo zondig
als ik hier zit, dat ze daar al eens soep van gekookt hebben."

Pols en Torteltak waren geheel van hare opinie omtrent de voorgediende
_bouilli_.

"En hebt u de Cathedrale gezien?" vroeg Veervlug aan Mijnheer Dufduin:
"vindt u die niet heerlijk mooi?"

"Ja, gezien heb ik ze, voor zoover ze voltooid is,--let wel: voor
zoover ze voltooid is. Ik houd niet van kerken, die niet voltooid
zijn. 't Is net daarmeê, als bij ons met de Amstelkerk."

"Maar de bouworde, Mijnheer! puur Gothisch! hebt u ooit zulke
zwaarmoedige, plegtige lijnen gezien?"

"Ja wel, 't is heel mooi, dat moet ik toestemmen, alles zoo als u zegt;
maar de Nieuwe Kerk bij ons is ook mooi, en die is geheel voltooid,
en de preêkstoel is superber."

"En wat zegt u dan van de schilderij van Rubens in de
Pieterskerk?" vroeg Holstaff.

"Neen, die geloof ik niet dat wij gezien hebben; ten minste daar staat
mij niets van voor. Maar ik heb in mijn leven zooveel schilderijen
gezien; die hebben we bij ons op het Trippenhuis bij uitstek mooi."

Successivelijk maakte Juffrouw Dufduin, die copieus dineerde, hare
aanmerkingen op al de spijzen: het een was te bruin gebraden, het
ander te veel gestoofd, het derde niet door en door gaar; alleen
het reevleesch keurde zij de eer eener derde portie waardig, en de
pudding was zoo overheerlijk, dat zij den _Kellner_ verzocht haar
daarvan het recept te bezorgen.

Mijnheer ging steeds voort, Keulen met Amsterdam te vergelijken; maar
onze vrienden stonden spoedig op, daar het rijtuig, dat hen naar Bonn
zou brengen, ingespannen was. Juffrouw Dufduin sloeg hare handen ineen,
dat de Heeren vóór het dessert vertrokken. Haar broeder verheugde de
vrienden door de mededeeling, dat ook zij nog dienzelfden dag naar
Bonn vertrokken, en vond het vooruitzicht, daar alweêr Hollanders te
zullen ontmoeten, alleraangenaamst.



Naauwelijks hadden Polsbroekerwoud en zijne compagnons hunne namen in
het Hollandsche album van het logement _Zum Stern_ te Bonn geteekend,
en den kastelein op het hart gedrukt om het _Handelsblad_, dat zij
daar aantroffen, toch dadelijk aan den Hollandschen Heer, die een
weinig later zou aankomen, te presenteren, of zij wandelden op, om
nog dien avond Clemensruhe en de Kreutzberg te bezoeken. Zij hadden
op deze wandeling het geluk meer dan drie uren te dwalen; en na dus
maar met een vlijtig oog de eerste der genoemde merkwaardigheden
gezien te hebben, spoedden zij zich naar den Kreutzberg, aan welks
voet zij niet arriveerden, voordat de avond reeds gevallen was. Dit
hield hen evenwel niet terug den berg te beklimmen, om toch nog de
kerk en den merkwaardigen grafkelder te bezigtigen, en Veervlug vond
iets fantastisch in het denkbeeld, daar met flambouwen te zullen
ronddwalen. Bijna aan den top genaderd, ontmoetten zij eene familie,
die naar het haar wachtende rijtuig stapte, en hoe groot was hunne
verbazing, toen zij in die personen de Dufduins herkenden.

"Dat zijn wij de Heeren voor geweest," riep Mijnheer. "Kijk! dat
moet je gaan zien, 't is waarlijk heel aardig; maar ik moet toch eens
onderzoeken, of wij te Amsterdam ook zulke grafkelders niet hebben."

"En let eens," fluisterde Juffrouw Dufduin Pols in, "op het _souper_
van dien koster. Zoo zondig als ik hier voor je sta, ze eten daar
gebakken aardappelen met zuring en krenten."

"Tot weêrziens!" riep Mijnheer de vrienden na.

Torteltak mompelde tot antwoord:


	"Fare thee well! and if for ever,
	Still for ever, fare thee well!"


Het oude klooster op den Kreutzberg is geheel verwoest, en alleen
de kerk is in stand gebleven. Met eene flambouw in de hand, ging een
tweeënnegentigjarige grijsaard het laat aangekomen reisgezelschap in
die kerk voor, en ontsloot hun daarna de deur van den merkwaardigen
grafkelder, waarna zij nog zestien trappen afdaalden, en zich toen
in het midden der dooden verplaatst vonden.

De vrienden zagen eenige oogenblikken zwijgende het ongewone
schouwspel aan, totdat Veervlug fluisterende zeide: "Het is toch
vreemd, dat de stilzwijgendheid der dooden, en gedeeltelijk zelfs
hunne onbewegelijkheid, zich aan de levenden mededeelt."

"Maar het is niet vreemd," zei Torteltak, "dat het gezigt van lijken
alle stervelingen tot ernst stemt."

"Met uitzondering van lachende hyena's en doodgravers," viel
Veervlug in.

"Ik word altijd met treurigheid vervuld, wanneer ik ontslapenen
zie," zei Holstaff; "maar toch, daar is iets zoets voor mij in die
treurigheid, iets rustigs, iets dat mij aantrekt en niet dan met
moeite doet besluiten om tot de wereld der levenden weêr te keeren."

"Behalve wanneer de sporen der ontbinding ons met weêrzin het hoofd
doen afwenden," zei De Morder.

"Ja, daar is wel iets van aan," merkte Pols op. "Hoort eens! ik kan
wel dooden zien, als het noodig is; maar zonder noodzaak vind ik het
toch nog al akelig."

"Maar wat is hier dan akeligs?' vroeg Veervlug: "zoo ergens, dan
kan men hier den dood een slaap noemen. In dezen grafkelder heeft
het verderf geen magt over de dooden. Ziet ze maar aan in hunne
kribben! Kunt gij het wel gelooven, dat sommigen daar al eeuwen liggen
uitgestrekt? Zijn hunne gelaatstrekken nog wel iets veranderd? En
zou niet de koude wind, die om ons waait, ons bijna in het denkbeeld
brengen, als wij hun gelaat en handen betasten, dat wij eene andere
koude dan die des doods gevoelen?"

"Niet waar?" zei de grijsaard, die zich intusschen op den rand eener
ledige kribbe had neergezet, terwijl hij met bevende hand de flambouw
naar de nabijzijnde dooden uitstrekte: "niet waar? zij rusten hier
goed. Het is hier beter dan onder de aarde. Geen worm knaagt het
vleesch van hun gebeente. Geen verscheurend dier zou hunne rust
kunnen verstoren.--Maar," ging hij zuchtende voort, "niet altijd
zijn zij voor de menschen veilig. Ziet gij daar aan de regterzijde
broeder Fhilippus, den naamgenoot van onzen Heiligen Benitius van
Florence? Hij had 400 jaren rustig doorgeslapen; maar toen kwam
vóór drie jaren een Engelschman, en terwijl ik mijn hoofd naar mijne
vrienden hier had gekeerd, sneed hij hem een vinger af, om dien als
een antiquiteit mede naar zijn land te nemen. Ik zag het niet voordat
hij vertrokken was; maar toen ik het bemerkte, beefde ik terug voor
zulk eene gruweldaad. Nu, de ongelukkige is dan ook wel gestraft. Twee
jaren lang is hij gekweld geweest door de wroegingen van zijn geweten,
en misschien ook door de verachting van zijne medemenschen. Toen
kon hij het niet langer uithouden, en hij zond mij verleden jaar den
vinger terug, en verzocht mij in eenen brief, dien aan den doode weêr
te geven. Ik heb ook voor den berouwhebbende gebeden; en ik hoop dat
ook broeder Philippus het hem om zijne boete zal vergeven hebben,
en niet eenmaal als getuige tegen hem zal optreden."

De vrienden zagen werkelijk in de verminkte hand van den doode een
verzegeld pakje liggen.

"Ziet gij hier," ging de grijsaard na eenig stilzwijgen voort, "deze
drie jonge menschen? Die heb ik er zelf in helpen dragen. Die daar,
broeder Zartmann en broeder Florens, zijn nu bijna zestig jaren geleden
gestorven. En die laatste, broeder Bastian _de Gartner_, met den
palmkrans, is mijn beste vriend; hij rust daar nog pas vijfenveertig
jaren. Hij zou mijn broeder geworden zijn, want hij was de bruidegom
mijner zuster; maar toch, hij was mij al meer dan een broeder. En
toen zij nu als zijne bruid stierf en in de aarde is moeten begraven
worden, toen trad broeder Bastian ook in de orde der Serviten, en zoo
konden wij te zamen over mijne zuster weenen. Hij is maar 46 jaren
oud geworden, en droeg het zwarte kleed ter nagedachtenis van den
weduwstaat der Gezegende Maagd niet langer dan twintig jaren bij zijn
leven; maar nu rust hij daarin reeds bijna eene halve eeuw; en ziet,
de palmkrans, dien ik hem op den dag zijns doods op het hoofd zette,
is nog niet verdord. Ik bezoek hem dagelijks en dat is sedert langen
tijd mijn eenige troost; want zij hebben ons klooster vernield, en
ik mag zelfs het gewijde kleed niet meer dragen; maar toch naast mijn
broeder Bastian zal ik eens rusten. Zij zullen mij toch mijn regt op
deze kribbe niet betwisten. Ik hoop, dat als gij in een volgend jaar
hier eens weêrkomt, gij mij dan op mijne plaats zult vinden."

"Leef nog lang, goede grijsaard!" wenschten de vrienden hem toe,
daar zij het grafgewelf verlieten.

"Zoolang het de Heilige Maagd believen zal, dat ik haar op aarde dien,"
antwoordde de oude man.

In het logement teruggekeerd, maakte Holstaff een vers getiteld:
_De frissche Dooden het verwelkte Leven_. Het is ongelukkigerwijze
verloren geraakt, maar men kan er onderscheidene fragmenten van vinden
bij dichters, die vóór Holstaff geschreven hebben, en dus niet gezegd
kunnen worden, hem te hebben bestolen.





HOOFDSTUK VIII.

    Waarin de reizigers vele merkwaardige plaatsen bezoeken onder
    veelsoortige gewaarwordingen, en waarin Polsbroekerwoud en de
    Amsterdamsche familie in zeer onaangename positiën voorkomen.


Wanneer gij op eenen schoonen vroegen zomermorgen bij de ruïnes van
het kasteel op den Godesberg nederzit, en uwe oogen van daar slaat
op het heerlijk panorama dat voor u ligt uitgestrekt, terwijl de
dorpelingen van alle kanten zamenkomen en zich in de eenvoudige kerk,
een weinig lager op den berg gelegen, vereenigen, dan zult gij zoo
gij niet al te veel wereldling of wijsgeer zijt, gaarne met het _Te
Deum_ instemmen, dat door de geloovigen wordt aangeheven, en gij zult
bij die gelegenheid misschien met vreugde gevoelen, dat de mensch
voor verhevene aandoeningen vatbaar is. Maar wanneer gij dan in die
oogenblikken een uwer medemenschen, dien gij reeds als een bekrompen
schepsel hebt leeren kennen, tot u ziet naderen, gehuld in een witten
stofjas (een soort van kleedingstuk, dat een gedistingueerd, zoowel
als een gemeen gelaat zeer sterk doet uitkomen), en gij den zoodanigen
alles zonder eenige opmerkzaamheid ziet voorbijgaan, en gij uit zijnen
mond de aanmerking hoort; "te duiker! dat is nog een andere klim
dan eene Amsterdamsche sluis!" dan zult gij met leedwezen bemerken,
dat een groot deel uwer betere gewaarwordingen spoedig verdwijnt;
voeg hierbij, dat zoodanigen mans zuster, zonder een oog aan het
heerlijk uitzigt of een oor aan de zuivere kerkmuziek te wagen, den
uitval doet: "zoo zondig als ik hier sta, ik geloof dat de aardbeien
hier in het wild groeien," dan wordt het u spoedig duidelijk, dat de
mensch toch waarlijk ook tot de dierlijke wezens behoort.

Het genoegen, dat onze vrienden eenige oogenblikken op den Godesberg
gesmaakt hadden, was door de Dufduins totaal bedorven; het minst
evenwel voor Polsbroekerwoud, wien het misschien al wat lang geduurd
had; althans hij had een paar malen van opstaan gesproken, en was nu
bezig in zijn zakboekje eene fooi op te teekenen, die hij vergeten
had te noteren, maar die hij toch gegeven had aan den portier van de
Akademie te Bonn. Hij behoefde zich dus geen bijzonder geweld aan te
doen, om het praatje met de Amsterdamsche familie voort te zetten,
en om het hart der vette dame te winnen, voegde hij haar toe: "Daar
zal een ontbijt op smaken!"

"Dat zal het wel," antwoordde zij. "Wij hebben ook thee met de machine
besteld; anders is die hier in dit land niet te drinken. En de knecht
zou eens informeren, of de kastelein ossentong in huis had; want dat
vind ik bij het ontbijt ontzettend lekker."

"Het uitzigt," zei Mijnheer Dufduin, eindelijk eens een oog rondom zich
slaande, "heeft hier wel iets van dat uit de Nieuwe Stadsherberg,
behalve dat het Rijntje zoo bevaarbaar niet is, als bij ons het
Y. Ha, wat zeg je, te duiker! ze moesten hier eens met een driemaster
aankomen."

Pols was het met het laatste gedeelte dezer aanmerking eens, maar was
niet genoeg met Amsterdam bekend, om de frappante gelijkenis met het
uitzigt op het Tolhuis te vinden.

De vier andere vrienden waren reeds vooruitgegaan naar beneden. Pols
vergezelde de Dufduins, die spoedig tevreden waren, en Mijnheer voegde
zijne vrouw toe: "Zie zoo, wijfje! dat hebben wij alweêr gezien."

Mevrouw knikte toestemmend, en men keerde naar het logement terug,
terwijl Pols de zeer juiste opmerking maakte, "dat dalen toch eigenlijk
gaauwer ging dan klimmen."

Na het ontbijt, waaraan, tot grootste ergernis van Juffrouw Dufduin, de
ossentong ontbroken had, maar door overheerlijke _saucisse de Bologne_
geremplaceerd was, wandelden de vrienden op, terwijl de calêche voor
de Amsterdamsche familie voor de deur stond, die even als zij het plan
had, een tourtje naar het Zevengebergte te maken. De Drachenfels is
maar een groot uur wandelens van Godesberg; dus besloot men deze reis
te voet af te leggen, en de Dufduins aan hun lot over te laten. Pols
evenwel, die met het afklimmen van den berg zijn regtervoet een weinig
bezeerd had, was een ezel magtig geworden, die met bedaarden tred naast
de vrienden voortstapte. Zoo ging het voorwaarts; maar naauwelijks
waren zij driehonderd passen van het logement verwijderd, toen eene
Engelsche reiskoets, met vier postpaarden bespannen, hen in vollen
ren passeerde. De ezel van Pols, met grooten eerbied voor vierspannen
koninklijk-Pruissische postpaarden bezield, maakte eene soort van
ontwijkende beweging, die den _cavalier_ wat onverwacht voorkwam, en
hem tegen zijn verlangen uit den zadel op den gemacadamiseerden weg
neêrzette. Deze verplaatsing had gelukkig geene arm- of beenbrekende
gevolgen, en met een grootheid van ziel, aan sommigen in het ongeluk
eigen, stelde hij zijne vrienden gerust met een bedaard uitgesproken:
"het is niets," en nam oogenblikkelijk zijne plaats op den zadel weêr
in. Maar dit ongeluk (door het vierspan aangerigt) was niet het eenige;
weinige schreden verder ontmoette het Engelsche rijtuig de calêche van
de familie Dufduin. De Godesbergsche paarden sloegen volstrekt geen
acht op hunne fiere en vlugge broeders van de koninklijke post, en
weken geen stap ter zijde. Het gevolg hiervan was, dat de achterwielen
der beide rijtuigen in een strijd raakten, die evenwel spoedig beslist
was; want het stevige Engelsche rijtuig rolde overwinnend voort,
en het Godesbergsche bleef op het slagveld. Een der achterwielen was
verbrijzeld; de calêche, ongewoon op drie wielen te staan, verloor
haar evenwigt, en de Dufduins rolden over en onder elkander, ieder
op zijne wijze door schreeuwen en zuchten te kennen gevende, dat zij
het onaangename van hunnen toestand gevoelden.

Het tooneel had digt bij het wandelende reisgezelschap plaats. Ook
sommigen hunner vonden het gepast eenen gil voort te brengen. Holstaff
hield de handen voor zijne oogen, en doorzag terstond al het
verschrikkelijke van op een reisje voor plaisir, ver van huis,
in eene omvallende calêche zijn dood te vinden. Veervlug was
oogenblikkelijk bij de hand, en zonder op eenig gevaar te letten,
sprong hij voor de paarden, zijne beide armen uitstrekkende, om hun
voorthollen te voorkomen. Maar de goede Godesbergsche dieren dachten
er geen oogenblik aan, om zulke dolle coupen te beginnen. Zoodra de
calêche omgevallen was, en de koetsier, door van den bok te storten,
de teugels een weinig aangetrokken had, bleven zij stilstaan, hunne
koppen ter aarde buigende, en ook zonder tusschenkomst van Veervlug,
die bijna tot den grond moest bukken, om de fiere genetten bij de
teugels te grijpen, zouden zij geen poot meer verzet hebben. Terwijl
De Morder met een opgeheven vuist het Engelsche rijtuig nastaarde,
en het ongepermitteerd vond met een vierspan te rijden, indien men
zooveel ongelukken berokkende, was Torteltak naar de calêche gesneld,
om de dames zijne hulp aan te bieden. Allen waren onbezeerd gebleven;
Mijnheer was over de dames heengerold en spoedig weêr op de been, de
aanmerking makende, "dat zoo iets met een Amsterdamsch sleetje niet
ligt gebeuren zou." Mevrouw bedankte door eene stilzwijgende buiging
Torteltak voor zijnen bijstand. De laatste, die gered kon worden, die
de onderste lag, was Dufduins waardige zuster. Blazende en zuchtende
kwam zij te voorschijn, en voelde zich wel, zoo zondig als zij daar
stond; maar zij gaf terstond aan Torteltak hare ongerustheid te kennen,
dat aan twee koude kippen, die zij uit het logement had meêgenomen om
's middags te nuttigen, misschien eenig leed weêrvaren was. Torteltak
was spoedig in de gelegenheid, de bezorgde kippenvriendin mede te
deelen, dat de gebraden schepsels geene nieuwe kneuzingen aan poot
of vleugels hadden bekomen.

Polsbroekerwoud had, zoodra hij het ongeluk bemerkt had, zijn ezel
aangespoord om naar het logement terug te keeren, en kwam nu in draf
terug, met een potje Spijkerbalsem en een fleschje Hofmansdroppels
in de hand. Een knecht met een karaf water en glazen volgde hem. Op
herhaalde uitnoodiging namen de dames van den aangelengden æther
een teugje; maar wat den Spijkerbalsem betrof, zij verzochten den
menschlievenden Pols, hiervan, indien het noodig mogt wezen, liever
op hare apartementen in het logement gebruik te mogen maken.

Na de behoorlijke woordenwisselingen tusschen den Godesbergschen
koetsier en den Koninklijk-Pruisischen postiljon, kwam een ander
rijtuig voor. Pols, die, in zijn ijver om de Amsterdamsche familie
van dienst te zijn eigen leed vergeten had, bemerkte nu, dat de
tuimeling van den ezel hem wel niet gevaarlijk had gekwetst, maar
toch eene ontvelling veroorzaakt, die een nieuwen rid op den zadel
minder begeerlijk voor hem maakte. Hij nam dus de uitnoodiging van
de Dufduins aan, om de vakante plaats in hun rijtuig in te nemen,
en liet zijne vrienden bedaard vooruit wandelen, na afgesproken te
hebben, hen op den Drachenfels te zullen weêrvinden.

Toen de vier voetgangers, die op hun gemak waren voortgewandeld, en
nog een weinig in het schuitje, dat hen naar Königswinter overzette,
op den Rijn hadden gedobberd, den Drachenfels beklommen hadden,
vonden zij de Dufduins en Pols in het _Wirthshaus_ aldaar, zeer op
hun gemak gezeten onder een glaasje Maydrank.

"Welkom, Heeren!" riep de oude Heer hun toe: "wij zitten hier onder
den kruiderwijn; maar 't is een ligt kostje. Zij zouden ons zulken
dunnen wijn niet naar Amsterdam durven zenden. Nu, ze kunnen ook wel
wat beters geven; want, te duiker! wij durven prijs besteden."

"Den wijn vind ik nog zoo kwaad niet," zei de vette zuster van Dufduin;
"maar de taartjes, die zij er ons bij gegeven hebben, zijn ontzettend
oudbakken."

De wandelaars dronken met smaak het praeparaat van den Drachenfelschen
kastelein, schoon Pols hen aanried, niet te schielijk te drinken,
omdat zij nog al hevig transpireerden. Men besloot weldra den togt
voort te zetten naar de ruïne, nog weinige voeten hooger gelegen. De
Heer Dufduin deed nu over zijn witten stofjas nog eenen uitvoerigen
manteljas aan, en Pols verscheen spoedig met een mantel van den
kastelein omgeslagen, en raadde de andere vrienden, om toch ook
iets, al waren het maar schoudermantels, te zien te krijgen. Hij
waarschuwde hen zeer tegen de koude lucht op de bergen. De roekelooze
vrienden sloegen dien goeden raad in den wind, en drongen door den
naauwen toegang in de ruïne, waar zij van het heerlijke uitzigt op
de schoone en vruchtbare Rijnstreek jouisseerden, terwijl allen het
uitmuntend effect van de eilandjes Nonnenwerth en Grafenwerth in den
stroom opmerkten. Mejuffrouw Dufduin moest het bezoeken der ruïne
opgeven. De veelvuldige lekkernijen en ontzettende heerlijkheden,
die de Hollandsche keuken, de beste van alle Europesche keukens,
HaarEd. sedert onheugelijke jaren had aangeboden, hadden haar zulk
eenen omvang gegeven, dat alle pogingen om zich door den nauwen toegang
heen te wringen, vruchteloos waren. Pols kwam spoedig bij haar, om
haar tot troost te doen opmerken, dat het uitzigt buiten de ruïne
toch ook allercharmantst was.

Men keerde weldra naar het _Wirthshaus_ terug, om af te rekenen, en
was daar nog getuige van eene allerhevigste woordenwisseling tusschen
de keukenmeid en den knecht, bij welke gelegenheid de eerste, al de
beminnelijkheid van hare sekse vergetende, het gelaat eener furie
had aangenomen, en met eene ijzeren tang haren antagonist wilde
overtuigen, dat _zij_ gelijk had. Pols sprak in zuiver Hollandsch
een bedaard woordje op zijn pas; en dat, benevens eene bedreiging
in plat Duitsch van den kastelein, dat zij ze beiden, zoo zij niet
ophielden, de deur zou uitsmijten, deed de twistenden morrende en
brommende uiteengaan. Veervlug merkte bij deze gelegenheid aan,
dat de _Drachenfels_ nog met volle regt haren naam mogt behouden.

Op Nonnenwerth betrad Holstaff met heiligen eerbied den drempel van het
eens zoo eerwaardig klooster; en toen hij, den langen gang intredende,
een vrouwestem hoorde zingen, was het hem alsof hij de kooren der
gewijde maagden nog eens zou vernemen. Maar, helaas! bij naauwer
toeluisteren bleek het, dat het uit den mond van eene frissche,
levenslustige boerendeern voortkwam; en dat het geen lied was, uit
het gezangboek der heilige nonnetjes ontleend, werd hem duidelijk
uit het refrein van ieder couplet:


	"Und er erwidert meine Küsse;
	  Welche namelose Lust!"


En toen nu daarna diezelfde deern den bestelden Moezelwijn binnenbragt,
en deze bleek tot de zuurste aller Moezelwijnen te behooren, losten
zich al zijne Nonnenwertsche illusies in treurige zuchten op.

Daar werd aan den voet van de rots van Rolandseck een _diner_ gebruikt,
en de koude kippen, die sedert het ongeval van het rijtuig steeds onder
Mejuffrouw Dufduins bijzondere bewaring waren gebleven, werden tot
's avonds bespaard, omdat men meer _delices_ in het kleine logement
vond, dan men verwacht had. De namiddag was, als de voormiddag,
schoon, en werd door de Dufduins met middagslaapjes en theedrinken
doorgebragt. Zij reden vroeg naar huis, want de avondlucht, had
Mijnheer wel eens gehoord, was aan den Rijn zoo gezond niet, als in
Amsterdam; maar Pols, die zich tot de terugwandeling wel weêr in staat
gevoelde, liet nu het plaatsje in het Godesbergsche rijtuig vakant.

"Die Dufduins zijn toch verbazend duf," zei Veervlug, toen zij de
rots beklommen.

"Zeg het zoo luid niet!" zei Torteltak: "ik geloof dat onze waardige
Pols nog al van de dames gecharmeerd is."

"Neen maar waarlijk," zei Pols, "de menschen zijn nog zoo kwaad
niet. Zij zijn nu juist geen overvliegers....."

"Dat heb ik wel kunnen merken, toen zij den berg opkropen," viel
Veervlug in.

Zij waren bijna aan den top genaderd, toen een welluidend gezang hun
in de ooren klonk. Torteltak arrangeerde zijne lokken een weinig. De
Morder maakte de galante opmerking, dat de Moffinnen nooit haren mond
schenen te kunnen houden. Pols vond, dat zij het charmant troffen. Bij
de ruïne zat een groot gezelschap Duitschers, fatsoenlijke inwoners
van Bonn, meest allen jonge menschen. Een allerliefst blozend meisje,
met een paar levendige oogen, zat op een boomtronk; lichtblonde
lokken speelden om een blanken hals, en twee rijen sneeuwwitte,
tanden kwamen in hunne volle schoonheid te voorschijn, terwijl de
zangeres met heldere stem eene vrolijke romance deed hooren. De
mond was misschien wel wat groot om met een stuivertje te bedekken,
maar toch de hoeken bleven op een eerbiedigen afstand van de ooren,
dat waarlijk al heel veel is voor eene Duitsche _chanteuse_.

Juist toen de vrienden naderden, was het lied
geëindigd. "Bravo! bravo! _Schön! wahrhaftig schön!_" klonk het uit
aller monden. Die van een der Bonnsche heeren ging zelfs verder,
en drukte een warmen kus op de blozende wangen. Torteltak vond het
jammer, dat het meisje niet door een mooijer jongen gekust werd. Zij
evenwel scheen tevreden met de liefkozingen van den bruin verbranden
Duitscher, met lang vlasachtig haar en omgeslagen boorden.

De reizigers zagen hunnen beleefden groet minzaam beantwoord, en
plaatsten zich op een kleinen afstand van de vrolijke groep, die
dartelde en schaterde, alsof er geene vreemdelingen in de nabijheid
waren. Holstaff vond hen wat al te vroolijk op eene plaats, waaraan
zich zulke treurige _souvenirs_ hechtten.

"_Aber jetzt noch Ritter Toggenburg!_" riep eene stem.

"_O ja, Toggenburg!_" acclameerden allen.

"Zou het mogelijk zijn? o Hemel!" zuchtte Holstaff, die zeer goed
wist dat deze legende eigenlijk op Rolandseck te huis behoorde. Deze
zucht dankte dus aan verrukking haren oorsprong.

"_Wohlan! der Ritter!_" riep het meisje. Zij stemde hare guitar,
en zong de treurige ballade van Schiller.

Allen luisterden met aandacht en verrukking; Holstaff schreide voor
verscheiden personen tranen, en wist niet waar hij zich bevond, toen
de laatste toonen in de lucht wegstierven. De schoone zangeres had
ook met zoo veel gevoel de laatste regels gezongen:


	"Und so sass er, eine Leiche,
	  Eines Morgens da;
	Nach dem Fenster noch das bleiche
	  Stille Antlitz sah."


De jongeling meende bijna zelf de ridder te zijn, en verwonderde
zich dat hij nog leefde, toen het onstuimig _bravo_ van het geheele
gezelschap hem in zijne mijmeringen stoorde.

"'t Is waarlijk charmant," zei Pols: "die dame zingt als een lijster."

"Kon jij maar zoo'n lijster strikken!" grinnikte Veervlug.

Holstaff werd bleek van ergernis.

"_Es lebe unser Dichter! es lebe Schiller!_" riep een oud Heer.

"_Und unsere schöne Sängerin!_" riepen hare jonge landgenooten,
terwijl de jonge meisjes haar een krans, van eikenbladen gevlochten,
op het hoofd plaatsten.

De bruinverbrande Duitscher, met het lange vlasachtige haar, en de
omgeslagen boorden, herhaalde de manoeuvre van straks. Torteltak vond
hem nog leelijker dan den eersten keer.

Het gezelschap van Bonn stond op, en maakte zich gereed, om dansende
en zingende den berg af te dalen.

"Dat hebben wij netjes getroffen," zei Pols.

"'t Is hemeltergend, dat zoo iets aandoenlijks met eene klucht
eindigt," zuchtte Holstaff.

"Dat meisje is vast eene actrice," zei De Morder.

"_Erlauben Sie mir,_" zeide de oude Duitsche Heer, die de laatste
aanmerking gehoord had. "_Sie ist meine Tochter. Ich bin Professor
Essenleben zu Bonn._"





HOOFDSTUK IX.

    Beginnende met eene Stoombootreis naar Coblenz, en eindigende met
    het wedervinden van een _illustre rejeton_ der familie Van Schalen.


"Daar komt het logge vaartuig dan toch eindelijk aan!" sprak Dionysius
de Morder, nadat hij eenige minuten aan den Rijnoever bij Königswinter
zonder verpoozing zijne oogen naar den kant van Bonn gevestigd had. "Ik
dacht niet, dat die verwenschte stoomboot ooit zou komen."

"Nu, het valt mij nog al heel wat meê," viel Pols in; "je kunt toch
niet klagen, dat een kwartiertje wachtens te lang is."

"Wat! een kwartier niet lang?" riep de Morder knorrig uit. "Het is
vijftien minuten te lang. Je zoudt wel anders spreken, als je dien
tijd aan de galg gehangen hadt."

Wij zouden de waarheid van deze laatste opmerking van De Morder
minder in twijfel durven trekken, dan hare gepastheid. Ook wij
voor ons, in zooverre wij Pols kennen, houden ons overtuigd,
dat hij zijne tevredenheid niet zou hebben te kennen gegeven, na
het vierde gedeelte van een uur met hangen te hebben doorgebragt,
speciaal indien een ervaren Regter van den Scherpen Zwaarde hierbij
de manoeuvre van den strop om den hals had in 't werk gesteld. Pols,
die blijkens de losheid, waarmede altijd zijn witte halsdoek was
toegeknoopt, zich nooit met het denkbeeld van een toegenepen keel had
gemeenzaam gemaakt, vond het ook nu maar beter, zich daarin niet te
verdiepen. Hij wendde zich dus tot Veervlug, en maakte de aanmerking,
"dat het charmant weêr was om een watertogtje te maken."

"En om een togtje op het water te voelen," antwoordde deze; "want
hier merkt men geen zuchtje, of het moest van Holstaff wezen, die
vast weêr aan de laatste oogenblikken der kippen denkt, welke wij
dezen middag zullen consumeren."

"Ik wil ook wel bekennen, dat ik het rijkelijk warm heb," zeide Pols.

"Wij staan hier dan ook lekker in het zonnetje te stoven," zeide
Veervlug. "Ik hoop maar niet, dat wij menscheneters op de stoomboot
zullen aantreffen. Zij zouden niet veel aan ons te prepareren hebben."

"Die leelijke Rijnboot lijkt wel te kruipen, in plaats van voort te
stoomen!" riep De Morder ongeduldig uit; "dan gaan onze trekschuiten
toch nog gaauwer."

"Ja maar, vriend! ze moeten hier al tegen een zwaren stroom opvaren."

"Wat doen zij dan tegen den stroom op te varen? Maar, wat weêrga,
is dat nu een gang voor eene stoomboot?"

Gelukkig kwamen nu de veerlieden, om de passagiers naar de boot
over te brengen. Pols wist ook geen raad meer met zijn knorrigen
vriend. Weinige oogenblikken later waren zij aan boord van het logge
vaartuig.

De Rijnstoombooten zijn in het reissaizoen meermalen de trots
en vreugde van de directeurs en actiehouders, van wege de groote
menigte passagiers, die zich, door de kracht van een ketel kokend
water, tegen den stroom doen optrekken. Zelden evenwel is het
voller op een _Dampfschiff_ geweest, dan nu het geval was. Niet
alleen waren alle stoeltjes en banken en koffers, die zich op het
dek bevonden, door de passagiers bezet; maar alles wat dienen kon,
om vermoeide leden eenigzins tot rust te brengen, was geprest. Op
den boegspriet zat _en cavelier_ een Engelschman onbewegelijk, met
Delkerkamps _Panorama of the Rhine_ in de hand en een lorgnet in de
oogholte vastgeschroefd; op de raderkasten zat een gezelschap Bonnsche
studenten, met kielen, en knevels, en ransels, en vervaarlijke pijpen,
en schoenen met spijkers, eene voetreis te maken; op kolenbakken
waren kameniers en _bonnes_ bezig om kinderen zoet te houden en de
Duitsche studenten ondeugend te maken; uitgestrekte kabels dienden,
om hen, die voor kanapés betaald hadden, tot zetel te strekken. En
nog gelukkig dezulken; want een aantal anderen moest blijven staan;
en hunne knikkende knieën en pijnlijke aangezigten duidden aan,
dat zij het in die edele kunst nog niet zoover gebragt hadden, als
wijlen Simeon Stylites. Hierbij kwam nog voor die ongelukkigen, dat de
Kapitein actiever was dan de Hofmeester, en zij dus, des verkiezende,
tweemaal het passagegeld mogten betalen en zesmaal de hun zoo noodige
ververschingen kommanderen. Men had de gefolterden moeten zien, met
hoeveel belangstelling zij der _Kellners_ gangen gadesloegen wanneer
deze met Rijn- en Moezelwijn uit de kajuit te voorschijn kwamen,
en met hoe bittere teleurstelling zij telkens bemerkten, dat die
verkwikking niet hun, maar anderen was toegedacht. Men had ze moeten
zien vooruitdringen, wanneer maar iemand een oogenblik zijne plaats
verliet, en nooit hun doel bereiken, voordat de vorige eigenaar reeds
was teruggekeerd. Daar waren er, die zich morrende en klagende tot
den Kapitein wendden; doch deze had reeds met eene zelfopoffering,
Van der Werf waardig, zijn kantoorbankje voor den dag gehaald en het
der oproerige menigte aangeboden met de woorden: "Daar, zit op mijn
eigen stoeltje!"--Voeg hierbij, dat geen enkel windje eenige verademing
aanbragt, en dat Veervlug met volle regt had opgemerkt dat het zonnetje
eene stovende kracht had; en men zal zich zeer goed kunnen begrijpen,
dat onze reizigers met minder opgewondenheid ontvangen werden, dan
zulks met eene enkele bank of vijf leêge tonnen het geval zou geweest
zijn. Maar ook zij hadden niet meer genoegen dan hunne medereizigers,
die insgelijks voor plaisir naar Coblenz voeren; wel was er voor
hen nog staanplaats, maar niet dan om de schoorsteenpijp, en schoon
de Kapitein onbaatzuchtig genoeg was, om hen geen meer geld voor
extra verwarming te doen betalen, hij had van den anderen kant de
voorzigtigheid, de twaalf Pruissische _Thalers_ voor hun transport
terstond te vragen, eer zij misschien geheel versmolten mogten wezen.

Zoo ging het tot Oberwesel. Daar lag weêr een schuitje, met achttien
passagiers beladen, naast de stoomboot stil. Een luide kreet van
schrik en ontzetting werd op de stoomboot gehoord: "Die menschen
moeten maar naast ons voortzwemmen!" riep Veervlug. "Laat er ons maar
af!" riepen de wanhopigsten. De Kapitein tastte met zijne handen in
't haar, als kon hij daar plaats maken.

Het gevaar en de benaauwdheid was tot den hoogsten top gerezen. De
redding was nabij. Voor Oberwesel lag eene andere stoomboot van
de Maatschappij, die daar den vorigen dag ongemak aan de raderen
bekomen had, en waarvan de passagiers per as waren vervoerd. De
Kapitein riep den bijstand van zijn collega in, en het vuur werd
in de pas herstelde boot aangemaakt. Een luid gejuich klonk van
"de tot zinkens toe bezwaarde plank." Een gedeelte der passagiers
werd verzocht op het andere vaartuig over te gaan, en het getal
vrijwilligers tot deze expeditie was uitermate groot. De voetgangers
verlieten hunne staanplaats; de Duitsche studenten hunne raderkast;
de _bonnes_ en kameniers zouden ook wel hebben willen meêtrekken, maar
zij moesten bij hare mevrouwen achterblijven. Ieder, die eenige hoop
op verbetering had, liep over; ja daar waren er, die goede zitplaatsen
hebbende, deze verlieten, in hoop om nog betere te bekomen.--Pols had
in een oogenblik het gevolg van deze manoeuvre doorzien en de vrienden
geraden, zich niet onder de overloopers te scharen; hij zag redelijke
zitplaatsen vakant worden, en had heimelijk idee, dat de oude boot
beter geproviandeerd zou zijn dan de andere. Deze maatregel bleek
van achteren zeer wijs te zijn. Het werd, na de lossing van zoo veel
ballast, heel dragelijk op den _Friedrich Wilhelm_, en met statigen
tred vervolgde hij zijne wandeling naar Coblenz.

Daar waren nog omtrent tweehonderd menschen op de boot achtergebleven,
de Engelschman meêgerekend, die constant zijne plaats op den boegspriet
had blijven behouden, en die, toen de Kapitein hem vroeg, of hij ook
niet wilde overgaan, bedankt had. "Hij had zoolang voor des Kapiteins
plaisir in die ongemakkelijke positie gezeten; hij wilde het nu verder
voor zijn eigen plaisir doen." De Kapitein gunde hem het genoegen dezer
wraakneming. Pols was spoedig een stoeltje machtig geworden, en de
tevredenheid was op 's mans gelaat te lezen. Ook de andere vrienden
kregen gelegenheid om zich neêr te zetten, en maakten daarvan met
vreugde gebruik. Torteltak behield nog eenige oogenblikken zijne plaats
bij den schoorsteen; niet omdat hij nog niet door en door warm was,
maar meer omdat hij, nu het uitzigt ruimer werd, zijne medereizigers
eens in oogenschouw wilde nemen. Hij hield veel van in oogenschouw
nemen, vooral indien er dames in het spel waren, en die ontbraken bij
deze gelegenheid niet. Daar waren er twee bij de deur van de kajuit
gezeten, wier blankheid en blondheid haar dadelijk voor dochters van
Albion zouden hebben doen herkennen, zoo al niet haar _cavalier_ een
vorm van hoed, een knoop van das, eene snid van rok en een bijzonder
soort van _embonpoint_ had geopenbaard, die hem onder duizenden als
een echte Engelschman moesten onderscheiden. De gezigten kwamen aan
Torteltak bekend voor, en weldra herinnerde hij zich, die familie bij
den brand te Nijmegen te hebben ontmoet. Mijnheer wees ieder huis en
toren aan zijne dames aan, en was verwonderlijk kundig in alle namen;
iets, waarin het voor hem liggende _Panorama_ hem zeer behulpzaam
was; voor het overige letten de dames nauwkeurig op alles wat er te
zien was, maar zonder dat eenige plooi in haar gelaat verrukking of
teleurstelling te kennen gaf.--Geheel anders was het met een Duitsch
gezelschap niet ver van hen, die geen heuvel zagen, zonder "_O, wie
herrlich schön!_" geen dorp, "_o, wie ländlich!_" geen woning zonder,
"_wie glücklich!_" uit te roepen; zagen zij eenige minuten noch heuvel,
noch dorp, noch woning dan bepaalden zich de uitroepen tot _himmlische
Gegend_ en _irdisches Paradies_. Ook de dames van déze groep waren
blond, maar meer Celtisch en minder zacht dan het _blond cendré_ van
hare Engelsche buren.--Een geleerde met eene talrijke familie, aan
velen van dat menschensoort eigen, deed aan zijne vrouw en kinderen
eene beschrijving van de _villa_ van Horatius, en vergat daardoor
al de _villa's_ aan den Rijn, die meer onder haar bereik lagen. Zijn
oudste zoontje, een jong mensch van vijftien jaren, las met gretigheid
de _Amores_ van Ovidius. De oude Heer sloeg met welgevallen het
oog op dezen telg, die, zoo jong, reeds zulk een voorliefde voor de
Classische Autheurs openbaarde.--Niet ver van hem zat een opmerker met
heel kleine oogjes en wijd opgespalkte ooren, nu eens door een fijnen
glimlach aanduidende, dat hij van een piquanten zet zwanger ging, dan
weêr met veel zorg op iets naïfs en heel goedhartigs studerende. Hij
was iemand, zoo als Torteltak later toevallig vernam, die er zich
reeds acht jaren met de borst op had toegelegd, om een Humorist
te worden.--Verder zaten een paar Brusselaren, met geruite jassen,
heel mooi uitgemonsterd, die het hunnen kleedermaker dank moesten
weten, zoo zij nog ooit iemands attentie tot zich trokken. Alle deze
groepen hielden Torteltaks aandacht niet lang bezig; maar met veel
opmerkzaamheid sloeg hij een gezelschap gade, dat niet ver van hem
verwijderd was, en uit Hollanders scheen te bestaan. Een jong Heer,
met een goed, fatsoenlijk voorkomen, zat aan de zijde zijner jeugdige
gade, wier bloeijende schoonheid nog door de lieflijkheid van hare
heldere oogen verhoogd werd. Zij scheen omtrent vijfentwintig jaren
oud te zijn, waarvan zij zeker de laatste tien de oogen van alle
jongelingen tot zich getrokken had. Hare fijne gestalte en haar geestig
oog staken merkwaardig af tegen de plompe vormen en den zielloozen
blik van een harer landgenooten, die nu en dan iets tot haar zeide,
maar meestal zweeg, en wiens geheele uiterlijk dicteerde, dat hij
in zijn veertigjarig leven zich zelden aan denken verslaafd, maar
nooit het etensuur vergeten had. Een klein, levendig, druk heertje,
van omtrent denzelfden ouderdom, scheen hem te onderrigten, wanneer
hij een of ander mooi moest vinden, maar van den anderen kant ook
weêr bereid te zijn, om door zijn discipel onderwezen te worden,
wanneer iets lekker moest gekeurd worden; van tijd tot tijd voegden
zich bij dit gezelschap een paar jongere Hollanders, even als de
Bonnsche studenten in een voetreis-kostuum gekleed, maar die door de
fatigues nog niet schenen uitgeput. Zij hadden kennelijk veel plaisir
in hun leven, en aan opgewondenheid ontbrak het geen hunner. Zij
waren misschien wel wat al te druk voor het jeugdige echtpaar, maar
zeker onverdragelijk voor den bedaarden veertiger, die meermalen
door hun gerammel in een aangenaam dutje gestoord werd. Torteltak kon
moeijelijk van dit gezelschap zijne oogen afwenden. Hij bejammerde het,
dat deze dame niet alléén reisde en in moeijelijke posities kwam,
waarin hij haar eminente diensten kon bewijzen. De oogen van zijn
lief landgenootje deed hem menig interessant Rijngezigt onopmerkzaam
voorbijzien. Eindelijk kon hij zich niet weêrhouden tot zijne vrienden
te zeggen: "Hoeveel prijs ik ook op uw gezelschap stel, voor zulk
een compagnon liet ik u allen vier optrekken."

"Dat gezegde is meer liefderijk dan vriendschappelijk," grinnikte
Veervlug.

"Met uw verlof!" sprak een Heer, die digt bij hen zat, tot
Polsbroekerwoud: "ik heb hier een questie met mijn dochtertje. Zij
vindt den Rijnstroom mooijer dan de Maas, en ik ben van de
tegenovergestelde opinie. Wat is hieromtrent uw idée?"

De Duitscher, die deze vraag deed, scheen een zeer bejaard man te
zijn, naar de grijsheid van zijn hair, de rimpels in zijn voorhoofd
en zijne gebogen houding te oordeelen; maar naar de wijze, waarop hij
redeneerde en de jeugd zijner kinderen te rekenen, moest men hopen, dat
hij nog zoo heel oud niet was. Hij reisde met zijne twee dochtertjes
van vijftien en twaalf jaren, die te Neuwied aan de leiding van den
Heer Merian waren toevertrouwd en op het Instituut der Hernhutters
hare educatie ontvingen. In de vacantie had de vader ze langs den
Moezel naar Braband gevoerd, had haar de Maas tot Luik leeren kennen,
en zij keerden nu naar zijne woning bij Frankfort terug, om daar den
overigen vacantietijd door te brengen.--Pols was door de vraag, die
door den Duitscher regtstreeks aan hem gedaan was, een weinig in het
naauw gebragt, daar hij van den Rijn nog weinig kende, en de Maas
niet verder dan tusschen Rotterdam en IJsselmonde. Hij antwoordde
dus heel voorzigtig: "Voor zoover ik kan oordeelen, prefereer ik den
Rijn verre."

"Mijnheer schijnt Hollander te zijn; dus is de Rijn u misschien
nieuw?" zei de ander.

Men behoefde geene sterke _Devinationsgabe_ te bezitten, om te bemerken
dat Pols een Hollander was, indien men het geluk had gehad hem eens
in oogenschouw te nemen en vooral Duitsch te hooren spreken.

"Ik," ging de oude Heer voort, "ken deze omstreken niet van van daag of
gisteren. De Rijn is mij oud; maar ik had met mijne dochters de Maas en
Moezel wezen zien, en wilde haar nu eens comparaties leeren maken. Mijn
eenig doel met reizen is, om mijne dochters met de wereld bekend te
maken; want ik hou vol, dat, indien men zijne kinderen niet vroeg
doet reizen en alles zien, men ze dan eene slechte educatie geeft."

De vrienden, die allen voor het eerst van hun leven reisden, bemerkten
met vreugd, dat zij bezig waren door hun uitstapje eene onvergeeflijke
fout van hunne respective ouders met betrekking tot hunne opvoeding
te corrigeren.

"Reizen is zeker niet kwaad," antwoordde Pols, "indien men de middelen
bezit."

"Wat middelen! Hoor eens, Mijnheer! men moet nooit opvoeden, indien
men de middelen niet bezit."

"Maar wat moet men dan met zijne kinderen aanvangen," vroeg Pols
verbaasd, "indien alleen zij, die reizen kunnen, hunne kinderen
goed opvoeden."

"Dan moet men geen kinderen hebben. Ik vraag het uzelven: zijn er al
niet veel menschen, en is er niet veel te weinig geestbeschaving en
wereldwijsheid? Ik vraag u verder, wat moet er van kinderen worden,
die in hunne jeugd altijd bij moeder thuis zijn, later steeds onder
het opzigt van een bezadigden vader leven, geene andere menschen
kennen dan hunne meesters en kameraden, en geen wereld buiten de stad,
die zij bewonen?"

"Wel," viel Veervlug in, "dat is niet moeijelijk te beantwoorden. Daar
groeijen weêr huisvaders en huismoeders van, die bedaard en stil,
in hunnen kring tevreden, op dezelfde wijze hunne kinderen opvoeden."

"Wat tevreden?" riep de Duitscher ongeduldig. "Misschien al te
tevreden, misschien dom tevreden, misschien bekrompen tevreden,--alles
negative tevredenheid."

Veervlug vond misschien domme, bekrompene, negative tevredenheid
verkieselijk boven verstandige, liberale, positive ontevredenheid.

"Vooroordeelen van den bakerstoel, van de kinderkamer," ging de
oude Heer voort. "Mijne kinderen moeten de wereld zien, zij moeten
de menschen doorgronden, zij moeten goed en kwaad leeren kennen,
om met eigen verstand eene keus te kunnen doen."

Pols vond de manoeuvre wat gewaagd, en vreesde dat zij nu en dan wel
eens een slagtoffer, meer dan noodig was, zou maken.

"Goed, laat het zoo zijn; dan ziet ge meteen, wat er in de kinderen
zit. Laat ze kwaad doen, als zij geen _bons sens_ genoeg hebben om
het goede te verkiezen; maar, in 's Hemels naam geene vooroordeelen,
geene blinde navolging, geen deugdliefde, omdat Mama deugdzaam was. Zij
zijn menschen, die op zichzelve staan; zij moeten onafhankelijk wezen;
dit denkbeeld prent ik altijd mijnen kinderen in."

"Maar zou het dan nog niet beter zijn," vroeg Veervlug, "om de
kinderen, als zij loopen en spreken konden, maar terstond de wereld
in te zenden? Dan zouden zij ook van de ouders onafhankelijk zijn."

"Dat zou het zeker, Mijnheer! hiervan geven ons de dieren zelfs het
voorbeeld; maar de toestand der Maatschappij is te miserabel. Zij
zouden misschien in handen vallen, die hen in nog meer bekrompenheid
opvoedden?"

Pols sloeg verbaasd zijne handen ineen, en maakte de opmerking, dat de
moeders veel tegen zulk eene handelwijze zouden in te brengen hebben,
indien al de vaders zoo wreed konden zijn.

"Dat is het juist, Mijnheer! die moeders, die wijvenpraatjes van
wreedheid, die laffe teerhartigheid. Het is eigenlijk jammer, dat de
kinderen moeders moeten hebben."

De vrienden vonden beter het gesprek op een anderen boeg te wenden;
want de Duitsche Mijnheer begon nu reeds in zijne hooge verlichtheid
scheppingsfouten te ontdekken, en zij vreesden tot het resultaat te
zullen komen, dat de Duitscher het jammer vond, dat hij de wereld
niet geschapen had.

Torteltak was terwijl in gesprek geraakt met de dochtertjes, die zoo
liberaal opgevoed werden. "Hebt ge u nog al goed geamuseerd op uw
tourtje?" vroeg hij aan de oudste.

"Ach ja, vrij wel," antwoordde zij: "het land was mooi genoeg; maar
Papa redeneert nu en dan wat sterk, en hij is wat oud. Ik stel mij
veel meer plaisir voor, om eens zoo een tourtje te maken, als ik op
mijzelve sta!"

"Maar het gezelschap van uw Papa was u toch zeker aangenaam?"

"Dat kan ik juist niet zeggen;" zei het meisje. "Ik harmonieer niet erg
met hem in gevoelens. Ik hou over het algemeen niet van oude Heeren;
zij zijn meestal te zeurig."

"Ge prefereert dus jongere menschen?" glimlachte Torteltak.

"Dat kan er naar zijn, als zij lief galant zijn. Dan ligt het ook in
den aard der zaak. Ach! ik gevoel mij nu eigenlijk nergens op mijne
plaats. Vele Heeren behandelen mij nog net of ik een kind was. Ik
verlang maar eenige jaren ouder te wezen, om mij met fatsoen te kunnen
etablisseren, en ik zal dat naar mijne keus kunnen doen; want zooveel
heb ik al gemerkt, als men geld heeft, kan men zijn zin krijgen."

Torteltak merkte, dat de opvoedingsmanier van den Duitscher aan zijne
oudste dochter de noodige vrijmoedigheid had bijgezet. Hij wendde
zich nu tot de jongste, met de vraag, of haar de school te Neuwied
nog al beviel.

"Zoo, zoo!" antwoordde de twaalfjarige. "Eene school is altijd een
noodzakelijk kwaad. Zij zijn bij ons wél genoeg; maar zij zijn wat
dweepachtig in hunne godsdienst. Daar kan ik mij niet meê vereenigen,
en zij vinden niet goed, mijne ideën daaromtrent vrij te laten."

Onze vriend zette het discours maar liever niet voort. Hij had reeds
menigen onwillekeurigen glimlach door een gevoel van medelijden
onderdrukt, en dit vond hij op den duur niet de aangenaamste manier
van glimlagchen te onderdrukken.

Het _diner_, dat boven op het dek der boot gebruikt werd, gaf eenige
verpoozing, maar weinig verzadiging. Schoon de _Friedrich Wilhelm_
beter geproviandeerd was dan de hulpboot, waar men zich met brood
en dergelijke koude zaken moest behelpen, was er echter ook hier
geen overvloed. De _Kellners_ weigerden den hongerigsten een tweede
portie van het een of ander aan te brengen, en scheepten hem met een
"je hebt al gehad" af. Ook de thee, die zij later gebruikten, werd hun
in schrale hoeveelheid toegemeten, en was waarschijnlijk van minder
kwaliteit, dan die een der Hollandsche voetreizigers uit zijn ransel
te voorschijn bragt en aan zijne schoone landgenoot aanbood. Torteltak
dacht niet om de thee, maar benijdde alle de Heeren van dat gezelschap,
zelfs den slapenden veertiger, hunne plaatsen. Holstaff treurde, dat in
zulk een mooi land, als Duitschland, zulke afzetters woonden. Veervlug
zei, dat Joost of Heintje Pik hem halen mogt, als hij die thee voor
_Joostjes_ en _Pecco_ hield. De Morder wist niet, wat hij laffer
vond, het vocht of de aardigheid van zijn vriend. Pols trachtte aller
gemoederen tot bedaardheid en tevredenheid te stemmen. En zoo kwamen
zij, benijdende, treurende, grappen makende, knorrende en appaiserende,
ten 7 ure te Coblenz aan.

Na in het logement _zum Weissen Ross_ dat gelukkige oogenblik genoten
te hebben, dat men gewoonlijk smaakt, wanneer u vreemde kamers
in een vreemd logement aangewezen worden, waar alles aanwezig is,
behalve hetgeen waaraan men in die oogenblikken behoefte gevoelt,
waar de vriendelijke blik van de _Gastgeberin_ u het onvriendelijk
aanzigt moet vergoeden, dat uwe apartementen hebben, voordat de
ramen wijd opengeschoven zijn en de benaauwde lucht weggedreven is,
voordat u waschwater en handdoeken zijn aangebragt, en de vale
sprei op uw ledikant voor helder linnen heeft plaats gemaakt;
na die oogenblikken doorleefd te hebben, begonnen onze reizigers
zich een weinig te adoniseren en zich te bereiden om dien avond
nog vele genoegens te smaken. Waarin die genoegens bestaan zouden,
was evenwel onzeker. Men trad niet in de voetstappen der Engelsche
medereizigers, die onmiddellijk de antiquiteiten en penningen van
den Graaf Renesse Breitbach gingen doorsnuffelen: ook niet in die van
eene Belgische familie, die, zonder uit te blazen, terstond de hoogte
van Ehrenbreitstein beklom. Het laatste bespaarden zij zich tot den
volgenden morgen; het eerste stelden zij tot een onbepaalden tijd
uit. Aangenaam was het hun te vernemen, dat er in een tuin aan de
Moezelbrug een concert zou gegeven worden, dat, naar des kasteleins
verzekering, de moeite der wandeling overwaardig was.

De tuin was prachtig geillumineerd; althans verscheiden glaasjes,
met vet gevuld, wiegelden aan kromgebogen ijzerdraadjes tusschen de
boomen, en kleine vlammende pitjes gloeiden in den walm van het kokende
vet. Misschien is het de ongewoonheid, misschien ingenomenheid met
menschelijke kunstproducten, die voor zoo velen zulk een schouwspel
heerlijker doet zijn, dan het schitterendste zonlicht of de helderste
starrenhemel. Pols merkte aan, dat het al heel goed trof, dat de
avond zoo donker was, en hij had gelijk; want het bleekste schijnsel
der maan is genoeg, om het effect van de luisterrijkste illuminatie
te vernietigen.

Het was met dat al heel aardig in de Coblenzsche Vauxhall. Het weêr
was goed, en na de drukkende hitte des daags, was het aangenaam de
avondkoelte te genieten. Daarbij kwam, dat de geheele fatsoenlijke
bevolking der stad tegenwoordig, en de toon, die er heerschte, vrij
en vrolijk was. Duitschers zijn spoedig tevreden; een glas Rijnwijn
en dragelijke muziek was ook nu genoeg, om allen in aangename
stemming te brengen. De schikking der tafeltjes was zoodanig, dat
niet ieder gezelschap op zichzelf een kleine maatschappij vormde,
maar dat verschillende familiën, die elkander anders misschien nooit
ontmoetten, dien avond één gezelschap uitmaakten. Onze vrienden waren
door deze wijze van plaatsing met eenige hunner buren in aanraking
gekomen, en hunne gesprekken liepen over den heerlijken avond, de
lieve muziek, de schoone omstreken van Coblenz, en dergelijke zaken
meer. Zij konden met geheel onbekende menschen moeielijk zulke intime
en belangrijke discoursen aanknoopen, als dat op de Hollandsche
concerten onder goede bekenden wel eens het geval is. Daar toch
kan men aan een lief meisje vragen: "Is uw Papa en Mama wel? Ik
meen uwe nicht Pauline ook hier te zien? Vindt ge het dezen keer
niet warmer in de zaal, dan op het vorige concert? Zal ik u op het
bal bij Mevrouw V*** ontmoeten? Zijt ge verleden Dinsdag ook op de
lezing geweest?" Men kan de aanmerking maken, dat het jammer was,
dat bij het obligaat op de viool die snaar sprong, dat een pauze op
een concert toch heel plaizierig is, omdat men dan nog eens praten
kan, enz. En wanneer men dan, 's avonds te huis komende, de gehouden
gesprekken nog eens nagaat, komt men tot het gewigtige resultaat,
dat de Papa van Juffrouw R*** heel wel was, maar dat Mama een weinig
hoofdpijn had; dat nicht Pauline ook tegenwoordig was, een kostuum
aanhad, dat haar niets goed stond; dat Juffrouw S*** het al heel
warm in de zaal vond; dat zij niet bij Mevrouw V*** zou dansen, en
wel op de lezing geweest was, waar zij zich doodelijk verveeld had,
omdat daar zoo'n raar publiek was; dat zij volkomen met u instemde,
dat het springen van eene snaar voor een obligaatspeler onaangenaam is,
en dat men in eene pauze praten kan.--Pols en zijne vrienden konden
hier natuurlijk niet zoo diep in de familie- en hartsgeheimen der
dames indringen, maar toch, zij maakten eenig gebruik van hun spraak
en gehoor, en toen in de Coblenzsche Vauxhall de pauze begon, viel
aan sommigen hunner het geluk te beurt van met dames de regte laan op
en neêr te wandelen. Met statigen tred stapte Pols voorwaarts aan de
zijde eener deftige, langwerpige matrone, terwijl Torteltak zich met
het geleiden harer dochter moest vergenoegen. Ook de andere vrienden
behoefden niet eenzaam hun pad te bewandelen, met uitzondering van
Holstaff, die zitten bleef, en zich vervrolijkte door in zichzelven
eene passage uit Feith's _Inez de Castro_ te reciteren.

De oude Dame, met welke Pols wandelde, was zeer spraakzaam; maar zij
sprak weêr zulk raar Hoogduitsch, dat de goede man een paar malen moest
verzoeken de phrase te herhalen, en dan nog eindelijk even wijs was als
te voren. Eindelijk luisterde hij maar toe, doch liet zich onvoorzigtig
ontvallen: "Dat spreken van vreemde talen is toch verbruid lastig."

De Dame, deze binnen 's monds geuite woorden verstaande, zeide op
eens tot Pols: "Ik zal het u gemakkelijker maken; ik spreek toch ook
nog Hollandsch, al ben ik sedert lang in Duitschland."

"Hoe, heb ik het genoegen eene landgenoot te ontmoeten?" vroeg Pols
met vreugde.

"Ja," antwoordde de Dame: "oorspronkelijk ben ik eene Hollandsche. Is
u ook toevallig in IJsselstein bekend?"

"Neen, ik juist niet," antwoordde Pols; "maar mijne moeder was van
IJsselstein, en die heeft er mij dikwijls van verteld."

"Zoo," zei de Dame, "ik ben er ook geboren. Maar kent u misschien in
Holland eene familie Polsbroekerwoud?"

Pols keek verbaasd op (ik zou kunnen zeggen, alsof hij een klap
in zijn gezigt kreeg, maar hij keek heel anders). "Hoe zegt u,
Mevrouw? Polsbroekerwoud? Wel, dat ben ik zelf."

Nu was het de beurt van de Dame om verbaasd te staan; maar zich
bezinnende, zeide zij: "Neen, het kan niet zijn; gij zijt te
jong. Maar kent ge Mijnheer Polsbroekerwoud, die met Mientje van
Schalen getrouwd is?"

"Die was mijn vader," zei Pols.

"Dus zijt gij toch mijn neef. Wie had dat ooit kunnen denken?"

Een licht ging voor Pols op. "Zou het mogelijk zijn, dat ik mijne nicht
Stijntje van Schalen zag, die in der tijd met dien Duitschen klerk...."

"Ga voort--die met dien Duitschen klerk is doorgegaan? Dezelfde. Maar
wees welkom, neef! ik zal u terstond aan mijn man en kinderen
voorstellen."

Mijnheer Blumengarten, de echtgenoot der Dame, was spoedig gevonden;
ook zijn zoon--een lang persoon, aan wiens jas veel koperwerk, en op
wiens vest veel gemaakt goud te vinden was--snelde toe. Pols werd
aan de beide Heeren als Neef voorgesteld, en onderging terstond
twee omhelzingen, en hetgeen verder tot de allerhartelijkste
begroeting der Duitschers behoort. Onze vriend had ze liever een
weinig koeler gewenscht, maar begroette nu ook zijne jonge nicht op
gelijke wijze. Torteltak maakte van deze familieconfusie gebruik,
om de jongste der dames Blumengarten even liefderijk te bejegenen,
alsof hij ook tot de bloedverwanten behoorde.

Intusschen was de pauze geëindigd en de familie zette zich weêr op
hare vorige plaatsen neêr; daar werden fijne flesschen geëischt,
toasten gedronken, informatiën genomen, mededeelingen uitgewisseld en
Och's en Ha's uitgeroepen. De geschiedenis van Stijntje van Schalen,
de volle nicht van Polsbroekerwouds moeder, was eene zeer eenvoudige
geschiedenis. Blumengarten, die het in Duitschland niet breed had,
was naar Holland gegaan om fortuin te maken, en daarin te IJsselstein
niet geslaagd; hij had daar echter zijn meisje leeren kennen, en
hunne liefde werd door een stiefvader gedwarsboomd. Zij vlugtten naar
Duitschland, waar de jongeling beter slaagde, goede zaken maakte,
en nu als een der rijkste kooplieden van Coblenz met zijne vrouw
en hare kinderen zeer vergenoegd leefde. Onze vrienden konden zich
overtuigen, dat de familie zich in zeer goede omstandigheden bevond,
toen zij allen het _souper_ bij de Blumengartens moesten gebruiken,
bij welke gelegenheid Veervlug iets heel aardigs omtrent _Musikgartens_
en _Blumengartens_ in het midden bragt. Zij lieten zich evenwel niet
van hun plan afbrengen, om den volgenden dag de stad weêr te verlaten;
doch Pols beloofde op hun retour eenige dagen bij zijne weêrgevonden
familie te komen doorbrengen.





HOOFDSTUK X.

    Een Hoofdstuk, waarin de nieuwsgierige lezer, die gaarne vernemen
    wil, hoe de reizigers over de Badplaatsen naar Frankfort trekken,
    zeer teleurgesteld wordt, en dat verder zeer geschikt is, om
    overgeslagen te worden door menschen, die niet gaarne kennis
    maken willen met Frankfortsche families.


In een der aanzienlijkste huizen van het oude gedeelte van Frankfort
aan den Main, die door de stedelingen van den ouden stempel
geprefereerd worden boven de meer elegante en comfortabele woningen
in het nieuwer gedeelte der stad, zat op een helderen zomermorgen de
familie Furchtbach stilzwijgend bijeen. Deze stilzwijgendheid werd niet
veroorzaakt door het plegtige doel der samenkomst, als niet anders
zijnde dan om koffij te gebruiken, maar wel door de tegenwoordigheid
van den Heer des huizes, die, om de gezelligheid dezer vereeniging te
bevorderen, altijd met een pak dagbladen binnenkwam, en niet gaarne
zag, dat iemand hem door praten in de lectuur daarvan stoorde. Mevrouw
had dan ook dadelijk haar werk in de hand genomen, en zag daarvan niet
meer op, dan hoog noodig was. Ook Susanne, hare twintigjarige dochter,
nam naald en draad tusschen de vingers, en maakte daarvan juist zooveel
gebruik als behoefde, om Papa's reprimande van weêr niets uit te voeren
te ontgaan; en Nicht Clare wijdde hare aandacht geheel aan het schenken
der koffij, en het toebereiden van hetgeen daarbij genuttigd werd;
welke taak haar onlangs, toen zij de volle achttien jaren bereikt had,
voor vast was opgedragen. Zij was de eenige, die gedwongen werd, nu en
dan de stilte af te breken, door half fluisterende te vragen: "Oom! zal
ik u nog eens inschenken?" waarop dan op niet direct vriendelijken
toon geantwoord werd: "Je ziet immers, dat mijn kopje nog half vol
is." Of: "Zoo! ik dacht, dat je nooit weêr zoudt schenken." Men zou
tot eene verkeerde conclusie komen, indien men uit deze wijze van
omgaan tusschen Mijnheer Furchtbach en zijne huisgenooten opmaakte,
dat hij een voorkomend, vriendelijk en inschikkelijk vader des gezins
was; maar men zou zich aan den anderen kant evenzeer vergissen, zoo
men meende, dat hij hierop eenige aanspraak maakte. En met dat al, hij
was een man van groote deugden, hij was van eene stipte eerlijkheid,
eene onwrikbare regtvaardigheid, hij handelde altijd naar vaste
beginselen, was ijverig in iedere betrekking, waarin hij werkzaam was,
en meester over zijne hartstogten: maar op zijne deugdenlijst stond
de liefde niet aangeteekend; en daar hij bij iedereen dezelfde goede
gezindheden zocht, die de zijnen waren, en alle anderen, waarvan hij
zelf geen denkbeeld had, in hen voorbijzag, was hij langzamerhand tot
die hoogte gekomen, dat hij zichzelven de onbepaalde achting toedroeg,
en wel iets van het tegendeel voor de meeste zijner medemenschen
gevoelde. De koophandel, waarin hij van zijne vroegste jeugd was bezig
geweest, had de stroefheid, die hem van nature eigen was, niet veel
verminderd. Misschien zou zijn huwelijk daarvan veel hebben kunnen
wegnemen, indien bij die gelegenheid de liefde eenigzins was in het
spel geweest; maar hij had eene vrouw gezocht, die juist evenveel
middelen bezat als hij; iets, dat hem eene billijke voorwaarde
toescheen bij het sluiten van zulk een contract. Het meisje had zijn
voorstel aangenomen, omdat hare ouders Furchtbach protegeerden, en
zij zelve niets tegen den man kon inbrengen; maar van vrouwelijken
invloed op hem uit te oefenen, kwam niets in; want hij deed haar steeds
gevoelen, dat de man het hoofd der vrouwe is, en zou er misschien niets
tegen gehad hebben, dat zij hem, als Sara weleer haren echtgenoot,
Heere genoemd had. Overigens was hij voor haar niet bijzonder hard,
indien zij hem maar in alles gehoorzaam was en altijd zijn wil deed;
en zij, de goede, geduldige vrouw, had spoedig ingezien, dat men om
des vredes wille veel moet doen en opofferen, en had langzamerhand
geleerd, maar in het geheel geen eigen wil meer te hebben.

De opvoeding der twee meisjes (de eene was zijne wettige dochter,
de andere zijne wettige pupil) was, gelijk men die van zulk eene man
kan verwachten. Het minste vergrijp werd gestrengelijk gestraft; iets,
dat bij de Nicht het gevolg had, dat zij weinig kwaads meer deed; bij
de dochter, dat zij veel kwaads voor Papa leerde verbergen. Mama, die,
uit vrees voor de gestrenge strafoefeningen, Susanne hierin misschien
wat te veel voorthielp, verloor daardoor alle ontzag bij deze, en
had na eenige jaren het genoegen te bemerken, dat zij, behalve haren
wettigen meester, ook nog eene onwettige meesteres had. Daar nu de
opvoeding der beide meisjes geheel aan Mevrouw was opgedragen, leerde
de dochter juist zooveel, als het haar in den zin kwam, en op hare
educatie viel dus evenveel aan te merken, als een schoonheidskenner
aan hare trekken te berispen vond. Zij was de eenige, die in later
jaren ook haren Papa durfde tegenspreken, schoon één strenge blik
genoeg was, om haar binnen de palen der volkomenste vadervrees
terug te brengen. Nicht Clare was gezeggelijker van aard; zij was
van nature bloode en zichzelve mistrouwende. Oom Furchtbach had zich
niet beijverd, om haar gepaste vrijmoedigheid en zelfvertrouwen in te
boezemen. Zij werd daardoor niet, wat men een aanvallig meisje noemt;
zij gevoelde zich nooit meer op haar gemak, dan in de eenzaamheid van
hare eigene kamer. Hare tante was de eenige, met wie zij vrij durfde
spreken; voor Susanne was zij bang, bijna even bang als voor haren
wettigen voogd.

De meisjes hadden vriendinnetjes, althans natuurgenootjes, die nu
en dan een avondje bij haar doorbragten, en welke ook zij bezoeken
mogten, mits daar geen broeders aan huis waren; want van alle
menschen, die oom verachtte en wantrouwde, waren er geen, voor wie
die verachting en dat wantrouwen grooter was, dan voor de winderige,
laffe, beginsellooze jongelieden van de negentiende eeuw. Susanne
was het met haren Papa heimelijk niet eens, dat er niets raars aan
de flaauwe heertjes was; maar Clare beefde op het zien van een man
beneden de 40 jaren, bloosde als er een het huis voorbijging, en
wist naauwelijks, of de wezenstrekken dier monsters eenigzins met
de menschelijke overeenkwamen. Zij zou voor geen wereldsgoed het
woord bepaald tot één hunner gerigt hebben; en toen een jaar geleden
haar volle neef naar de Oost-Indiën vertrokken was, en haar bij die
gelegenheid een afscheidskus had gegeven, bejammerde zij het bijna,
dat er geen kloosters waren, waarin zij hare schande kon verbergen.

Deze partij dan was op den schoonen Julimorgen vereenigd, om in stilte
en met gepasten ernst koffij te drinken, toen onverwacht een bediende
binnentrad en het bezoek van vijf Heeren uit Holland aankondigde.

"Vijf Heeren uit Holland?" vroeg Mijnheer, met weêrzin de _Frankfurter
Zeitung_ op de tafel neêrleggende: "wat zijn het voor menschen?"

"Zij schijnen fatsoenlijke Heeren te zijn," zei de knecht, "ik heb
ze in de zijkamer gelaten."

Clare bloosde tot achter hare ooren. Susanne luisterde met
belangstelling.

"Ik zal bij hen komen," zei Mijnheer.

Terwijl de knecht de deur van het familievertrek geopend had, was
een der leden van het gezelschap, dien wij nog niet aan de lezers
voorgesteld hebben, vooruitgegaan, om de Heeren te recipiëren. Het
was een klein hondje, een van dat soort, die bij ons onder den naam
van keffertjes bekend staan; het begon brommende den gang door te
trippelen, en toen het de vijf vreemdelingen zag, uit al zijn magt
te keffen.

Daar is in het aanhoudend en driftig blaffen van zulk een hondje
altijd weinig, dat ons aangenaam aandoet; maar, wanneer men voor de
eerste maal ergens eene visite brengt, wanneer men zich voorstelt
aangenaam ontvangen te worden, wanneer men eene phrase klaar heeft,
om zich op het voordeeligste te introduceren, en men ziet dan den Heer
des huizes naderen, voorafgegaan door zulk een geweldmakend huisdier,
dan zou men wenschen, dat... er eene zware belasting op het houden
van honden werd gesteld.

"Dat is een verwenscht mormeldier," gromde een der Heeren.

"Als de Heer des huizes ook zoo spraakzaam is," fluisterde een ander,
"dan zullen wij weinig aan 't woord komen."

"St! bedaard, beest! wij zijn goed volk," zeide de bedaardste der
vrienden heel goedig. De hond kefte te luider.

"Wien heb ik de eer te zien!" vroeg Mijnheer Furchtbach.

"Ik ben de Neef van Mijnheer Blumengarten uit Coblenz," antwoordde
Polsbroekerwoud, zich bekend makende. "Ik breng u dezen brief uit
zijnen naam."

De hond blafte zoo luid, dat Mijnheer Furchtbach geen woord van deze
aanspraak verstond. Hij opende echter den brief, en zijne hand dreigend
opheffende, riep hij met ernst: "Houd je mond, _Azor_!"

De hond zette zijn geblaf voort, maar nu in een half gillenden toon.

"Houd je mond, _Azor_!" riep Mijnheer nog eens te vergeefs. _Azor_ was
de eenige zijner huisgenooten, die zich niet door hem liet imposeren.

De wijze, waarop Mijnheer Furchtbach den recommandatiebrief van zijn
correspondent las, en waarop hij nu en dan de recommandabele Heeren
aanzag, had veel overeenkomst met die, waarop de Serjant-kommandant
van een voorpost uw pas leest en uw signalement verifieert; en de toon,
waarop hij daarna de Heeren uitnoodigde, om binnen te komen, verschilde
in vriendelijkheid en voorkomendheid almede niet veel van dien, waarop
de Wacht-kommandant zijn "gij kunt passeren" uitspreekt. Onze vrienden
gevoelden heimelijk berouw, dat zij den raad van den hupschen _Herr_
Blumengarten hadden opgevolgd, om maar terstond gezamenlijk Mijnheer
Furchtbach te gaan bezoeken, dien zij zeker als een regtschapen mensch
zouden leeren kennen. Zij maakten dan ook heimelijk de opmerking,
dat er nog iets anders dan regtschapenheid vereischt wordt, om iemand
aangenaam te ontvangen. Zij volgden Mijnheer naar het huishoudvertrek,
waar Susanne hen met den liefsten glimlach, en Clare met den hoogsten
blos, waarvoor beiden vatbaar waren, afwachten.

De eerste oogenblikken werden in diep stilzwijgen doorgebragt. Geen
der vrienden scheen bij deze gelegenheid bijzonder gedisponeerd het af
te breken. Wel zweefde Pols de phrase op de lippen: "Het is van daag
een charmante dag weêr," maar hij was vergeten, wat het woord _weer_
in het Duitsch beteekende. Eindelijk, toen hij met iets anders klaar
was, was Mijnheer Furchtbach hem voor, met de vraag, of de Heeren
voor zaken reisden.

"Neen," was het antwoord; "alleen voor plaisir."

"Dat reizen voor plaisir schijnt meer en meer in de mode te komen. Vele
menschen schijnen tegenwoordig met hun geld geen raad te weten."

"Ik zou haast denken, dat het tegendeel aan hen blijkt, die het voor
reizen besteden," antwoordde Veervlug.

"Nu, dat moet ieder voor zichzelven weten," zei Furchtbach; "maar
mag ik ook vragen, welke de betrekking is der Heeren?"

"Twee onzer zijn gepromoveerd, de anderen nog studenten," antwoordde
Pols.

Clare bloosde met een nieuwen blos. Zij had nog nooit studenten
gezien, maar wel rare dingen van dat soort van menschen gehoord. Zij
verkeerde in een verschrikkelijken toestand. Zij begreep, dat aan de
Heeren koffij moest gepresenteerd worden, en bijna had zij den moed
bijeenverzameld om die vraag te doen, toen de naam _studenten_ haar
geheel uit het veld sloeg. Zij hield zich overtuigd, dat zij door
te vragen, of de Heeren suiker gebruikten, meer avances zou maken,
dan een meisje _vis à vis_ studenten voegde. Angstig wendde zij zich
dus tot hare tante, die nu bij hare nicht de tolk werd van der Heeren
gevoelens, omtrent het gebruik van suiker in de koffij.

"Ge zult u op uwe reis dus wel voornamelijk tot de Duitsche Akademies
bepalen?" vroeg Mijnheer verder.

"Wij houden ons in steden niet langer op," antwoordde een hunner,
"dan noodig is om de voornaamste merkwaardigheden te zien."

"Dan is toch ook Frankfort zeer interessant voor den beoefenaar der
geschiedenis," zei Furchtbach. "Behalve de nieuwere monumenten, hebben
wij hier de Römer en den Dom, en ook voor de Natuurlijke Historie is
hier een belangrijk kabinet."

"Maar ook voor kunst levert deze stad veel merkwaardigs op. Wij zagen
straks het Museum van Bedman, en waren allen verrukt over de _Ariadne_
van Dannecker."

Clare bloosde weder zeer sterk, want zij had wel eens gehoord, dat
deze dame niet in eene hooge japon gekleed was; en daar zij juist
met afgewend gelaat aan een der Heeren een kopje koffij toereikte,
bragt het trillen van hare eigen vingers haar in den waan, dat het
reeds aangenomen was, en ziet! het viel aan scherven en spatten op
den grond. Het ongelukkige meisje was half dood van confusie. Hare
tante trachtte haar gerust te stellen, en zeide: "Het is immers niets,
lieve Clare!" En oom voegde haar, misschien met hetzelfde doel toe:
"Het is niets, dan eene verregaande lompheid!" Susanne glimlachte,
niet zoo zeer uit boosaardigheid, als wel omdat zij al lang naar eene
eenigszins geschikte gelegenheid om te glimlagchen had uitgezien.

Mevrouw Furchtbach nam nu, op verzoek van Clare, zelve de directie op
zich over het koffij departement, en Torteltak, die, in de confusie,
uit den kring, waarin zij geschaard zaten, was voortgestapt, wendde
zich tot Susanne met de vraag, of zij Elise Saalbader ook nog gekend
had. "Wel zeker, Mijnheer! kent gij die ook? Zij is mijn eigen nicht."

"Ik heb haar onlangs leeren kennen. Zij schijnt eene allerliefste
vrouw te zijn. Ik ontmoette haar heel toevallig te Aken...."

"Ik moet u verzoeken, Mijnheer!" viel Susanna's vader in, "dien naam
niet in mijn huis te noemen, en mijne dochter gelast ik geen woord
meer te spreken over een meisje, dat ik niet aarzel eene schandvlek
harer sekse te heeten."

"Maar, Mijnheer Furchtbach!" riep Torteltak, "is uw oordeel over
haar niet wat hard? Ik ken hare geheele geschiedenis uit den mond van
Sindenton, en heb mijzelf kunnen overtuigen, dat zij haren echtgenoot
heel gelukkig maakt."

"Dan zult gij ook weten, Mijnheer! dat zij op eene onwettige wijze,
althans zonder toestemming van mij, die haar voogd was, met dien
Mijnheer Sindenton getrouwd is?"

"Waart gij die voogd?" vroeg Torteltak verbaasd. "Maar toch, zij
trouwde immers met volkomen toestemming van hare eigen moeder?"

"Mijne zuster moge de dwaasheid gehad hebben hare toestemming te geven;
dat neemt niets van het schandelijke harer houding omtrent mij weg. De
zwakke moeder heeft dat huwelijk dan ook maar een jaar overleefd."

"Maar zij was toch immers regt gelukkig in het lot van hare
dochter?" waagde Mevrouw Furchtbach te zeggen.

"En zij hebben zoo'n lief kindje; niet waar, Mijnheer?" vroeg Susanne.

Clare bragt den geheelen tijd, dien dit gesprek duurde, met blozen
door.

"Hoe het zij," riep Furchtbach ongeduldig uit, "Mijnheer Sindenton had
zulke dingen maar in Holland moeten beginnen. Ik noem zijne handelwijs
schandelijk, en zal ze hem nooit vergeven."

"Maar hij was anders toch een lief mensch," zei Susanne.

"Zoo lief, dat het mij aangenaam zal zijn, noch van hem, noch van zijne
vrouw, ooit weêr een woord te hooren, en dat ik openlijk verklaar,
dat, indien ooit een dergelijk geval met mijne eigene dochter plaats
greep, ik mij niet zou ontzien, de gestrengste maatregelen in het
werk te stellen."

Sommigen der vrienden, een oog op Susanne slaande, maakten heimelijk
de opmerking, dat Mijnheer van dien kant waarschijnlijk nooit in
moeijelijkheden zou gebragt worden; en Pols, de rigting, die het
gesprek nam, eenigzins verontrustend vindende, vroeg, om er eene
andere wending aan te geven, aan Mijnheer Furchtbach, of het beroemde
gekkenhuis te Frankfort tegenwoordig nog al sterk bezet was.

Deze zag den vrager met een doordringenden blik aan; maar daar hij in
zijn gelaat niets dan eenvoudigheid en goedhartigheid las, antwoordde
hij koeltjes: "Zoo, ja! altijd meer dan genoeg."

De gesprekken werden nu met meer kalmte en over onverschilliger
onderwerpen gevoerd. Pols maakte nog eene opmerking over het vreemde
van in ledekanten zonder gordijnen te slapen. Torteltak begon over de
Hessen te spreken, die zich in 1792 bij de Friedbergerpoort hadden
laten doodslaan. Mijnheer vertelde een paar anekdoten omtrent de
kroning van Keizer Frans in hetzelfde jaar, en nam hieruit aanleiding,
om het noodige omtrent de vrije stad Frankfort te zeggen, en was, na
zichzelven een tijd lang te hebben hooren discoureren, eindelijk weêr
zoo vriendelijk en gastvrij gestemd, dat hij de Heeren ten eten vroeg,
tegen aanstaanden Vrijdag over acht dagen, iets waarvoor de Heeren,
die reeds den volgenden dag vertrokken, hoffelijk bedankten.

Gelukkig kwamen de vrienden, die, nog altijd van de Blumengartens
vervuld, half en half op eene invitatie gerekend hadden, nog in tijds
_zum Schwane_ terug, om aan de _table d'hôte_ plaats te nemen, en
de manoeuvres met borden en schotels van den _Oberkellner_ aldaar,
den handigsten van geheel Duitschland, te bewonderen.

De kennismaking met de familie Furchtbach animeerde de vrienden
niet bijzonder om van een tweeden recommandatiebrief, dien Sindenton
zijnen vriend gegeven had, gebruik te maken. Daar het evenwel mooi
weêr was, besloot Torteltak in den namiddag, die familie, op een
Buiten aan den Main residerende, toch eens te gaan opnemen. Aangenaam
gestemd door eene allerliefste wandeling, vreesde hij bijna die
stemming te bederven, door zich bij de familie Schmalheim te doen
aandienen; maar toch, de ligging van het Buiten en een paar lieve
vrouwenfiguurtjes, die zich voor de opgeschovene ramen bewogen,
trokken hem aan. En waarlijk, hij had er naderhand geen berouw van,
zich met nog meer Frankforters te hebben ingelaten. Naauwelijks had
hij zich bekend gemaakt als de overbrenger eens briefs van Sindenton,
of Mijnheer drukte hem met warmte de hand, drong hem met levendigheid
de kamer in, en stelde hem aan de dames vóór, als den vriend van
hunnen Sindenton. Terstond zag Torteltak zich door drie lieve jonge
meisjes omringd, die hem op de hartelijkste wijze welkom heetten,
en hem met vragen omtrent zijn vriend bestormden. "Hoe maakt hij
het toch?" riep de eene.--"En Elize?" viel de andere in.--"En de
engelachtige Anton?" vroeg de derde.

"Heerlijk, gelukkig, wel!" riep Torteltak, die zichzelven door deze
receptie ook heerlijk, gelukkig en wel gevoelde.--Eene flesch Rijnwijn
van een niet onaangenaam merk, terstond ontkurkt werd, bragt het hare
bij, om hem in die aangename stemming te houden.

Toen de eerste luidruchtigheid door wat meer kalmte werd opgevolgd,
nam Mijnheer den brief van Sindenton in handen, en na eenige woorden
gelezen te hebben, zei hij tot Torteltak:

"Ik lees hier nog van uwe vrienden; zal ik het plaisir niet hebben
hen bij mij te zien?"

"O, Mijnheer! wij zijn te talrijk. Vijf menschen is wat veel, om zoo
maar op eens eene familie te overvallen."

"Wat zou dat zijn?" riep de gulle gastheer uit. "Waar is uw
logement? Caspar! ga spoedig _zum Schwane_, en inviteer de Heeren
van No.?--78 en 79--om hunnen vriend, zoodra zij lust hebben hier
te komen vinden."

"Maar waarlijk, Mijnheer!" zei Torteltak, "het is ..."

"Tututu! de vrienden van Sindenton zijn immers ook de mijne en die
van mijne geheele familie?"

Torteltak was heel wel in zijn schik met deze vriendenaanwinst; want
Mijnheer beviel hem wel, en de dames schenen zoo wat tusschen de
achttien en vijfentwintig jaren oud te wezen. De twee oudsten waren
ganschelijk niet misdeeld van schoonheid, eene gave, die wel met regt,
maar 't meest door minder schoonen, als vergankelijk en toevallig
beschouwd wordt, maar die toch, even als vele andere vergankelijkheden
en toevalligheden, hare aangenaamheid bezit. Clementine, de oudste,
scheen wel een weinig naar het _schmeichelnde_ en sentimentele
over te hellen; zij sprak zacht, sloeg hare drijvende oogjes nog
al heel dikwijls naar boven, en kon wel onder verdenking vallen tot
de maanvriendinnen te behooren; maar de vrolijkheid van den kring,
waarin zij zich bewoog, scheen haar niet te hinderen, en zij had de
rozen nog niet van hare wangen gezucht. Hare zuster Sophie was een
der meest gracieuse schepseltjes, die Torteltak ooit ontmoet had. Zij
wist van hare heldere oogen misschien meer partij te trekken, dan
hare zuster, daar zij ze op minder koude en beseffelooze voorwerpen
dan de maan vestigde. De jongste, Katharin, niet bijzonder schoon,
moest evenwel een zacht en goed meisje wezen, blijkens de liefde en
vriendelijkheid, waarmede haar de zusters bejegenden, en de teedere
attenties, die Papa aan zijne kleine Kette bewees.

Nu begon een gesprek over Sindenton en de Furchtbachen, en indien
over den eersten met veel levendigheid werd gesproken, ten opzigte der
laatste liet vooral Torteltak veel menschenkennis blijken. Deze toch
oefent zich het meest op onbekenden. De jongeling was juist bezig,
een diepen blik in het hart van den ouden Frankforter te slaan, en te
bepalen, hoe en op wat wijze hij door wijlen zijn vader ongetwijfeld
moest zijn opgevoed, toen de overige vrienden werden aangekondigd,
met uitzondering van De Morder, die zich eenigzins ongesteld gevoelde
en liever, op zijne kamer bleef, dan alweêr visites te maken.

Pols kwam met eene deftige buiging vooraan, en naauwelijks gezeten,
haastte hij zich van de phrase "het is van daag een charmante dag
weêr" gebruik te maken, daar hij het vermiste Duitsche woord was op
het spoor gekomen.

Het was al de vrienden spoedig aan te zien, dat de tweede
Frankfortsche familie, die zij bezochten, hun beter beviel dan
de eerste. Holstaff geraakte in een druk gesprek met Clementine,
en trof bij haar meer sympathie aan, dan hij nog ooit ontmoet
had. Hun discours werd al spoedig van de wezenlijke wereld op die der
idealen overgebragt. Klagten over dikwijls niet begrepen te worden,
over ijskoude ongevoeligheid werden uitgewisseld. Alleen van zijne
denkbeelden over het ongepaste der vrolijkheid verschilden de haren;
maar zij deelde anders in zijne verrukking, als hij passages uit
Duitsche Dichters aanhaalde over _verschwundene Idealen_, _holde
Phantasien_ en _unbestimmte Sehnsucht_. Torteltak was in een eenigzins
levendiger gesprek met Sophie, die bij deze gelegenheid allerliefste
coquetteriën in het werk stelde. Zij plaagde hem over teedere
betrekkingen, die hij wreed verlaten had, om in den vreemde rond
te zwerven. Zij was eens met hare zuster in Holland geweest, en nam
daaruit gelegenheid, om over de dames te spreken, die zij daar ontmoet
had, en die allen een fijnheid en blankheid van _teint_ bezaten, die
de Duitsche meisjes misten, en scheen in het geheel niet te weten, dat
van alle _charmes_ deze misschien bij haar de grootste was. Zij bragt
den jongeling heel dikwijls in 't nauw, door naïve verklaringen van hem
somtijds niet te begrijpen, en hem daardoor tot explicaties te brengen,
waarin hij zich noodwendig verwarren moest. Zij legde bij dit alles in
de onbeduidenste discourses zooveel natuurlijken geest aan den dag,
dat Torteltak naderhand zwoer, dat, al was zij zoo leelijk als de
nacht, zij nog in staat zou zijn iedereen het hoofd op hol te brengen.

Mijnheer Schmalheim, die met Katharin en de twee overige vrienden
heel veel over Frankfort gesproken had, noodigde nu allen uit, om
gezamenlijk eene wandeling te doen, en bij die gelegenheid ook het
beroemde Kerkhof eens te gaan zien. Spoedig werd aan dit voorstel
gevolg gegeven. Pols ging met Papa vooruit, de anderen paar aan paar,
ieder discoursen op zijn eigen hand voerende.

Het nieuwe Kerkhof te Frankfort is, zoowel wat ligging als wat aanleg
betreft, het schilderachtigste, dat men zich kan voorstellen; maar
het is, even als Dumas van dat te Konstantinopel zegt, meer tot
eene wandeling voor levenden, dan tot eene rustplaats voor dooden
ingerigt. Men moet het bewonderen als men 't ziet; maar men bezoekt
toch eigenlijk een kerkhof niet om te bewonderen. Daar zijn wél
afgemeten graven, en op ieder daarvan staat een kruis, en op dat
kruis een vers of een gedenkschrift; maar die afmetingen zijn, even
als de kruisen en verzen, wat al te mooi en te sierlijk. Een enkele
treurwilg maakt op zulk eene plaats meestal een goed effect; maar
honderde treurwilgen, kunstig gerangschikt, doen weêr geen effect. Eene
eenvoudige bloemstruik op een versch gevuld graf neemt misschien het
al te sombere weg; maar allées van rozen en meer schitterende bloemen
brengen bontheid voort, die nog meer hindert. Het plegtige zwart
eener lijkstaatsie moet tusschen deze bloemperken alleronaangenaamst
afsteken.--Maar met dat al, het kerkhof is beroemd; en indien men
er geene lijkstaatsie ontmoet, en men zich niet verbeelden wil over
graven te wandelen, dan beloont het ruimschoots de moeite.

Het was in het schemeravonduur, dat ons gezelschap het doel der
wandeling bereikte. Een zacht windje deed de bladeren van het
geboomte ruischen; nog enkele vogelen zongen op hare takken; en het
was misschien onder den indruk van dit alles, dat Clementine zeide:
"Dit lieve kerkhof herinnert mij altijd Hölty's _Elegie auf ein
Landmädchen_. Hoe menigeen rust hier, jong en schoon als zij.


	'Angethan mit einem Sterbekleide,
	Eine Blumenkron' im blonden Haar!'"


"Hölty spreekt in deze regels dan toch," zei Veervlug, "met meer
kieschheid en op liever toon van een gestorven meisje, dan wanneer
hij den _Todtengraber_ in den mond legt:


	'Jener Kopf mit Haaren
	War vor wenig Jahren
	Schön, wie Engel sind!
	Tausend junge Fäntchen
	Leckten ihm das Händchen
	Gafften sich halb blind!'"


"Foei!" zei Sophie: "heeft Hölty dat gezegd? Dan lees ik nooit meer
iets van hem."

"Ja maar," antwoordde Torteltak, "hij voert maar zelden zulke
bespiegelende doodgravers op. Hij spreekt immers op andere plaatsen
met meer opgewondenheid van de dames."

"Wel zeker!" zei Sophie, "als hij aan de _Engelmienen_ en het _blaues
Augenpaar, woraus ein Engel blickte_, en de _schwanenweisse Hand_
begint. Alles veel te mooi voor ons, Duitsche meisjes."

Terwijl zag zij hem met hare heldere oogen lagchend aan, en trok een
handschoen uit om eene bloem te plukken, misschien ook om Torteltak in
de gelegenheid te stellen haar een _démenti_ te geven. Hun gesprek werd
echter afgebroken door het voorbijgaan eener oude vrouw, die langen
tijd in een afgelegen hoek van het kerkhof geknield had gelegen, en
op wier gelaat bittere en bijna aan wanhoop gelijkende droefheid te
lezen was. "Wat deert u?" vroeg Mijnheer Schmalheim haar: "gij zijt
zeker hier geweest, om een geliefde doode te beweenen!"

"Ja, daar ligt hij!" riep de vrouw uit. "Hij is voor altijd dood. Hij
moest wel sterven, en ik en mijne arme kinderen zullen hem wel volgen."

"Wees bedaard, goede vrouw! gij hebt zeker uw man verloren?"

"Ja, Mijnheer! en zij hebben zijn naam geschandvlekt, en hij was
onschuldig; maar nu heeft Mijnheer Furchtbach zijn dood op het
geweten. Hij wist zelf wel, dat mijn man onschuldig was. Maar die
rijken en grooten denken altijd, dat wij armen geen eer te verliezen
hebben."

"Maar wat was er dan met uw man?" vroeg Schmalheim met deelneming.

De vrouw verhaalde in afgebroken termen nagenoeg het volgende:

Haar man was dertig jaren een der eerste knechts geweest van
den Heer Furchtbach, en had altijd blijken gegeven van trouw en
eerlijkheid. Maar nu was er eenigen tijd geleden een kleine diefstal
in een der pakhuizen gepleegd, en de dader scheen onder de knechts
te moeten gezocht worden. Men was evenwel volstrekt niet te weten
kunnen komen wie de dief was, en nu had de Heer Furchtbach het de
regtvaardigste maatregel gevonden al zijne bedienden weg te zenden,
waaronder dus ook haar man behoorde. Deze, die altijd vergenoegd het
dagelijksch brood voor vrouw en kinderen verdiend had, wendde zich te
vergeefs tot zijnen Heer, hem herinnerende, dat hij reeds als knecht
zijns vaders diens volle vertrouwen genoot. Mijnheer hield steeds vol,
dat zij allen gelijk stonden, ten zij iemand hem den waren dader
wist aan te toonen. De arme man kon geen middel van bestaan meer
vinden, en bekommering hierover, gepaard aan het denkbeeld dat hij
van oneerlijkheid verdacht werd, had hem in een zware ziekte gestort,
waaraan hij bezweken was.

"Wees toch bedaard, moeder!" zei Schmalheim tot de vrouw, die gedurende
dit gesprek hoe langer hoe uitbundiger in hare droefheid geworden was:
"Ik zal voor u doen wat ik kan. Uwen man kan ik u niet weêrgeven;
maar daar, koop brood voor uwe kinderen."

De andere Heeren voegden van het hunne bij de aalmoes van hunnen
gastheer, en de vrouw snikte een "God loone het u!" maar ging nog
luid klagende heen.

"Waar woont gij?" fluisterde Katharin haar heimelijk toe.

"In de _Bobenstrasse_, digt bij den hoek," zei de vrouw.

"Ik zal u komen opzoeken; maar st.!"

Torteltak was de eenige, die iets van dit gefluister hoorde, en hij
sloeg voor het eerst zijn oog met belangstelling op de kleine Kette.

Het was intusschen avond geworden, en men nam de terugwandeling
aan. Men soupeerde bij de Schmalheims, en keerde ten 10 ure in het
logement terug, zeer tevreden over den doorgebragten namiddag. Men
vond de Morder op zijne kamer met een pijp en een flesch Rudesheimer,
en werd dus omtrent den staat zijner gezondheid tamelijk gerustgesteld.

Een weinig later dwaalde Torteltak door de naauwste straten van
Frankfort. Hij had zich de _Bobenstrasse_ doen aanwijzen, en klopte
aan eene zeer armoedige woning aan.

"O! zijt gij het?" zei de vrouw, die hem de deur opende; "een dier
goede Heeren, die mij dezen middag zoo mild bedacht hebben. Zie dit
stuk geld, dat ik niet ken, maar het is goud, ontving ik van dien
kleinen Heer, die zoo lief met die dame stond te praten."

Torteltak zag een Hollandsch vijfguldenstukje, dat, naar de uitduiding
der vrouw, uit Holstaff's beurs moest gekomen zijn. Hij merkte, dat
er dien dag iets bijzonders in het hart van zijn vriend moest hebben
plaats gehad.

Hij bleef een half uur bij de arme vrouw en hare kinderen, en boezemde
haar door raadgevingen, met deelneming en ernst gedaan, moed voor de
toekomst in. Wat hij meer deed, weten wij niet; maar toen de vrouw
hem de deur weêr opende, was hij zelf zeer getroffen, en zij zeide,
hem de hand kussende: "Ik kan het u nooit vergelden, maar ik zal voor
u bidden."

Dien nacht droomde Torteltak van geen der jonge meisjes, die hij
ontmoet had; maar toch, hij had een aangenamen droom, en toen hij
wakker werd, voelde hij zijne wangen door tranen bevochtigd.





HOOFDSTUK XI.

    Waarin de reizigers meer dan twintig mijlen afleggen zonder
    eenig avontuur; waarin zij naderhand in een klein bestek velerlei
    genoegens smaken.


De meeste menschen, die voor plaisir reizen, zijn op slecht weêr niet
bijzonder voorbereid, ten zij ze de zaken naar de wijze van Dionysius
De Morder inzien. Zij weten wel, dat zij nu en dan een regenachtigen
dag zullen beleven, en dat mist en koude de helderheid en liefelijke
zomerwarmte somtijds zal vervangen; maar als zij zich in hunne
verbeelding een lief landschap of een beroemd vergezigt voorstellen,
dan ontbreekt een heldere zonneschijn er nooit; en zoo zij zich bij
preferente avondtooneeltjes denken, dan is altijd de maan op haar
post. Aan deze wijze van voorstellen hebben misschien ook de schilders,
die zelden onder een stortregen hunne landschapjes zitten te teekenen,
en die veeltijds niet karig zijn met hunne hemelsblaauwe verven,
veel schuld.--Maar het zij zoo! De menschen zijn misschien gelukkig,
die zoo kunnen idealiseren en nooit iets anders dan helderheid
in de toekomst zien. Ontwijken zij daardoor het verdriet al niet,
zij ontloopen het eenigen tijd; hun lot is verkieslijk boven dat
van hen, die alle tegenspoeden voorzien, schoon deze zich daardoor
ook tegen alles kunnen wapenen. Het is misschien minder onaangenaam
door eene onverwacht opkomende regenbui doornat te worden, dan een
halven dag te voren, onder het heerlijkste weêr van de wereld, met
een parapluie onder den arm te loopen. In de toepassing van deze
stelling op dingen van hooger aanbelang kan het evenwel geen kwaad,
met een weinig voorzigtigheid te werk te gaan.

Deze inleiding schijnt nergens toe te dienen, dan om op eene geschikte
manier te kunnen meêdeelen, dat Polsbroekerwoud en zijne vrienden,
toen zij te Frankfort den morgen van hun vertrek ten zes ure opstonden,
met het plan om in een open rijtuig naar Heidelberg te rijden, hierin
verhinderd werden, daar een vrij koude, fijne regen neêrdaalde, en de
lucht die eigenaardige kleur en substantie had, die zelfs den weinig
gevorderden weerkundige doet vermoeden, dat het "een regentje voor
den geheelen dag" zal wezen. Men besloot dus na lange deliberatiën,
in een digten wagen de reis te aanvaarden.

"'t Is toch waarachtig een ijselijkheid!" zei De Morder: "maar ik
had het gisteren avond wel gedacht."

"Ik niet," viel Pols in; "want de zon ging charmant onder, en het
dauwde nog al vrij sterk. Wij moeten nu maar denken: Na regen komt
zonneschijn."

"En na een graauwpapieren lucht een blaauwpapieren," zei Veervlug.

"Het is jammer van de _Bergstrasse_," zei Torteltak, "en wel het meest
daarom, omdat wij bij onzen retour zullen moeten hooren, dat als wij
die niet bij mooi weêr gezien hebben, wij dan niets hebben gezien."

Holstaff sprak niet; want hij was bezig eene mier te beklagen,
die, in een klein regenplasje spartelend, en in de zwemkunst zeer
onervaren, een gewissen dood voor oogen scheen te hebben. Gelukkig
voor het diertje kwam spoedig een zijner medemieren, met een vezeltje
stroo tusschen de pooten, waaraan de drenkeling zich greep, en zoo
gered werd.

De vrienden klommen in het rijtuig. Voor sommigen scheen de nacht niet
lang genoeg geweest te zijn, om uit te slapen; althans zij sliepen
spoedig weêr in. Voor anderen scheen de nacht niet slapeloos genoeg
geweest te zijn, om uit te peinzen; want zij raakten in diep gepeins
verzonken. Slechts nu en dan vond een enkele hunner het gepast, iets
te zeggen; maar hij moest dikwijls lang naar antwoord wachten. "Zou
het dan waarlijk den geheelen dag door blijven regenen?" zei Pols,
voor zij aan Sachsenhausen kwamen.--"'t Kan wel wezen," antwoordde
Holstaff, toen zij Langen passeerden. Er scheen ook in de gepeinzen
niet veel variatie te zijn.

Men dineerde te Darmstadt in een niet zeer aanzienlijk logement,
waar het meisje in 't buffet heel mooi was, en de opgezette vogels
en kapellen, die den muur in schilderijen versierden, heel leelijk
waren. Veervlug maakte een lieftallig madrigaaltje op de schoone,
maar verzocht den kastelein, de Duitsche vogels, als ze allen zoo
misvormd waren, maar liever in de lucht te laten vliegen. Men vond
de straten van Darmstadt heel nat, de huizen heel wit, en ging geen
buitentuinen en paardenstoeterijen zien, maar besloot uit wanhoop
den avond in de komedie door te brengen, waar men zeer onbevallige
boerinnetjes tusschen de schilderachtige decoratiën van Schoenberger
zag voorthuppelen, en men de entrée van 12 sgr. nog te duur vond. Men
verliet Darmstadt, zonder een enkel reis-avontuur gehad te hebben.

Laat in den avond arriveerde men te Bickenbach, een dorp, naar
sommigen beweren, vroeger met den Rijn zeer gelieerd; maar sedert
eenige eeuwen moet er tusschen deze twee een zekere verwijdering
ontstaan zijn, waarvan men de schuld bij den Rijn schijnt te moeten
zoeken, die een geheel anderen weg wilde uitgaan dan Bickenbach,
dat altijd dezelfde gebleven is en nu heel wèl is met de Modau. Men
merkte bij den avond niets van de verschillende takken van nijverheid,
waardoor dit dorp bloeit, en was genoodzaakt ook dit te verlaten,
zonder zich op een enkel avontuur te kunnen beroemen.

Men besloot den nacht dóór te rijden, en moest te Heppenheim een uur
vertoeven, eer men andere paarden kon krijgen. Men maakte de opmerking,
dat de Heppenheimsche postiljons hunne vreugde, om 's nachts te mogen
rijden, door binnen's monds gebromde vloeken en verwenschingen te
kennen geven.

Te Weinheim arriveerde men, weder zonder eenig reis-avontuur opgejaagd
te hebben, in den vroegen morgenstond. Men dejeuneerde en ververschte
zich, en maakte de aanmerking, dat het waschwater van oneindig beter
kaliber was, dan de thee, die men dronk; schoon men bekennen moest,
dat beiden in kleur en geur niet veel verschilden.

Het weêr was intusschen beter geworden, en men kon de kap van
het rijtuig te Weinheim achterlaten. En daar men nu in de laatste
vierentwintig uren niet veel anders gedaan had dan slapen en peinzen,
ondervond men dat reizen voor plaisir somtijds iets anders is,
dan plaisir hebben. 't Ging nu evenwel beter; verscheidene tongen
raakten in beweging; men vond de landstreek mooi, verheugde zich in
het vooruitzigt van heerlijke touren en goede _diners_, en zonder
verder eenig reis-avontuur tegen te komen, reed men ten negen ure
Heidelberg binnen.



"Ik heb hem toch in dezen zak gehad, mij dunkt nog te Weinheim,
maar anders zeker te Darmstadt," zeide Veervlug, toen hij even na de
aankomst _zum Holländischen Hof_ aan zijne vrienden had medegedeeld,
dat hij zijn reispas, die geviseerd moest worden, niet kon vinden.

De wijze, waarop hij deze woorden sprak, duidde aan, dat onze vriend
wel zijn verlies gevoelde, maar zich liever met hoop op herstel
troostte, dan in knorrige klagten en ontevreden gejammer uit te
barsten. Daar zijn maar weinig menschen, die bij treffende ongevallen
en grievende rampen de kalmte huns gemoeds niet verliezen. Maar daar
zijn er misschien nog minder, die bij kleine teleurstellingen de
knorrigheid en wrevel kunnen bedwingen, welke als van zelve in hen
schijnt op te komen. En zelfs onder de voorbeelden van lijdzaamheid in
't zwaarste leed, zijn er die ongeduldig worden bij onaangenaamheden,
welke naauwelijks dien naam verdienen. Misschien rekenen zij het
dan der moeite niet waardig om zich in postuur te zetten; misschien
ook vinden zij zich verpligt dan alleen zelve te klagen, als zij
door niemand beklaagd worden. Zoo zijn er bij voorbeeld, die, door
ongelukken vervolgd, met gelatenheid gezien hebben, dat men al hun have
en goed verkocht, maar die van ongeduld stampvoetten, als zij zich met
een bot mes moesten scheren. Daar zijn reizigers, die lange dagen in
zandwoestijnen van dorst versmacht hebben, zonder een enkelen zucht
te slaken, en die, als zij na een goed _diner_, tot verfrissching,
frambozen van de heining willen eten, verscheidene Engelsche vloeken
op elkaâr stapelen, als zij er een aantreffen, die naar het kaarsvet
smaakt. En wie herinnert zich geene _scenes_, door hem bijgewoond
bij het breken van schoenlinten, bij aardappelen die niet regt gaar
waren, bij lampenpitjes, die maar niet branden wilden, of bij iets
dergelijks? Zoo niet Veervlug: hij bepaalde zich tot ijverig zoeken,
tot het geduldig aanhooren der vragen die hij niet kon beantwoorden,
en tot het in 't werk stellen van al de middelen, die men hem aan de
hand deed, om 't verloren papier terug te vinden.

"Maar als je hem te Darmstadt nog hadt, moet je hem nog hebben,"
zei er een, bij wijze van verwijt.

"Zit hij niet in je jaszak?" zei een ander, om hoop te geven.

"Of in je hoedendoosje?" vroeg een derde, die het veld der
doorzoekingen scheen te willen vergrooten.

"Hij zal wel te regt komen," zei de vierde, die in 't geheel niet
van zoeken hield.

Veervlug doorzocht alle plaatsen, waar het papier kon geborgen zijn,
en ook die, waar het onmogelijk kon gevonden worden; geen paar kousen
bleef opgerold, geen cigarenkoker of snuifdoos gesloten. Ook de andere
vrienden rekenden het zich ten pligt, te onderzoeken of zij 't ook bij
abuis onder hun goed ingepakt hadden. Weldra lag de grond der kamer met
kleedingstukken en allerhande voorwerpen overdekt. Alles te vergeefs.

"Wij zoeken vast niet op de regte plaats," merkte Pols naar waarheid
aan, zonder evenwel door dit gezegde veel licht in de zaak te geven. En
terwijl schoof hij, een voor een, de laden eener chiffonière open, die,
nog door niemand hunner gebruikt wordende, moeielijk Veervlugs pas kon
bevatten, zoo niet Bamberg of De Linsky daarbij hunne tooverkunsten
hadden in 't werk gesteld.

"Maar hebt ge al eens in den gang gekeken?" vroeg een hunner.

"Of beneden in 't voorhuis?" zei een ander.

"Of misschien op straat?" viel een derde in.

"Is hij ook uit je zak gevallen, toen je buiten de poort uit het
rijtuig keekt?"

"Wij zullen er den kastelein eens naar vragen," zei Pols.

Maar ook Ludwig Spitz, de chef van 't hôtel, wist niets van de
zaak. Hij vond het zeer jammer, dat de heeren geen Heidelbergers
waren, omdat zij dan van de regering wel nieuwe papieren zouden
kunnen bekomen.

In 't kort, de pas werd niet gevonden, en Veervlug bleef in 't
volslagen gemis van dit noodzakelijk reisdocument. Hij stond er
voor bloot, om door den eersten den besten Policiecommissaris als
een vagebond te worden opgepakt; en om zich tegen deze of dergelijke
onaangenaamheden te wapenen, besloot hij langs den afgelegden weg terug
te rijden, om op alle pleisterplaatsen informatiën te doen, of anders
aan de Hollandsche Ambassade te Frankfort een nieuwen pas te verzoeken.

De vier vrienden hadden nu wel den geheelen dag, treurende om het lot
van Veervlug, in het logement kunnen blijven zitten; maar zij konden
het ook zonder zelfverwijt nalaten. Zij zetten dus hunne droefheid
aan een kant, en aanvaardden den togt naar den beroemden tuin, dien
men gezien moet hebben, indien men maar een dag in de omstreken van
Mannheim of Heidelberg heeft doorgebragt.

Het zal zoo omstreeks vier ure na den middag geweest zijn, toen zich,
nadat zij het _diner_ in een logement te Schwetzingen gebruikt
hadden, eene vrouwelijke cicerone aan hen vertoonde, om hen in
den _Schlossgarten_ rond te leiden. Terwijl men nog een ander
reisgezelschap afwachtte, maakte deze dame aan de vrienden bekend,
hoe wijd van omvang hare taak was; hoeveel studie het haar gekost had,
om op het grondgebied van Schwetzingen overal regt te huis te wezen;
hoeveel talen zij verstaan moest, om al de spreuken, die daar te
lezen stonden, te expliceren; maar hoe zij ook nu niet schromen zou,
aan de zijde van een Arabier de moskee in te gaan, en met een ouden
Romein Apollo's tempel te naderen. Juist begon zij meê te deelen,
hoeveel geschikter zij was om vreemdelingen rond te leiden, dan haar
minder kundige gemaal, toen het verwachte reisgezelschap aankwam,
en aan het discours een andere wending gaf.

De nieuwe aankomelingen waren slechts twee in getal, en naar ouderdom,
sekse, wijze van omgaan en gelaatstrekken te oordeelen, schenen zij
vader en dochter te zijn. De eerste moest omtrent zestig jaren oud
zijn, de laatste misschien vijfentwintig jaren met hem verschillen. Hij
was misschien knapper oud man, dan zij oud meisje. Zijn kostuum was
naar den ouden trant; het hare nieuwerwets, maar niet nieuwmodisch. In
één punt kwamen zij beiden veel overeen: zij hoorden weinig van
hetgeen men tot hen sprak; hij uit gebrek aan attentie; zij van
wege een gebrek aan de oorvliezen. Beiden waren voor het overige
heel vrolijke menschen: de oude Heer wedijverde in woordenrijkheid
met de kundige gade van den slotbewaarder; en de dochter, die haren
vader voor vrolijk en aardig hield, doch nooit een woord van hem
kon verstaan, maakte altijd, als zij zijne lippen maar zag bewegen,
een veelbeduidenden glimlach gereed.

"Het gezelschap gelieve mij te volgen," sprak de vrouw, "door deze
laan, die geheel door oranje- en citroenboomen beschaduwd wordt." Dit
zeggende, legde zij met een zekeren trots hare hand op de kruin van
een der hoogste schaduwgevers van de geheele rij.

"Wonderlijk mooi," riep de oude Heer: "prachtige boomen, en zoo
sierlijk rondgeknipt en niet lastig hoog; men heeft geen ladder noodig,
om de appelen te plukken, als ze rijp zijn. Men zou haast denken dat
men in Spanje wandelde; maar 't is hier rustiger. Geen binnenlandsche
oorlog. Hoe denken de Heeren over _Don_ Carlos?"

De dochter glimlachte met veel beteekenis.

Geen der heeren verdiepte zich dezen oogenblik in de Spaansche
quaestie.

"Let op, Mijnheeren! Hij zal 't winnen; 't kan niet anders, hij
moest het winnen; hij heeft de geestelijkheid op zijn zij. Dat staat
vast. Maar zie, wat zijn dat voor figuren?"

"Dat zijn," antwoordde de vrouw, "de vier elementen. Het gezigt,
het gehoor..."

"Bravo, moedertje, bravo! wonderlijk aardig! Jet, schrijf op. De vier
elementen! Die daar met de watervaas zal de smaak voorstellen."

Jet, den ouden man zoo hartelijk ziende lagchen, appliceerde bij deze
gelegenheid den meest beteekenden harer glimlagchen.

"Zoo is het," antwoordde de vrouw met deftigheid.

Men naderde door de breede laan den tempel van Minerva.

"Deze," ging zij explicerende voort, "is de Godin der Wijsheid, gelijk
zij zinnebeeldig wordt voorgesteld in hare volle wapenrusting. Op
haar schild is het aangezigt van hare moeder afgebeeld."

"Ge komt mij niet al te orthodox voor in uw Godenleer," viel
Torteltak in.

"Lees dan het onderschrift," riep zij verontwaardigd uit; "daar staat
het in Latijnsche verzen te lezen:


	'....De capitis fertur sine matre paterni
	Vertice cum clypeo prosiluisse suo.'"


"Aardig, heel aardig," riep de oude Heer. "Ik houd veel van vrije
vertalingen. Jet, schrijf op; een aardig pendant voor die van den
koster te Antwerpen. (Jet begon haar gezigt al tot den gebruikelijken
vorm te plooijen.) Onder 't kruisbeeld stond daar iets van "_lapis
reprobatus_," dat de koster vertaalde: "_fait d'une seule pièce_." Zijn
de Heeren wel eens te Antwerpen geweest? Een mooie stad, maar niet
zooveel handel meer, als vroeger.

"Daaraan heeft de revolutie van 1830 veel schuld," merkte Pols met
regt aan.

De vrouw ging voort met blijken harer kundigheden te geven bij
de tempels van Apollo en Mercurius, de rots van Pan, de Romeinsche
ruïnes en bij de honderden beelden, waarmede de tuin opgevuld is. Zij
scheen maar half tevreden met het effect, dat al het fraais op het
gezelschap maakte. Zij kon het den ouden Heer niet vergeven, dat hij
door zijne uitweidingen gedurig de aandacht der overigen afleidde,
en zij scheen evenmin als de aanlegger van den lusthof te begrijpen,
dat de opeenhooping van zooveel kunststukken in zulk een klein bestek
een alleronaangenaamsten indruk maakt, en dat de poging, om natuur
en kunst smaakvol te vereenigen, hier jammerlijk mislukt is.

Zoo kwamen zij aan de laatste en grootste der merkwaardigheden--de
moskee. Met eene vlugheid, die hare kennis in het Oostersch treffend
aan den dag bragt, las de vrouw de Duitsche vertaling, daar voor het
gemak onder de Arabische spreuken geschreven, en waarvan de oude Heer
de meest treffende aan Jet verzocht op te schrijven. Hij deelde bij
deze gelegenheid mede, dat hij overal zulke spreuken verzamelde,
dat hij een dolle liefhebber was van collecties, en dat hij reeds
drie deelen vol van wonderlijk aardige gedachten en twee dito van
dito dito beelden bijeen had.

De moskee te Schwetzingen is, zoo als Tombleson, Schreiber, Osswald
en meer anderen zeggen, opmerkelijk schoon en doet een brillant
effect. Hunne uitspraak wordt bevestigd door die van Pols, die
haar allercharmantst keurde. Hij vond dat het uur, dat men aan het
bezigtigen van dit gebouw had zoek gemaakt, al te kort was, en verzocht
de andere vrienden, die al wel voldaan waren, een oogenblikje geduld,
daar hij de façade van den kant van den grooten vijver nog eens goed
wilde opnemen.

"Neen maar waarlijk," riep hij uit, terwijl hij op het terrein tusschen
de moskee en het water een paar stappen achteruit ging, "ge moet mij
toestemmen, dat het uitmuntend mooi is."--"Kijk hier!" ging hij voort,
weêr een stapje achteruittredende: "die bouworde is weêr geheel anders
dan van onze kerken."--Hij verwijderde zich nog wat verder.--"Het
effect wordt hoe langer, hoe frappanter. Nog een weinigje verder,
dan... Help! Help!"--"_dan valt men in het water_," had hij zijne
phrase kunnen vervolgen, indien hij het niet gepaster gevonden had,
hier een kreet om hulp in het midden te brengen.

"Help! help!"--Hij was al geholpen. De vijver was niet diep, en acht
handen werden hem tegelijk toegestoken.

Daar stond nu de waardige Pols, druipende als een poedel, op den
kant. Donkerder gekleurd door het water, sloot hem zijn lichtblaauw
jasje om de leden; mistroostig hingen zijne haren langs zijn voorhoofd,
en waren even zoo veel waterleidingen, om het vocht langs zijn neus
en wangen tot de diepte te doen neêrdalen. Zwaar als lood hingen
hem zijne hooge schoenen aan de voeten, en lieten op iedere plaats,
waar zij stonden, hunne natte sporen na.

"Vreemd, wonderlijk vreemd!" riep de oude Heer; "maar doe je jasje
uit. Daar, help eens, Jet!--daar doe dezen stofjas zoo lang maar
aan. Nat goed is heel ongezond. Ik heb ook eens in 't water gelegen,
te Carlsruhe; 't is een jaar of vijf geleden; 't was ook op een middag,
toen..." Jet glimlachte eerst, doch begreep daarna aan het trekken
van den ouden Heer, dat er aan een jas moest geholpen worden.

Pols hoorde niets; hij gevoelde alleen dat hij door en door en nat
was; hij liet zich gewillig door Torteltak zijn jas uittrekken,
en stak machinaal zijne armen in den aangeboden mac-intosh.

"Als je in 's Hemels naam maar geen koorts krijgt en dan gevaarlijk
ziek wordt," riep Holstaff, met angst zijn pols grijpende.

"'t Is dan toch ook beroerd," zei De Morder, "om die moskee zoo digt
aan 't water te bouwen."

"Had ik het maar vooruit geweten," zei Pols, eindelijk tot zichzelven
komende, "dan had ik nog een ander pak kleêren van Heidelberg kunnen
meêbrengen."

Zoo verliet men den _Schlossgarten_; de oude Heer aan Jet
influisterende, dat zij dit geval moest opschrijven; Jet geen woord
verstaande, maar met veel beteekenis knikkende; Holstaff zijn natten
vriend ondersteunende; de anderen hem zwijgend volgende, en Pols
overdenkende waar hij het best drooge kleêren zou kunnen leenen,
en met het stellige voornemen, om dien avond, als hij te Heidelberg
zou zijn teruggekomen, zijn hart eens ter deeg aan kamillen en vlier
op te halen.





HOOFDSTUK XII.

    Vermeldende hoe _Veervlug_ naar zijn pas zoekt, hoe hij zich
    in zijne eenzaamheid tracht te amuseren, en hoe hij eerst te
    Darmstadt plaisir krijgt.


Terwijl zijne vrienden aldus veelsoortige genoegens smaakten, was
Veervlug genoodzaakt voor de tweede maal de beroemde _Bergstrasse_ te
aanschouwen, die reeds de eerste maal zoo weinig aan zijne verwachting
had beantwoord. Hij troostte zich wel met het denkbeeld, dat hij
spoedig het papier kon terugvinden, en vervrolijkte zich door nu en
dan een calembourg op zijn eigen toestand voort te brengen, en phrases
met _niet van pas_ en _zonder pas_ en _ongepast_ te construëren;
maar toch, wij moeten het toestemmen, zijn tour was onaangenaam,
en de togt wat zwaar op een plaisirreis.

Zoo arriveerde hij te Weinheim. "Al terug?" riep de _Kellner_ hem toe,
die hem 's morgens bediend had. "Gij kunt naauwelijks te Heidelberg
geweest zijn; maar nu ik u toch hier zie, kan ik u iets teruggeven,
dat een uwer dezen morgen hier heeft laten liggen."

Verrukt staart Veervlug den _Kellner_ aan. "Dat is al te gelukkig,"
zegt hij in zichzelven; maar hij had er berouw van, toen hij den
knecht uit de kast zag te voorschijn brengen--een roodgeruiten
katoenen zakdoek, gemerkt J P W 6, dien hij terstond herkende, als
tot de reis-zakdoeken van zijnen vriend Pols behoorende.

Teleurgesteld stapte hij weêr in 't rijtuig en reed verder. Nu had
hij een langen tour te maken tot Heppenheim. Hij had niemand om meê te
praten, want de koetsier was niet spraakzaam; hij had weinig om op te
kijken, want de landstreek beviel hem niet. Hij moest zich dus, zoo
hij zich occuperen wilde, alleen met zichzelven bezig houden. Nu mag
zoodanige occupatie voor sommige menschen veel aangenaams opleveren
en voor iedereen misschien heel nuttig zijn, het was Veervlug vreemd
om zich in zichzelven te verdiepen. En toch, nu hij zich zoo geheel
alleen bevond, kwamen hem als van zelve vele _scènes_ uit zijn vroeger
leven voor den geest. Hij verplaatste zich in den tijd, waarin hij voor
het eerst het ouderlijk huis verliet, en als groen te Leyden uit de
schuit stapte; toen hij aan de zijde van zijn vriend Polsbroekerwoud,
op wiens bescherming hij trotsch was, de eerste collegiekamer betrad;
toen iedereen met belangstelling naar zijn naam informeerde, en zoo
vele vereerende epitheta, meestal van luchtverschijnselen ontleend,
op hem werden toegepast; nog eens zag hij voor zijn geest het heir
van vuile gezigten, oude jassen, dikke stokken en lange pijpen, die
's morgens, bij het sluiten van het eerste collegie op de Akademie,
de zoogenaamde Ellendelingen afwachtten.--Van deze akelige tooneelen
werden zijne gedachten op eenmaal afgeleid, en hij zag zich verplaatst
in dien gelukkigen tijd, toen het magtige collegium hem uit louter
goedgunstigheid als student had aangenomen, en toen het hem op eens
vergund werd een pet te dragen, op sloffen te loopen en een hond te
houden. O dagen van weelde en genot! Hoe heerlijk kwam hij zichzelven
voor in den blaauwen jas met koperen knoopen en overdadig vele zakken;
hoe verschrikkelijk moest hij den Leydenaren schijnen, als hij 's
avonds met luider stemme langs 's heeren straten zong en zelfs de
nachtwacht overschreeuwde; hoe groot en in aanzien aan zijne hospita,
als hij soms twaalf heeren te gelijk bij zich op thee zag.

Maar de tijd was ook gekomen, dat hij al die jonge studentenstreken
dwaasheid noemde. Hij was zelf oud student geworden, hij was zelf
senator geweest; nog meer eereposten waren hem opgedragen, en hij
had ze met een ijver vervuld, eene betere zaak waardig. Hij was, door
iederen middag in _de Paauw_ te komen, en door bijna elken avond drie
gulden in de societeit te verteren, en door habitué te zijn op alle
senaats- en promotiepartijen, een voorwerp van bewondering geworden
voor alle kasteleins; geen stalhouder, die hem niet hoogachtte, want
hij reed dikwijls met vier paarden; en geen der knechts, die dubbele
fooijen van hem ontvingen, kende een beteren Heer dan Veervlug.

Maar gelukkig voor den jongeling, deze herinneringen waren niet
de eenigen, die zich aan hem voordeden. De laatste jaren van zijn
Akademietijd schenen zijne kennissen die van dwaze afzondering
geweest te zijn; anders dachten er zijne intime vrienden over. Hij was
verzadigd van nachtpartijen en vierspannen, van feesten, waar de wijn
alleen den toon geeft, en van uitspanningen, waarbij een paardenmenner
het meest heeft in te brengen. Hij was nu maar gelukkig onopgemerkt te
kunnen voortleven, en binnen de muren van zijne kamer en die zijner
ware vrienden verzamelde hij zich _souvenirs_, die ook heden menigen
glimlach van genoegen op zijn gelaat deden te voorschijn komen. Reeds
twee jaren waren er voorbijgegaan, sedert hij den kring verliet,
waarin hij zooveel gesmaakt had. Hij was als getituleerd persoon in de
maatschappij teruggekomen, en het was niet zijne schuld, dat men zoo
weinig notitie nam van zijne Doctorale Bul. En toch, reeds eenmaal
had hij een ter dood veroordeelde gered; hij had een grijsaard van
den strop bevrijd; en het was hem eene streelende gewaarwording, dat
de begenadigde, met een brandmerk en de litteekenen van eene gestrenge
geeseling op den rug, nu nog gedurende zijne twintigjarige opsluiting
de welsprekendheid van zijn ervaren pleitbezorger zou zegenen.

Maar welk een beeld vertoont zich daar op eens aan zijn gezigt? Door
welk een stroom van herinneringen wordt hij overstort?--Het is
het beeld van haar, die eens geheel zijn hart bezat; het zijn de
herinneringen aan zijne eerste liefde: hoe hij haar bij den terugkeer
der Leydsche jagers voor het eerst 's morgens in de kerk waar hun het
eermetaal werd uitgereikt, en 's avonds in de komedie had gezien;
hoe hij niet gerust had, voordat hem de toegang tot hare woning
vrij stond, hoe hij drie jaren dol van verliefdheid geweest was,
en altijd het voorwerp zijner min fixeerde; en hoe hij, door uren
lang sprakeloos aan hare zijde te zitten, hare liefde had trachten te
winnen; hoe hij, die overal elders levendig, vrolijk en spraakzaam
was, altijd vreesde iets geks te zullen zeggen, als hij maar in
't gezelschap van zijn meisje was, en daarom als een gek zweeg; hoe
hij evenwel om harentwil menigen slapeloozen nacht had doorgebragt:
hoe hij haar menige dienst had trachten te bewijzen en menig genoegen
verschaft, maar altijd zoo geheim, dat zij nooit iets daarvan merkte;
en hoe hij door al dit handelen en niet handelen menig gek figuur
mogt maken, en het genoegen kon hebben op te merken, dat velen hem
als een mijmerend en vervelend mensch considereerden. Maar hij was
toch niet altijd werkeloos toeschouwer geweest; hij had immers het
genoegen gehad haar, en die nu haar echtgenoot was, thee te brengen,
terwijl zij op eene buitenplaats in een prieel naar de liefdeverklaring
van den uitverkoren minnaar luisterde; hij had onder de eersten mogen
zijn, die haar met haar engagement konden feliciteren, en waren er
geene omstandigheden tusschenbeiden gekomen, dan zou hij ook nog een
vers op hare bruiloft hebben mogen debiteren.

En nu,--daar waren jaren verloopen na deze gelukkige _scènes_, die
weêr in haar volle klaarheid voor zijn geest stonden. De smart over
deze eerste teleurstelling was voorbijgegaan. De meeste eerste liefdes
schijnen er trouwens op gemaakt om te mislukken; maar hoe was het nu op
dit oogenblik met zijn hart gesteld? Hij had nog vele meisjes ontmoet,
vele lieve meisjes leeren kennen; maar hij stond verstomd over de
imperturbable kalmte, die in zijne ziel bleef heerschen. Hij was dan
nu ook wijs geworden; althans hij verbeeldde het te zijn. Hij zou nu
geene onberaden coupen meer beginnen. Wij hopen voor hem, dat hij niet
in de gelegenheid zal gesteld worden, om ze te begaan. Maar toen hij
nu zichzelven ernstig afvroeg, of er dan niet één meisje mogt wezen,
dat hij boven anderen stelde, toen kwam een oogenblik Torteltak's
zuster hem voor den geest; maar neen, wat zou dat zijn? Zoo'n mooi
meisje, en hij al zoo oud! En hij was altijd zoo vrolijk met haar
geweest!--neen, dat kon niet wezen! Had zijn eerste liefdesgeval hem
misschien al niet wijs gemaakt, de uitkomst had hem geen zelfvertrouwen
en gevoel van onweêrstaanbaarheid ingeboezemd.

Terwijl dit een en ander in Veervlug's ziel opkwam, was de zomerzon
druk bezig zijn aangezigt te roosteren, en zou men het aan zijne
bepoederde kleederen niet gezegd hebben, dat de straatweg nog gisteren
zoo overmatig bevochtigd was. Maar de jongeling merkte van dit alles
niets, en zoo niet de toren van Heppenheim hem had herinnerd, dat hij
daar eene commissie te verrigten had, hij zou nog heel wat avontuurtjes
hebben kunnen overpeinzen, eer hij aan den gelukkigen morgenstond kwam,
waarop hij bemerkte dat hij zijn pas verloren had.

Voor het logement hield de calêche stil. Een deftig kastelein stond
zich reeds te voren in buigingen uit te sloven voor den rijken
reiziger, die zoo alleen per post reed. Het "_Gnädiger Herr Baron_"
vloeide reeds liefelijk van des _Gastgebers_ lippen, terwijl hij het
portier open maakte; maar toen Veervlug hem verzocht, in die manoeuvre
niet voort te gaan, maar hem liever informatiën te geven omtrent
den postiljon, die hem heden nacht gereden had en die misschien een
Hollandsch papier gevonden had, wendde zich de kastelein ontevreden
af, draaide hem den rug toe, als wilde hij daardoor de vruchtelooze
buigingen uitwisschen, en een _Kellner_ roepende, zei hij op een
barschen toon: "Johann! brengt hem bij den stalknecht."

De stalknecht riep den postiljon, en de postiljon zei, dat hij van
niets wist; en toen nu Veervlug den stalknecht een fooitje voor het
roepen van den postiljon, en dezen een dito voor het _neen_ zeggen
had mogen geven, had hij permissie zijnen weg te vervolgen.

Wederom teleurgesteld, besloot onze vriend zijn gepeins eens door
het in oogenschouw nemen der landstreek af te wisselen, en na dus
eene pijp gestopt te hebben, begon hij links en regts te kijken. Op
eens ziet hij, tegen de hoogte op, iets wits glinsteren. Naderbij
komende, bemerkt hij duidelijk dat het een papier is. "Halt!" roept
hij den koetsier toe, en op hetzelfde oogenblik springt hij uit
het rijtuig. "Ja wel," zegt hij in zichzelven, "ik ben er nog uit
geweest, toen van nacht die eene streng brak; maar ik dacht dat het
digter bij Darmstadt was. Nu, ik kan mij vergissen." En daar was het
hem, als zag hij het koninklijke wapen reeds door het dunne papier
schijnen. Verrukt grijpt hij het aan... O jammer! het gelijkt naar
alles, behalve naar een Hollandschen pas. Mismoedig werp hij het weêr
weg,--maar neen! Hij wil het toch meênemen. "Ik moet toch eens zien,
wat het waagde mij zoo te duperen," riep hij uit, terwijl hij weêr
in het rijtuig klom. Hij ontvouwde het papier, en las het volgende:


	...."Toen sprak de oude man tot hem: "Mijn zoon! wees sterk,
	en denk maar dat de menschen u niet altijd kwaad zullen kunnen
	doen. Neem mijnen zegen met u op reis."

	"Toen knielde de jongeling neêr, en twee groote tranen rolden
	den vader over de wangen, terwijl hij zijne oogen ten hemel
	sloeg.

	"Maar toen de zoon, door den vaderzegen gesterkt, opstond
	en zich wilde verwijderen, kwam Lisette te voorschijn, met
	bleeke wangen en roode oogen. En toch, die roodgeweende oogen
	vermogten meer dan hare stem, want zij drukten wanhopige
	smart uit; haar mond kon niets meer uitdrukken. Vast klemde
	zij zich om den hals haars minnaars.

	"'Lisette!' gilde de jongeling in vertwijfeling.

	"Lisette sloot ook hare oogen: het marmerbleek van hare
	wangen verbleekte nog meer; zij schenen nu door de kleur des
	doods overtogen.

	"'O Hemel, wees haar en hem genadig!' riep de oude man.

	"Karel drukte zijne bruid aan het hart en bedekte haar
	voorhoofd met brandende kussen, en tranen rolden uit zijne
	oogen. Hij was nog gelukkig; want hij had nog tranen. Het
	meisje bleef roerloos.

	"'Lisette!' riep hij nog eens, met zooveel teederheid en
	kracht, dat zijne stem bijna een doode in het leven zou
	hebben teruggeroepen.

	"Het meisje opende nog eenmaal de oogen, om te zien--dat
	haar bruidegom door de gendarmes van hare zijde werd
	weggesleept. Toen viel zij aan de voeten van den ouden man.

	"Dien avond zat de grijsaard voor het bed der halfdoode en het
	viel hem moeijelijk, voor zijne vijanden te bidden. Maar toch,
	hij deed het.

	"Zou de zegen des gebeds op hem of op hen zijn neêrgedaald?--



	"Karel kwam in het leger van den overweldiger aan, en kreeg
	wapenen om te strijden tegen hen, die de heilige zaak des
	Vaderlands verdedigen. En hij moest den spot zijner kameraden
	verduren; want de gendarmes hadden hun verteld, dat hij zijn
	liefje aan een oud man had moeten overlaten.

	"Zij hadden den blik des grijsaards niet gezien, en de kleur
	des doods, die de bruid overdekte, niet opgemerkt. Anders
	zouden zij gezwegen hebben; want menschen zijn toch geen
	verscheurende dieren.

	"En het leger trok op en legde vermoeijende dagmarschen
	af. Uitgeput door afmatting, sliep de jongeling op het bivouac
	in, en droomde een zoeten droom van zijne geliefden. Maar
	zijn vader en zijne bruid sliepen niet, en zij waren met
	kommervolle gedachten omtrent hunnen Karel vervuld.

	"De dag des gevechts brak aan. Karel stond in de rijen der
	aanvallenden. Het geschut borst los; de storm begon. De
	jongeling vocht met leeuwenmoed en behaalde zich lauweren,
	en na den slag dronk hij volle bekers op het oorlogsgeluk van
	den overweldiger; en hij zag het, dat hunne gevangenen van
	spijt weenden. En die gevangenen waren zijne landgenooten,
	zijne broeders.

	"Toen zijne bruid van dit eerste gevecht hoorde, hoopte zij,
	dat Karel toch maar mogt leven; en de oude man hoopte, dat
	zijn zoon dan voor zijn behoud mogt danken.

	"De jongeling streed nog menigen strijd en behaalde nog
	menigen lauwer; de epauletten versierden zijne schouders en
	het kruis van eer zijne borst; maar de vrijheid van zijn
	Vaderland ging te gronde. En toen de laatste overwinning
	behaald was, zat Karel met zijne krijgsmakkers, om den haard,
	en de bekers werden omhoog geligt, en in vrolijke liedjes
	werd er aan de vaderlandsche meisjes gedacht, en men vergat,
	dat het Vaderland een wingewest was geworden. Men wijdde eenen
	dronk aan de vreugde des wederziens, en de jongeling vergat,
	dat hij een medaillon als trophée met zich voerde, hetwelk
	hij eenen officier, door zijne hand gesneuveld, ontnomen had.

	"Terwijl knielden zijn vader en Lisette neder, om voor Karel
	te bidden.

	"Hij trok met het zegevierende leger zijne geboorteplaats
	binnen, en wierp zich in de armen van zijnen vader en van
	zijne bruid.

	"En toen nu de oude man zijne oogen naar boven sloeg, vroeg
	hij hem, wat hem deerde en waarom hij nu nog treurde. Ach! hij
	begreep zijn vromen vader niet meer; hij had er nooit aan
	gedacht, om in voorspoed een oog ten hemel te wenden.

	"En daar hij zijne vrienden en landgenooten opmerkzaam maakte
	op de schoone houding der overwinnende troepen, werd hij boos
	omdat zij zuchtten, in plaats van in zijne opgewondenheid
	te deelen.

	"En hij nam het zijne bruid kwalijk, dat zij er nog altijd
	doodsbleek uitzag, en niet met hem van vreugde schaterde. Hij
	vergat, dat angst over hem haar zoo veranderd had, en dat
	vreugde zich somtijds anders uitdrukt dan in uitbundig gejuich.

	"'Waart gij nog eene bruid als deze!' riep hij uit, terwijl hij
	het medaillon te voorschijn bragt: "die smartelijke glimlach
	zou u voegen." En hij wierp haar het vrouweportret toe.

	"'O mijn God!' riep zij uit: 'hoe komt dit in uwe handen?'

	"'Ik vond het op het hart van een, dien mijn degen doodelijk
	trof.'

	"'Dan hebt gij mijn broeder vermoord, ongelukkige!' riep zij
	in hevige smart.

	"De oude man sidderde en hield beide handen voor zijne oogen.

	"'Het was de krijgskans,' zeide hij koeltjes;--'maar men zal
	mij wachten op de parade.'



	"'Hoe was de bruid?' vroeg hem een zijner vrienden: 'zeker
	wonder in haar schik?'

	"'Zij schijnt wat ziekelijk en aandoenlijk te zijn,'
	antwoordde hij.

	"'Morgen marscheren wij naar de hoofdstad,' kondigde de
	kommandant aan.

	"'Bravo!' riepen al de officieren, en ook Karel riep: "bravo!"



	"Twee jaren later werd het leger van den overweldiger
	geslagen. Karel had reeds vroeger zijn ontslag gevraagd,
	en keerde naar zijne geboorteplaats terug. Hij was nu een
	geheel ander mensch, dan toen hij met de zegevierende troepen
	binnenrukte. Hij had weêr teleurstellingen ondervonden, en wat
	hem vroeger grootheid scheen, was het hem nu niet meer. Hij
	keerde naar zijn ouden vader terug; helaas! alleen naar
	zijn vader. Lisette's ziel had haar bleeke hulsel afgelegd,
	en daarmede tevens de smart, die haar doorgriefde. Deze slag
	had de verwildering van den jongeling doen ophouden.

	"'Vader!' riep hij, toen hij de eenzame woning weêr binnentrad:
	'de Hemel heeft mij veel, te veel ontnomen!'

	"'Maar heeft hij u niet meer, veel meer teruggegeven? Wees
	welkom, mijn zoon! mijn geliefde zoon!'

	"En 's avonds knielden beiden bij Lisette's graf, en zij
	weenden."


"Moet Uwe Genade ook niet te Bickenbach wezen?" vroeg de koetsier,
terwijl Veervlug het gevonden manuscript, dat vrij slecht geschreven
was, nog ontcijferde.

"Ja, maar niet lang," zei de ander.

"Dat is wel jammer," zei de voerman, die nu voor 't eerst spraakzaam
werd; "ik zou Uwe Genade anders een drift ossen hebben laten zien,
zoo mooi als ze in 't laagland durven denken. En dan had ik meteen
mijn nichtje nog eens opgezocht, waar ik meê aan 't verkeeren ben."

"Je kunt je nichtje toch wel eens gaan zien, mits je gaauw terugkomt;
maar ik zal de ossen maar daarlaten."

"Uwe Genade is wel goed," zei de koetsier; "maar 't is anders een
mooi gezigt, en Uwe Genade heeft dan ook niets voor de moeite van
't wachten."

Veervlug bepaalde zich echter tot het nemen van informatiën,
maar ook hier vruchteloos; hij moest zich dus vergenoegen met in
de oogenblikken, die de voerman bij zijn liefje doorbragt, tot de
wetenschap te geraken, dat des Bickenbacher landwijns zuurheid met
zijne flaauwheid wedijvert.

"Als ik hem nu hier niet vind, dan rijd ik in vredes naam maar in
eens door naar de Hollandsche Ambassade te Frankfort, om een nieuwen,"
zei hij in zichzelven, toen hij te Darmstadt aankwam.

"_Kellner_, geef spoedig wat eten, terwijl de koetsier van paarden
verwisselt; maar eerst nog--heb ik hier ook gisteren avond een
Hollandschen reispas laten liggen?"

"Neen, Mijnheer! maar ik wil wel eens informeren."

"Heb ik het plaisir Mijnheer Veervlug te zien," sprak een jong mensch,
die digt bij een raam een nieuwspapier doorbladerde.

"Veervlug--o ja, Mijnheer!" zei de ander verwonderd.

"Mag ik u dan dit papier uit naam van den Secretaris van Legatie te
Frankfort geven?"

"Hoe?" riep Veervlug, daar hij zoo op eens en zoo onverwacht het
voorwerp van zijne nasporingen in handen hield. "Hoe, mijn pas? Maar
ik zou haast vragen, Mijnheer! waaraan ik het geluk te danken heb,
die hier en van u te ontvangen?"

"De zaak is gemakkelijk te expliceren; men verzocht mij, daar ook
ik mijne papieren liet nazien, dit stuk, dat van een der Heeren was
achtergebleven, meê te nemen, daar men wist, dat gij naar Heidelberg
vertrokken waart."

Nu ontstond er van den eenen kant een stroom van dankbetuigingen,
en van den anderen kant een dijk van afweringen: nu streed men
een strijd van liefheid en welwillendheid, waarvan bijna de uitslag
geweest zou zijn, dat de overbrenger van het papier dank verschuldigd
was aan Veervlug. Gelukkig moest de laatste spoedig aan het eten, en
daar de eerste plan had om dien avond per diligence naar Heidelberg
te vertrekken, nam hij zonder veel complimenten de uitnoodiging des
jongeling aan, om van de calêche-gelegenheid te profiteren.

Een weinig later was Veervlug met zijn nieuwen vriend op reis.





HOOFDSTUK XIII.

    De nieuwe vriend van _Veervlug_ komt op het tooneel, en legt veel
    Duitsche plaatsen- en Fransche menschenkennis aan den dag.


Vroeg opstaan, wat genot! Welk een voorregt, om vóór dag en dauw
gelaarsd en gespoord te mogen staan! Hoe groot een geluk, zijne
bedgordijnen open te schuiven, voordat nog de vale gordijn des nachts
is opgeligt! Hoe interessant, om getuige te zijn, dat maan en sterren
voor eenige uren met verlof aftrekken! Welk een triomf, om Phebus
met zijn stralenkrans tot den luilak van de partij te maken!--Vroeg
opstaan! Stedelingen, luije stedelingen! beseft gij wat het zegt? Ten
zij gij tot de bevoorregten behoort, aan wie het gewigtige ambt van
porder is opgedragen; ten zij gij onder de gelukkigen zijt, die de
zoete wei uitventen, of wie het vochtige deeg wacht, om tot heete
bollen gepromoveerd te worden; ten zij gij geroepen zijt, om van
de hoogte eens torens den morgenstond met muziek te begroeten, of
men in u vertrouwen genoeg stelde, om voor de deur eens Kommandants
of op den wal eener vesting, in het stille en koele uur, in volle
wapenrusting heen en weêr te wandelen; ten zij gij tot deze of
dergelijke gelukkigen behoort, is het u ontzegd het eerste gekraai
des haans te hooren, waarmeê hij de odalisques uit zijn harem tot
eene morgenwandeling uitnoodigt.--Vroeg opstaan! Beseft gij het zelfs,
landbewoners, meermalen ook in dit opzigt ten koste van den stedeling
geroemd en gelukkig gesproken, maar o zoo dikwijls ten onregte! Ik
weet wel, Heeren van buitenplaatsen, dat zij, die uwe paden moeten
gladschoffelen en uwe wandelingen opharken, de koele ochtendlucht
mogen inademen; ik geloof het van uwe kameniers en keukenprinsessen,
die aan die tuinlieden het warme mokkavocht aanbieden, dat zij mede
van den vochtigen mist des morgens genieten; maar gij, smaakt gij deze
zaligheden? Ik vraag het u ten aanhooren uwer peluw en veêrenbedden,
vlijt gij u in den zomermorgen op het bedauwde mostapijt of in uw
kamperfoelieprieel onder den drop der twijgen neder?--Helaas! ook
gij ontzegt u dat genot; aan u, wien de zwaan haar dons afstaat,
onttrekt de kikvorsch zijn morgengekwaak; gij, die blijkens uwe
spreijen en dekens alleen den zijdeworm protegeert, zult niet door
den aardworm worden verwelkomd, wanneer hij bij het eerste licht zijn
kop uit de vette aarde uwer bloembedden omhoogsteekt; voor u geen
gonzen der muggen, die hunne vlerkjes uitspreiden in de stralen der
ochtendzon en hunne bloedrijke ligchamen door hare nog matige warmte
zachtjes laten koesteren; voor u geen gebrom van paardenvliegen,
daar zij naar de weide trekken, om uwe fiere genetten te teisteren,
en u uit hun vliegenhart grondigen dank toebrengen, dat zij, door uwe
zucht tot kortwieken, geen redoutabele staarten te vreezen hebben; uw
oog mag de eerste werkzaamheden niet aanschouwen der nijvere mieren,
die, even als de Amsterdamsche kruijers, altijd met een pakje onder
den arm loopen; en zelfs de rups kiest, in plaats van uw aangezigt,
den harden grond, waarop zij nog dommelend van slaap van een boomblad
nedervalt.--Neen, buitenlieden! evenmin als den stadbewoners, zijn
u de schatkameren van genot geopend, die de morgenstond ontsluit;
niet u, maar alleen den reiziger, den reiziger voor plaisir, is het
vergund te staan klappertanden en beven, als de maan haar flaauwe
schijnsel aan den aardbol onttrekt, en de zon haren gloed nog in de
wateren des oceaans bluscht. Terwijl Aeolus zijnen minst gedruisch
makenden, maar vinnigst aanvallenden Satelliet loslaat, die de wangen
van den morgenstondgenieter verbleekt, zijt gij nog in donzen boeijen
gekluisterd, en getuigen het uwe wangen, dat gij bloost over de banden,
waarin Morpheus u verstrikt houdt. En als gij dan uit uwe slaapkamer
de ontbijtzaal binnentreedt, hoe onaangenaam moet u dan het gezang
van het bijna overkokende water in de ooren klinken, terwijl het
den reiziger vergund is, kwartieren ja halfuren te wachten, eer zijn
theewater begint te razen. Vroeg opstaan! vroeg opstaan! wie gevoelt
ooit uwe genoegens dan de reiziger, de reiziger voor plaisir!

En met dat al, het was laat, zeer laat, toen in het _Hôtel de
Hollande_ Polsbroekerwoud en zijne vrienden in de gezelschapszaal
bijeenkwamen. De vermoeijenissen van den vorigen dag waren voor
allen zwaar geweest, en op een nacht gevolgd, meer geschikt om de
oude krachten uit te putten, dan om nieuwe te doen ontstaan. Maar
toen zij dan ook nu ten negen ure hunne slaapkamers verlieten, kon
men het hun allen aanzien, dat zij zoo veel van de verkwikking der
rust gejouisseerd hadden, als hun maar te genieten was aangeboden.

Nu sloot ook Veervlug zich weêr bij zijn gezelschap aan, en stelde
terstond met groote opgewondenheid zijn nieuwen bekende aan zijne
oude vrienden voor.

De persoon nu in questie, uit Darmstadt aangevoerd, was de Heer
Van Aartheim, een jongmensch van omtrent vijfentwintig jaren. Hij
had een heel gunstig voorkomen en eene fiksche houding, zonder dat
evenwel de natuur, hem voortbrengende, gezegd kon worden, hem met
angstige naauwkeurigheid naar 't model van den Apollo van Belvedére
te hebben gevormd. Maar toch, wij zouden, indien wij zijn persoon
wilden beschrijven, kunnen spreken van donkere lokken, hooggewelfde
voorhoofden, deftige neuzen, geestige uitdrukkingen om den mond; maar
vooral van oogen, wier blik zoo doordringend was, dat zij zoo maar door
alles heen in het hart schenen te zien; wij zouden kunnen spreken van
ranke leesten en fijne handen, van bevallige manier om zich voor te
doen, en nog veel meer; maar wij laten dit nu daar. Pols vond, dat hij
wel herinnerde aan het portret van den Heer Pieter Pieterszoon Hein,
die hij uit Wagenaar's elfde deel kende; maar wij zouden misschien
met even veel regt kunnen beweren, dat hij, als de eene droppel water
op den anderen, op den Therese uit _the Byron Beauties_ geleek.--Hoe
dit zij, het is hier genoeg, als wij vermelden, dat hij door zijne
wijze van omgaan aan de vrienden aanvankelijk zeer goed beviel, en dat
hij zich naar verschillende menschen en verschillende omstandigheden
zeer goed scheen te kunnen schikken, daar hij te gelijk, als het ware
onwillekeurig, op de eersten een heilzamen invloed uitoefende en van
de laatsten de beste partij trok. Hij gebruikte de menschenkennis,
die hij zich reeds vroeg vergaard had, meer om anderen nuttig te zijn,
dan om hen te grieven en te beschamen, en scheen met de verkeerdheden,
die hij bij zijne natuurgenooten opmerkte, door onpartijdige toepassing
op zichzelven, zijn voordeel te doen; iets, dat ook het geval moest
zijn met de smarten en teleurstellingen, die zijn deel waren geweest,
en die hem misschien wel illusies hadden ontnomen, maar niet met
bitterheid en wrevel hadden vervuld.

Hij scheen tamelijk bemiddeld te zijn en alleen voor uitspanning te
reizen; op dringend verzoek der vrienden, besloot hij hen eenigen tijd
te vergezellen, daar ook hij den kant van Zwitserland heen wilde. Hij
bedong zich evenwel de vrijheid, om hen, als het hem goeddacht,
te verlaten, daar er misschien omstandigheden zouden kunnen zijn,
die hem noopten, terstond naar Holland terug te keeren. De vrienden
namen in deze conditiën genoegen.

Men besloot den dag door te brengen met de omstreken van Heidelberg
te bezoeken en de merkwaardige ruïnes van het slot in oogenschouw te
nemen. Van Aartheim, die reeds vroeger meermalen deze streken bezocht
had, kon hen hierin van veel dienst zijn, en zij vertrouwden zich
dus geheel aan zijn geleide toe.

De _Koningsstuhl_ is de hoogste berg van de keten, die zich achter en
ten oosten van Heidelberg uitstrekt. Men kan, om dien te beklimmen,
den loop der Necker volgen tot Neckargemund, en van daar langs den
grooten weg, zelfs in een rijtuig, den top des bergs bereiken. Maar
indien men de fatigues der wandeling kan verdragen, is de weg, die
Van Aartheim de vrienden deed gaan, te verkiezen. Hij voerde hen naar
de hoogte langs een smal voetpad, aan de linkerzijde bepaald door
zwaar geboomte, dat, aan de helling groeiende, de kruinen boog naar de
diepte, waar zich de Necker om den berg kronkelde. Aan de regterzijde
verhieven zich donkere rotsen, die het voetpad beschaduwden en een
weinig verder de achtermuren uitmaakten der landelijke hutten van
Schlierbach. Hoe verder zij gingen, hoe hooger de rotsen werden,
en hoe woester aanzigt de landstreek kreeg, totdat zij op eenmaal
een zijpad insloegen, waar de steenklompen schenen vaneengescheurd,
en een liefelijk en vruchtbaar dal voor hunne voeten lag uitgespreid.

Het zou moeielijk zijn, de verrukking der vrienden te schetsen,
die allen door dit onverwachte en schilderachtige tooneel getroffen
waren. De meest verrukten maakten terstond van de woordekens _heerlijk_
en _hemelsch_ gebruik; de opgewondensten aanschouwden het in stomme
verbazing. Zij konden naauwelijks besluiten het standpunt te verlaten,
van waar zij het geheele dal, rondom door hooge rotsen omsloten,
konden overzien; en toch, zij daalden neder en wandelden op de groene
grasvelden, met geurige en zacht gekleurde bloemen bezaaid, en door
heldere stroomen, die in het gebergte ontspringen, doorsneden. Zij
vlijden zich op den bemosten grond neder, onder de schaduw van het
nog jeugdige geboomte, en gaven zich een geruimen tijd aan zoete
mijmeringen over.

"'t Is jammer, dat hier nergens een logementje is," zei eindelijk
Pols, het lange zwijgen moede; "'t zou hier anders eene charmante
gelegenheid zijn om in de open lucht het _diner_ te gebruiken. En in
allen gevalle, het zou, dunkt mij, heel veel wandelaars lokken."

"Maar ook zonder dat," zei Van Aartheim, "is deze plaats zeer
gezocht. Het was van ouds de meest geliefde wandeling der Paltzgraven
en keurvorsten; en vooral voordat de Oeconomische Directie hier het
hooge geboomte, dat het dal omgaf, had doen omverhakken en verkoopen."

"Dat was een beroerde streek van die Oeconomische Directie," gromde
De Morder.

"Toen," vervolgde Van Aartheim, "ging hier menig lijdende in
eenzaamheid om, en vond in de schoone natuur dikwijls balsem voor
zijne smarte (Holstaff zuchtte), maar zag men ook menig verliefd paar
zóó door den invloed der schoone natuur betooverd, dat zij de geheele
wereld buiten elkander vergaten."

"Zoodat," glimlachte Torteltak,


	"Indien dit bosje klappen kon,
	Wat melde 't al vrijaadje?"


"'t Is ook zelfs door de Duitsche romandichters met vrucht tot
dergelijke _scènes_ gebruikt," zei Van Aartheim. "Mijnheer Holstaff
zal misschien de geschiedenis van Clairant en Clare du Plessis wel
kennen. Lafontaine laat hier heel wat met hen voorvallen."

"Zoo?" vroeg Holstaff: "is dat hier? Hoe heet deze plaats dan?"

"De _Wolfsbrunnen_," zei de ander.

"Een weinig poëtische naam voor zulk een hemelsch oord," viel
Veervlug in.

"En aan den anderen kant misschien weêr wel," zei Van Aartheim. "De
overlevering verhaalt ten minste, dat, toen de tooveres Jetta, die
op den berg woonde, waar later het slot gebouwd werd, eens van hare
hoogte afdwaalde en op deze plaats kwam, terwijl zij den gloed harer
lippen in helderen vloed wilde verkoelen, door eene wolvin en hare
jongen werd verscheurd. Ik hoop dat deze mededeeling u een weinig
met den naam zal verzoenen."

Na nog een weinig toevens zette men den togt naar den top des
_Kaiserstuhls_ voort, en had gelegenheid op te merken, dat daar het
uitzigt ruimer, maar op den minder hoogen _Geissberg_ aangenamer is;
en toen men van daar langs den grooten weg naar den _Jettebühel_
wandelde, om de _Schlossruïnen_ te gaan bezoeken, merkten niet alleen
Pols, maar ook de andere vrienden met genoegen op, dat niet ver van
daar gelegenheid was, om weêr eens op een houten stoel te zitten en
iets anders dan bronwater te drinken.

Ons gezelschap scheen in dit soort van _Wirthshaus_ volstrekt de
aandacht niet te trekken van een menigte Heidelbergsche studenten,
die bezig waren, zich in verschillende groepen onder 't gebruik van
dunnen landwijn of dik bier te vervrolijken, maar wel die van drie
Fransche reizigers, uit twee heeren en eene dame bestaande. De heeren
schenen jong en waren beiden met weinig hoofdhaar versierd, maar met
formidabele zwarte knevels gewapend. De dame was zeer rijk gekleed,
en had misschien zelfs geene kosten gespaard aan een heel lief blosje,
dat door hitte noch koude, door schrik nog vreugde werd veranderd,
maar imperturbabel op hare wangen bleef wonen. Zij scheen niet meer
heel jong te zijn, maar kon toch nog lang niet voor oud doorgaan;
iets wat zij ook geenszins scheen te ambiëren. De schoonheid, die zij
misschien vroeger bezeten had, was haar een weinig ontrouw geworden;
maar levendigheid en gratie hadden haar nog niet verlaten. Naauwelijks
hadden deze drie ons gezelschap in het oog gekregen, of hunne blikken
begonnen hen te vervolgen en rustten voornamelijk op Pols; iets,
waarover de goede man tamelijk confuus werd, vooral toen hij de dame
tot een der heeren hoorde zeggen: "_C'est lui_." Hij begreep van het
geheele geval volstrekt niets; want hoe hij zijn onschuldig geheugen
martelde, hij herinnerde zich niet, ooit een dezer personen te voren
gezien te hebben. Maar hierbij bleef het niet; weldra naderde een der
heeren het gezelschap, en stortte een vloed van woorden over hen uit,
waarin hij te kennen gaf, dat Heidelberg lief gelegen was, en de zomer
een goed saizoen was om te reizen. Pols mengde zich eerst weinig in het
gesprek; maar toen zij na eenigen tijd die plaats verlieten, om naar
het slot te wandelen, en het Fransche gezelschap juist gelijktijdig
tot hetzelfde doel opstond, wilde het toeval, dat de dame aan zijne
zijde den togt begon. Hij rekende het nu zijn pligt, om het een
of ander te zeggen, en in de conversatie, die volgde, gebruikte
hij al de gezelschapsphrases, welke hij zich uit Pierre Marin kon
herinneren. De goede dame scheen met deze pogingen tevreden, althans
zij vergde hem niet, haar veel antwoord te geven, daar zij het discours
zoodanig inrigtte, dat Pols met een hoofdknikken of een _vraiment!_
kon volstaan. Hare conversatie scheen niet van aantrekkelijkheid
ontbloot, althans het gelaat van onzen vriend werd hoe langer hoe
vergenoegder; en toen zij, daar de weg iets steiler werd, zijnen arm
greep, en hare vingeren nu en dan, niet zonder beteekenis, sommige
zijner spieren drukten, werd het den goeden man zoo wonderlijk, dat
zijne vrienden naderhand verklaarden, nooit meer glans op zijn gelaat
te hebben gezien, dan toen hij zoo vertrouwelijk met de _Française_
op den _Jettenbühel_ arriveerde.

De zeer _gnädiger-Herr_-rijke en buigende portier was terstond
bereid het gezelschap door de ruïnen rond te leiden. De standbeelden,
eetzalen, kapellen, wapenzalen en muren van het oude slot werden met
naauwkeurigheid bezigtigd, en het merkwaardige en niet merkwaardige,
dat de gids mededeelde, met geduld aangehoord. Eindelijk kwamen zij ook
aan den _dicken Thurm_ en den daaraan verbonden slotwal, waarvan de
aanleg boven de steenklompen van het slot aan de hangende tuinen van
oude tijden doet denken. Nog werpen daar de hooge lindeboomen hunne
schaduw over de ingestorte muren; maar van de steenen omheining,
die de oude _Elisabethsgarten_ omringde, zijn slechts wankelende
overblijfsels te vinden.

"Ik bezoek nooit dit punt," zei Van Aartheim, "zonder met weemoed
te denken aan de ongelukkige Engelsche vorstin, voor wie de jonge
en teedere gemaal hier den harden rotsgrond in een weligen lusthof
herschiep."

"O ja," viel de gids in; op dezen Eereboog staat het nog te lezen:


		   FRIDRICUS V ELIZABETHAE CONJUGI CARISSIMAE
					   A. C. MDCXV F. C.


"En wat was haar lot?" ging van Aartheim voort. "Voordat nog de
lusthof voltooid was, zwierven de echtelingen, reeds uit hunne staten
verstooten, in vreemde landen om. In plaats van in dit prachtige slot
van Heidelberg te heerschen, moest zij het nog den Staten van Holland
danken, dat haar een nederige woning in Rhenen werd aangewezen."

"In Rhenen?" riep Veervlug uit. "Ongelukkige Vorstin!"

"_The ton, I'll see the ton!_" riep een Engelschman, die mede tot
het gezelschap behoorde, ongeduldig.

"En bleef zij altijd te Rhenen wonen?" vroeg Pols nieuwsgierig. "Dat
is toch ook wel een lief plaatsje."

"Zij trok nog naar haar vaderland, nadat zij 40 jaren balling was
geweest en meer dan 30 jaren haren gemaal had beweend. Maar de
ongelukkige dochter van James I was ook in Engeland niet welkom;
en toch zij vond er een graf."

"_The ton, the ton!_" riep de Engelschman, stampvoetende van ongeduld.

Men verliet dus den _Elisabethsgarten_, en daalde in den slotkelder
neêr; Pols nog altijd met zijne _Française_ aan den arm, en vol van
kleine attenties voor haar, die zich zoo vrijwillig aan zijne zorgen
had toevertrouwd. Daar zagen zij op eenmaal het monstervat voor hunne
oogen, en hoorden tevens van den portier of deftigen toon verhalen:
"Dit groote vat is een wereldberoemde merkwaardigheid." Het zou
gepast zijn geweest, indien het gezelschap zich door deze uitspraak
had laten imposeren; maar geen hunner kon nalaten het gezigt van
zulk een vat bespottelijk te vinden, en in een dwaas gelach uit te
barsten. Dat effect schijnt het te hebben op de meeste pelgrims, die
het tot het doel hunner bedevaart maken. De ongeduldige Engelschman
evenwel lachte niet, maar keek _the ton_ eenige oogenblikken strak
aan; zette toen een kruisje in zijne reisportefeuille achter dit
opgegeven merkwaardige punt, en keerde zich met een _very well_ om,
zich haastende den kelder weêr te verlaten.

"Uw landgenoot schijnt spoedig tevreden," merkte de _Française_ aan,
zich tot Pols wendende.

"Hij is mijn landgenoot niet," antwoordde deze, "want ik ben een
Hollander."

"Hoe!" riep de dame, op eens zijn arm loslatende: "dat is een
schandelijk bedrog."

"Dit vat werd op last van den Keurvorst Karl Thedor gebouwd, en is
nu niet gevuld...." vervolgde de portier op zijnen ouden toon.

De _Française_ vlugtte tot hare oude _cavaliers_, en riep hun toe:
"_Mais ce n'est pas Milord._"

"Maar kan 236,000 flesschen wijn bevatten," ging de gids voort.

Pols keek verbaasd. Hij wist naauwelijks, welk gezegde hem gold. Hij
begreep niets meer van de zaak.

"Mijnheer!" sprak een der Fransche heeren, zijn zwarten knevel vinnig
opstrijkende: "gij hebt het vertrouwen van mijne nicht schandelijk
misbruikt en u laag gedragen."

"Hoe? wat? ik?" riep Pols in toenemende verbazing.

"Mijnheer! ik eisch 1000 _francs_ schâvergoeding voor de beleediging,
mijne familie aangedaan."

"Maar, Mijnheer! het is duidelijk dat gij u vergist."

"Wij spreken hier van geen vergissen. Zoo als ik zeg, 1000 _francs_
schâvergoeding of een _duel à mort_. Gij hebt de keus."

Dit was te veel voor Pols. Hij verloor zijne gewone bedaardheid. Hij
hief zijn vuist op, en als hij een degen was magtig geweest, hij zou
den uitdager doorregen hebben. Van Aartheim kwam tusschenbeiden. Hij
verzocht Pols zich een oogenblik te calmeren; en zich met de Franschen
een weinig verwijderd hebbende, fluisterde hij hun eenige woorden toe,
waarop de twee heeren verbleekten, en de dame wel schrikte, maar niet
bleek werd. Zonder een blik verder op Pols of de andere vrienden
te durven slaan, spoedden zij zich, om den kelder te verlaten. De
buigende portier liep hen na, en verzocht beleefd om een fooitje.

"_Va te faire pendre!_" brulde een der heeren hem toe, zijn knevel
woedend opstrijkende.

De portier sprong van schrik drie schreden achteruit.

Daar was een geruime tijd noodig om Pols weêr tot bedaren te brengen;
maar toen kon hij zich niet weêrhouden te zeggen: "Ik begrijp mij
volstrekt niet, hoe zoo'n meisje met zulke lomperts reizen kan!"

De vrienden glimlachten. "Maar hoe hebt gij zoo op eens de gevaren
van het hoofd van onzen waardigen Pols afgewend?" vroeg Veervlug aan
Van Aartheim.

"Ik had het plaisir gehad die personen nog eens te ontmoeten,"
antwoordde deze. "Hieraan heb ik hen herinnerd, en hun te gelijk
geraden, om maar zoo spoedig mogelijk te zien over de grenzen te
komen."





HOOFDSTUK XIV.

    De reizigers bezoeken twee badplaatsen. Op de eene maakt Pols
    eene schitterende vertooning; op de andere blijft hij geheel
    onopgemerkt.


Men raadt iedereen, die een Rijnreisje maakt, aan, om toch vooral
veel gebruik te maken van retourrijtuigen. Onder de voordeelen,
die deze manier van reizen aanbiedt, somt men op, dat het nagenoeg
geen geld kost, en dat men niet zoo onbesuisd het land doorholt
als in eene diligence en per post, maar alles op zijn gemak kan
opnemen. Dit laatste vooral zal wel niemand tegenspreken. De
retourrijtuig-voerlieden verstaan meesterlijk de kunst, om hunne
paarden in zeer bedaarden tred te houden; en om hunne passagiers
zooveel mogelijk afwisseling en genot te verschaffen, vergunnen
zij hun, om bij het opklimmen van bergen naast het rijtuig voort
te wandelen, en zelfs nu en dan zich op het gras neêr te vlijen,
wanneer zij zuinigheidshalve niet aan logementen, maar midden op den
weg, hunne paarden een voêrtje geven. De genoegens, die deze manier
van reizen aanbiedt, zijn dus menigvuldig en de raad van ervaren
reizigers hieromtrent dient door die van mindere ondervinding te
worden opgevolgd; te meer daar, volgens de opgave van sommigen, de
gelegenheid zich zoo dikwijls voordoet, dat de Duitsche rijtuigen
bijna nooit andere dan retourreizen schijnen te maken.

Het was na lange en vermoeiende nasporingen, dat ons reisgezelschap
eindelijk van een dier gelegenheden, die zich van zelve voordoen,
kon profiteren. Een koetsier van Rastadt bood zijne calèche aan,
om het zestal van Heidelberg naar Baden-Baden te voeren voor omtrent
denzelfden prijs, dien men voor een postrijtuig betaalt. De wagen was
breed, de paarden waren smal, en de koetsier vrolijk; dus besloot men
dit aanbod niet van de hand te wijzen, en men verliet in den vroegen
morgen de oude Akademiestad.

Het was een schoone zomerochtend. De zon scheen in vollen glans aan
den helderblauwen hemel; ongestoord stortte zij haren gloed op het
frissche groen uit; verkwikkend was hare warmte na de koelte van den
nacht; overal, waar haar licht doordrong, verhelderden de kleuren, en
scheen een nieuw leven te ontstaan; en ook op de langzaam voortrollende
reiscalèche oefende zij haren invloed uit. Schilderachtig vooral was
haar effect op het bruinverbrande gelaat van Pols; als gepolituurd
mahonyhout glommen zijne wangen, en de geleende glans deed zijne oogen
schitteren. Gemakkelijk drukte hij zich in een hoekje van het rijtuig;
en zijne genoegelijke gewaarwordingen op den lieven zomermorgen,
na een weldoorgebragten nacht en een genuttigd _frühstück_, stemden
hem tot een aangenaam peinzend stilzwijgen; totdat hij eindelijk het
resultaat zijner bespiegelingen in deze woorden uitte: "Wat heeft
men toch al aangename afwisselingen op reis!"

"Dat dacht ik eergisteren ook," zei Torteltak, "toen ik je aan den
rand van den vijver den mac-intosh aantrok."

"Toen hadt je omtrent even aangename afwisseling," viel Veervlug in,
"als de dief, toen hij eerst gegeeseld en daarna gebrandmerkt werd."

"Wat loopen die paarden weêr beroerd langzaam!" riep de Morder.

"Dan hebben wij lang genot voor ons geld," grinnikte zijn buurman.

"Voort, dat jonge goedje! hu, piassen!" riep de koetsier op vrolijken
toon tot twee eerwaardige grijsaards, die volstrekt niet in zijne
opgewondenheid schenen te deelen, en zich weinig in hunne carrière
als paarden te verlustigen.

"Maar wij hebben immers zoo'n groote haast niet," zei Van Aartheim,
om De Morder wat tevreden te stellen; "wij kunnen toch gemakkelijk
vóór den avond te Baden aankomen, en zullen in de vrije lucht toch
wel meer jouïsseren, dan in een volgepropt logement. En levert deze
route niet een groote verscheidenheid van schoone gezigtspunten op?"

"Ja, 't is charmant," zei Pols; "'t zou mij niet kunnen schelen,
om zoo'n mooien weg te wandelen."

Juist reed men tegen eene vrij aanzienlijke hoogte op, hoewel hier
anders de landstreek niet bijzonder bergachtig is. De koetsier,
misschien de aanmerking van Pols verstaan hebbende, misschien ook uit
eigene beweging den heeren eene attentie willende bewijzen, proponeerde
hun om een eindwegs naast het rijtuig voort te stappen, en sommigen
gaven aan deze uitnoodiging met vreugde, anderen morrende gehoor.

Ook "het jonge goedje" scheen dit uitstapje niet onaangenaam te
wezen. Met luchtiger tred gingen zij voor het rijtuig voort, nu en
dan de groep reizigers van ter zijde met eene uitdrukking op het
gelaat aanziende, alsof zij zeggen wilden: "Als die er allen inzaten,
verwondert het ons niet meer, dat het vrachtje zwaar was."

"Voort, die Turken!" riep het koetsiertje, als de dieren, in gepeins
verzonken, vergaten hunne pooten te verzetten, en om hen wat te
vervrolijken, zong hij hun eenige zijner liedjes voor, waarin hij
onuitputtelijk scheen.


	"Nicht zu reich und nicht zu arm,
	Nicht zu kalt und nicht zu warm,
	Nicht zu gross und nicht zu klein--
	Kein's von diesen möcht' ich seyn."


"Dat is wel een aardig liedje," zei Pols; "wie heeft dat gemaakt?"

"Gemaakt?" vroeg het boertje verwonderd; "wel, ik heb het van mijn
vader geleerd."

"'t Is zeker van eene soort van Maatschappij tot Nut van
't Algemeen," zei Pols tot Torteltak.

"Zoudt gij dat denken?" zei deze; "de toon is toch wat populair."

"Hu, hu, voort! daar komen de Kozakken!" riep de koetsier zijne
paarden toe. Deze hadden misschien vóór vijfentwintig jaren en onder
andere omstandigheden op deze incitatie den gezwinden pas aangenomen;
nu evenwel bepaalden zij zich tot een zeer gematigden tred.

Men had de hoogte bereikt, en klom weêr in het rijtuig: de Morder
met het vaste voornemen, om, al moesten zij nu den _Mont blanc_
overrijden, niet weêr uit te klimmen; de anderen moede en warm, maar
toch opgeruimder. Men passeerde weldra Mingolsheim, en Holstaff raakte
in verrukking, toen hij het lieve kerkhof aldaar ontdekte. Hij vroeg
aan het boertje, of hij daarop geen toepasselijk liedje kende. Deze
antwoordde, dat hij niet wist, wat hij daarmeê bedoelde, maar dat
hij nog wel een liedje wou zingen. Hierop begon hij met heldere stem:


	"Schön ist mein Mädchen,
	Schlank wie ein Dräthchen,
	Fein wie ein Fädchen
	Wonnig und warm."


"Ik wou, dat ik het hem niet gevraagd had," zei Holstaff, door dit
begin teleurgesteld.

"Ik vind het heel aardig," zei Pols.

"Misschien wordt het straks wel treuriger," troostte Veervlug.


	"Mir in das Leben
	Freude zu weben,
	Ward sie gegeben
	Mir in den Arm."


ging de zanger voort.

"Dat draait al wat naar het sentimentele," zei Torteltak.

"Wacht maar!" zei Veervlug: "'t is een echt Duitsch liedje; straks
zal de doodgraver zijn werk ook wel krijgen."

Het boertje ging voort:


	"Ursel im Röckchen,
	Rund wie ein Glöckchen,
	Springt wie ein Böckchen
	Fröhlich im Tanz."


"Dat heb je vast op je liefje gemaakt!"

"Ik plagt het haar ten minste dikwijls voor te zingen, voordat wij
trouwden, en toen zij nog zoo'n dampige knol niet was."

"Wat meent ge daarmeê?" vroeg onze vriend verwonderd.

"Wel wat anders, dan dat ze, of het koud is of warm, altijd ligt te
hoesten of te fniesen. Zij kan geen twee uren staan spaden, of ze is
heel uit haar adem en droezig."

"Dan zal ze ook nu niet meer springen _wie ein Böckchen_," merkte
Veervlug aan.

"Zij heeft nu wel wat anders te doen dan dansen. Met der haast moet
zij aan 't maaijen. Maar van dien kant had ik 't wel beter kunnen
treffen; want als ik nu en dan niet een handje help, komt de oogst
slecht binnen."

"Ik merk," zeide Torteltak, "dat de levenswijs der dames hier niet
bijzonder comfortable is."

"Neen, waarlijk niet," antwoordde Van Aartheim: "hoe verder men in
dit land komt, hoe meer men verstomd staat over den zwaren arbeid,
dien de teedere sekse moet verrigten; terwijl het sterkere geslacht
met pijpenrooken en slapen den tijd doorbrengt.


	"In den gindschen elzenschaâuw
	Ligt de maaier, mat en flaauw."


Maar 't is eigenlijk meer loomheid dan matheid; en met de vrolijkheid
en frischheid der vrouwen is 't juist niet precies zoo als bij den
dichter:


	"'t Meisjen veegt met purpren handen,
	Gloeiend van het zonnebranden,
	't Druipend voorhoofd lachend droog.
	Laat de lucht haar frischheid rooven,
	Fier van aan zijn zij' te sloven,
	Raapt zy aren, bindt zy schoven,
	Het genoegen in het oog."


"Mijnheer schijnt ook liedjes te kennen," zei het boertje; "'t spijt
mij, dat ik het niet best begrijpen kan."

Men was intusschen aan Langenbrücken genaderd, en daar het twaalf
ure was, en de zon nog steeds het rijk alleen had, door wind noch
wolken op zij gestreefd, besloot men een uurtje de koelte te zoeken,
en stapte in een logement af, om het _diner_ te gebruiken. Na afloop
des maaltijds, waaraan ook de koetsier, niet uitsluitend opgewonden
voor den heerlijken "_Kartoffeln Magenpflaster_", en niet bevreesd dat
"_Pasteien und Leckerbrod_" hem spoedig in het graf zouden helpen,
had deelgenomen, was den vrienden eene groote verrassing bereid. Zij
vernamen van den _Gastgeber_, dat Langenbrücken eene zeer beroemde
badplaats was, waarheen men van heinde en ver toestroomde, en dat
de wateren van het Amaliënbed op gezonden en zieken den heilzaamsten
invloed uitoefenden. Bij nader onderzoek bleek het inderdaad, dat de
kastelein niet te veel gezegd had: de badwateren zijn, in den volsten
zin des woords, in de meeste gevallen onschadelijk; de Amaliënbron
levert een vocht op, dat zelfs door de naauwkeurigste proevers
beschouwd werd als geheel overeenkomende met gewoon koud water, tot
dat de zeer geleerde Heer Siegel, eenige jaren geleden, ontdekte,
dat dit vocht, na eenige uren door de middagzon beschenen te zijn,
laauw werd; dat het, op saffraan gegoten, eene gele kleur aannam;
en zelfs door de vermenging met een weinig suiker eenen zoetachtigen
smaak verkreeg. Naauwelijks had gemelde Heer deze eigenschappen
ontdekt, of hij besloot met dit bijzondere water eenige proeven te
nemen. Hij liet het een vriend gebruiken, die sedert geruimen tijd
aan rheumatiek in den arm geleden had, en die tevens op raad van een
anderen doctor het pijnlijke lid geheel met watten had omwonden. En
waarlijk, na weinige dagen had het heilzame water effect: de lijder
gevoelde veel minder pijn; het was of het vocht hem den arm verwarmde,
en hij kreeg er langzamerhand het gebruik van terug. Op gelijke wijze
wendde hij het aan bij eene vrouw, die door hevige koortsen geteisterd
werd, en deed het haar, gemengd met _sulphas quininae_, gebruiken;
en ziet, in korten tijd verliet haar de koorts. Hierbij liet het de
warme menschenvriend niet; waar hij hoorde van ziekten en kwalen,
zond hij kruiken vol van het weldadige vocht; en de kastelein uit _de
Zon_ te Langenbrücken, om ook van zijne zijde iets goed te beproeven,
adverteerde, dat in zijn hotel kamers zouden worden afgestaan aan
hen, die op de plaats zelve de badkuur wilden ondergaan. Nu stroomden
de rheumatieken en koortsigen, wel van zes mijlen in het rond, toe;
en toen eenigen tijd daarna bij de bron een _Conversationshaus_ was
aangebouwd, aarzelden ook de betrekkingen der lijders niet meer om
hen te vergezellen, en ondervonden ook de gezonden, dat het badwater,
met goeden Rijnwijn aangelengd, eene zeer verfrisschende, en met
Franschen brandewijn vermengd, zelfs eene vervrolijkende kracht had.

Ons reisgezelschap vond het gepast de courzaal in oogenschouw te gaan
nemen. Het was in het drokste van 't saizoen; vijfendertig reizigers
stonden op de badlijst ingeschreven, waarvan de meesten zich nu
in de zaal bevonden. De aankomst van zes nieuwe gasten verwekte
er opschudding. Hun uiterlijk scheen te imposeren; want de heeren
verwelkomden hen met veelvuldige buigingen; de dames raadpleegden
den spiegel omtrent den toestand harer lokken. De vrienden, reeds
gewoon aan het zien van courzalen en aanzienlijke gezelschappen,
waren niet bijzonder getroffen door den aanblik eener kamer van
vijfentwintig voet in het vierkant, opgevuld met menschen, aan wier
geheel uiterlijk en voorkomen bleek, dat geen hunner aan het Hof
was gepresenteerd. Zij zagen er bejaarde heeren, gevormd naar het
model van den achtkanten boer; dames, wier vingeren met denzelfden
blos prijkten, die haar de wangen sierde; jongelieden, die, door met
de handen in den zak te loopen en te fluiten, toonden dat zij zich
op hun gemak bevonden; kinderen, die hunne veelkleurige tandjes op
raauwe wortelen exerceerden, en die, bij gelegenheid der badreize,
zich zoover in het Fransch hadden geoefend, dat zij, zonder veel fouten
in de uitspraak te maken, _Papa_ en _Maman_ konden zeggen. Al deze
personen bewogen zich in het met bont papier behangen vertrek, waren
dagelijks in hunne feestkleederen en gelegenheidsaangezigten gedost,
courtiseerden en coquetteerden, rookten en dronken likeuren; het eerste
op wat gedwongen manier, het laatste meer natuurlijk. Eene soort van
bak met muzieklessenaars, aan den zolder hangende, deed vermoeden,
dat er somtijds gedanst werd; een zwart bord met nommers, in een hoek
der zaal, waarbij een oud man met eenige _thalers_ en een schopje
zat, toonde aan, dat ook aan de speelwoede kon worden toegegeven; en
indien men eenige kleinigheden over het hoofd wilde zien, moest men
toestemmen, dat deze menschen hier allerliefst badplaatsje speelden.

"Doet Mijnheer ook aan 't snuiven?" sprak een zwaarlijvig heer, in een
zeer uitvoerigen donkergroenen jas en witte pantalon met plooijen,
tot Pols, terwijl hij hem eene ebbenhouten snuifdoos voorhield,
omtrent van de grootte van een beschuittrommeltje.

"Met plaisir," zei onze vriend, en na den fijnen tabak met zijne
reukzenuwen in kennis te hebben gebragt, voegde hij er heel goedig bij:
"dat is waarlijk een lekker snuifje."

"Neem dan nog eene prise," zei de dikke heer, de ebbenhouten kist op
nieuw openende; "'t is u van harte gegund."

"Dankje wel; ik wil liever straks nog eens terugkomen."

"Als Mijnheer eens stoppen wil," zei dezelfde heer tot Torteltak,
"ik heb voorraad van tabak." En om dit te bewijzen, bragt hij uit
zijn jaszak eene verlakte doos voor den dag, die men op den eersten
aanblik voor een koffijtrommel zou hebben gehouden.

"Ik dank u, Mijnheer!" antwoordde deze; "ik heb mijne pijp in 't
rijtuig gelaten."

"O, dat is niets," viel de gulle Duitscher in; "ik zal u de mijne
wel leenen.--_Kellner!_ krijg mijn oliekop eens!"

"Dankje waarlijk, gij zijt veel te goed," zei Torteltak
haastig. "Eigenlijk rook ik maar heel zelden."

"Wat heeft Blacken toch eene gemakkelijke manier om kennis te
maken! wat is hij nu weêr familjaar met die vreemde heeren! je kunt
zien, dat hij veel met groote lui heeft verkeerd," zei de spichtige
gade van den gullen heer, met zekeren trots, tot hare buurvrouw.

"Dat is wel waar," antwoordde Juffrouw Glimbaum, minnelijk knikkende.

Juffrouw Blacken stond op, en noodigde hare dochters, twee schrale
blondines in 't lichtgroen (groen scheen de onderscheidene kleur der
familie), om eens door de zaal te wandelen, daar zij iets aan Papa
te vragen had.

"'t Is bespottelijk, zooveel als zij zich laat voorstaan op haar man,"
zei juffrouw Glimbaum aan een _dandy_ met eene roozenroode das en
hooggeel vest. "Hij spreekt de groote lui ook niet, dan wanneer hij
ze voor hun doodkist komt meten. Ik schaam mij eigenlijk om met die
vrouw te converseren."

De _dandy_ stak zijn linkerhand in zijne vestjeszak, omtrent zoo als
de acteur Schouten doet, als hij voor een groot heer speelt, en zeide
zeer lieftallig glimlachende: "_Ma foi_, Mevrouw! u hebt wel gelijk,
men moet zich niet encanailleren."

Hun gesprek werd hier gestoord door den Heer Glimbaum, die van zijne
dagelijksche wandeling naar zijne woning te Bruchsal terugkeerde.

"Hoe gaat het, lieve?" vroeg zijne vrouw: "hebt gij een aangenaam
tourtje gemaakt?"

"Kapitaal, wijfje! maar een drukke morgen;--achttien baarden geschrapt
en zes koppen geknipt."

De _dandy_ verliet neuriënde het echtpaar, om de dochter van den
Bruchsalschen torenwachter zijn hof te gaan maken.

Veervlug was terwijl aan de speeltafel genaderd, en getuige dat een
aantal kreutzer-en driekreutzer stukken op nommers en kleuren werden
gezet. Hij mengde zich onder de spelers, en wekte aller verbazing
door de gelatenheid, waarmede hij zijn verlies droeg. De fortuin
was hem niet gunstig, en hij verloor in acht keeren omtrent twaalf
stuivers. Maar het was voor Pols weggelegd, om hier een schitterend
figuur te maken. Opmerkende, dat men op deze wijze van spelen niet
licht gevaar liep zich te ruïneren, waagde ook hij drie kreutzers. Het
geluk diende hem: hij won--verdubbelde--won meer en meer. Hij kreeg
een geheelen stapel klein geld voor zich.--"Mijnheer is ongehoord
gelukkig!" riep de oude Blacken in verbazing.--"Ongehoord!" herhaalde
de bankier angstig. Pols werd geanimeerd; zijne winst was reeds grooter
dan de kas der bank. "_Va banque!_" riep hij op eens, al het geld
op _rouge_ plaatsende. De dames Blacken gaven ieder een gil--"_onze,
rouge!_" zei de bankier, met wanhoop de geheele kas voor onzen vriend
uitstortende.--"Ik krijg zes kreutzers," riep eene dame, die nog in 't
geheel niet meêgespeeld had; "ik heb immers ook op _rouge_ gezet." Pols
maakte hierop geen captie. Hij schonk haar edelmoedig de gevraagde som.

Sedert den merkwaardigen dag, waarop de Heer Siegel zijne ontdekking
omtrent de kracht der Amaliënbadwateren maakte, had er zeker in
Langenbrücken nooit zulk een belangrijk voorval plaats gehad als
heden. Al de badgasten verzamelden zich om Pols, die even verbaasd
scheen als de anderen, en naauwelijks begreep, dat hij de held was van
de partij. Voor hem lag de massa geld uitgespreid; de som beliep meer
dan zeven Pruisische _thalers_. "Dat is toch waarlijk zonderling,"
zei hij tot De Morder; "ik had er volstrekt geen gedachte op."--"Dat
zult ge altijd zien," zei deze; "maar ik had eens moeten spelen,
dan was het wel anders geloopen."--"Maar wat zullen wij met dat
geld aanvangen?" vroeg Pols aan Veervlug. Deze wist er raad voor:
hij bestelde eenige flesschen goeden Rijnwijn. Al de glazen, die in
het buffet te vinden waren, werden volgeschonken. Ieder der badgasten
liet zich den aangeboden drank goed smaken; de bankier alleen trok
een gezigt, alsof hij er eenige zuurheid in ontdekte. En toen nu
het zestal, na nog eenige oogenblikken vrolijk in de zaal te hebben
doorgebragt, in het hen wachtende rijtuig stapte, bejammerden de
meesten der badgasten het zeer, dat zulke heeren hen zoo kort hun
aangenaam en onderhoudend gezelschap gunden.



Bijna gelijktijdig met de zon hadden onze reizigers den togt van heden
volbragt. In vrolijke en aangename gesprekken waren hun de laatste
uren voorbijgegaan. Het genoegen, in korte oogenblikken in het kleine
Langenbrücken gesmaakt, scheen een gelukkig voorteeken voor hun langer
verblijf in de groote badplaats. Met verlangen zagen zij dus, van dat
zij Rastadt achter zich hadden gelaten, naar de liefelijke vallei uit,
waar "_die freundliche Najade die heil'gen Fluthen ausgieszt_," en
waar honderden baat komen zoeken tegen allerlei kwalen, duizenden
tegen de verveling, misschien de ergste en ongeneeslijkste van
allen. Eindelijk ontdekten zij, wat hun oog zocht: het vruchtbare
dal, door heuvelen omringd, en van den smallen stroom doorsneden,
die de vervallen woningen der inboorlingen van de nieuwe hotels en
prachtige lusthoven der vreemdelingen afscheidt.

Het was in 't best van den tijd; dus waren van alle kanten
vreemdelingen toegesneld. Met verrukking staarden de vrienden op de
luxe van wandelaars en equipages, die door het schoone avondweder naar
buiten waren gelokt. Voordat zij in hun logement aankwamen, had Pols
opgemerkt, dat er hier heel wat geld verteerd werd; Holstaff, dat er
vrij wat meer gezonde dan zieke badgasten moesten wezen; Torteltak, dat
er een schat van mooije oogen en delicieuse figuurtjes te vinden was;
de Morder, dat het veel te vol was om plaisir te hebben; en Veervlug,
dat men zich te Baden niet alleen in bronwater, maar ook in allerhande
genoegens kon baden.

Op van Aartheim scheen het gezigt van al dat schoon geenszins den
indruk te maken, die het bij de overige heeren verwekte. Met weinig
belangstelling sloeg hij het gewoel der menigte gade. Reeds sedert een
paar uren was hij stil en afgetrokken geweest, en scheen hem zijne
gewone opgeruimdheid te hebben verlaten. Pols had hem nu en dan al
een weinig pogen op te beuren, door hem te vragen, of hij hoofdpijn
had, of het soms ook togtte, en dergelijke zaken meer. Van Aartheim
had verklaard, dat hij zich volkomen wel gevoelde; daar moest dus
iets zijn, dat hem hinderde. De reis kon het niet wezen; want hij
was het zelf geweest, die er zoo zeer op had aangedrongen, om toch
heden te Baden aan te komen. Van tijd tot tijd sloeg hij de een of
andere groep onrustig gade, als hoopte of vreesde hij iemand aan te
treffen; en toen men nu in het Hotel _Zum Zäringer Hof_ was afgestapt,
verliet hij hen terstond, om eene dringende commissie te verrigten;
doch weinige minuten later kwam hij blijkbaar teleurgesteld tot hen
terug. De vrienden verdiepten zich in gissingen, wat er toch met hem
op handen was. Pols dacht, dat hij misschien een verwachten wissel
niet gevonden had; Holstaff, dat er op het Badensche kerkhof welligt
een zijner vrienden begraven lag; de Morder, dat zijn geweten hem de
een of andere kwade daad verweet; Torteltak, dat hij eene ongelukkige
liefde koesterde; Veervlug, dat hij eenvoudig in een knorrige bui
was. Men besloot eindelijk, omdat men niet anders kon, de oplossing
van dit raadsel geduldig van den tijd te verwachten.

Men bezocht nog dienzelfden avond de courzaal, en zag het gewone
personeel van eene badplaats aldaar vereenigd: oude heeren, die
zich in een continuëlen roes van Bourgogne en Champagne tot den dood
voorbereiden; jonge meisjes, die in de balzaal tot huismoeders gevormd
worden; jongelingen, die proeven nemen, tegen hoevele aanlokselen
de deugd van eenvoudige landmeisjes bestand is; en bejaarde dames,
die de huwelijksgift harer dochters aan de inhalige schopjes der
_croupiers_ blootgeven. Deze personen gaven den toon aan; men moest
zich verwonderen, geene Bertrams te zien, die de Roberts tot de
verschillende soorten van zonden aanzetten, die hier met volkomen
vrijmoedigheid gepleegd worden, en had, om ook heiligschennis te zien,
slechts tot den Sabbat te wachten, wanneer de losbollen de vrome
kerkgangsters in hare devotie zoeken te storen; waarop men, om de
verveling van den dag des Heeren te verdrijven, dubbel gelegenheid
verkrijgt om den Mammon te dienen; wanneer de bedwelming des wijns
de gerekte gastmalen veraangenaamt, en de Italiaansche schoone ook
nog het gaas afrukt, dat haar den boezem bedekte, terwijl de Fransche
_danseuse_ hare weelderigste passen uitvoert, om zelfs de zuiverste
verbeelding te bezoedelen, en wanneer de leer:


	"Chaque faute est un plaisir,
	Et l'on a pour s'en repentir
	Le temps ou l'on n'en peut commettre."


luid en met toejuiching gepredikt wordt.

Gewis, het is nuttig, deel te nemen aan de genoegens, die eene
badplaats aanbiedt. Haar invloed op de redelijke en zedelijke vorming
van den mensch moet heilzaam zijn. Men leert die verouderde begrippen
afleggen, dat het verkeerd is om zijne driften bot te vieren; men
keert van daar terug, genezen van het vooroordeel, dat deugd alleen
waarachtig genot geeft; men leert begrijpen, dat men op de wereld
geplaatst is om de wereld te dienen; men beklaagt de dwazen, die
zich in zelfverloochening pijnigen en elders vreugde en zaligheid
zoeken, zoolang ze nog op de aarde te vinden zijn; en wanneer men,
na eene goedgelukte badkuur, aan eene welvoorziene tafel in het
_Conversationshaus_ te Baden neêrzit, en 's avonds in een wulpschen
dans eene dartele schoone in zijne armen drukt, haalt men de schouders
op over den bekrompene van geest, die in ouden tijd, gereinigd uit
de badwateren van Bethesda opklimmende, terstond zijne schreden naar
den Tempel des Heeren rigtte.

Het was ongelukkig voor onze vrienden, dat zij niet liberaal genoeg
opgevoed en niet diep genoeg in den geest der wereld doorgedrongen
waren, om zich terstond met vrijmoedigheid in de armen van dit
schuldeloos genot te storten. Na een paar uren in de zaal te hebben
doorgebragt, was het sommigen hunner benaauwd geworden; zij zochten
de vrije lucht; anderen verklaarden openhartig, dat zij tegen zoo
veel verleiding niet bestand zouden wezen; Torteltak betuigde,
dat hij geen acht dagen in deze omgeving zou willen doorbrengen,
zonder de vergunning om aan alle kwaad toe te geven, en zoo slecht
te zijn, als hij zou willen; van Aartheim, dat hij ieder jong mensch
bewonderde en benijdde, die met de hand op het hart kon verklaren,
dat al deze aanlokselen niets op hem vermogten.

Men besteedde de twee volgende dagen, die men te Baden-Baden doorbragt,
met uitstapjes in het _Mourgthal_ en met een bezoek naar het _Neue_
en _Alte Schloss_, en schepte meer behagen in de trotsche ruïnes van
het laatste, dan in de mesquine inrigting van het eerste. Van Aartheim
verliet hen beide avonden terstond na hunne terugkomst, en kwam telkens
zeer laat uit het _Hôtel d'Angleterre_ terug. Hij was overigens zeer
geheimzinnig in deze uitstapjes, en welligt zouden sommigen er een
verkeerden uitleg aan hebben gegeven, zoo niet Holstaff hun berigt
had, dat hij hem in de duistere wandellanen was tegengekomen, in een
zeer druk en geanimeerd discours met een lang en mager heer, waarvan
hij niets had verstaan, dan dat het in 't Engelsch werd gevoerd.

Wij hopen, dat de vrienden later omtrent deze geheimzinnige handelwijs
van Van Aartheim nadere inlichting zullen bekomen.





HOOFDSTUK XV.

    De tour door het Schwartzwald. Pols maakt kennis met Engelsche
    dames bij onweder, en met Ohlsbachsche bij feestmuziek.


De groote route van Baden-Baden naar Zwitserland loopt midden door
het steile gebergte en de donkere bosschen van het Schwartzwald,
dat een weinig noordoostelijk van Baden bij Pforzheim begint, en
door den Rijn tusschen Schaffhausen en Bazel begrensd wordt. Wanneer
men een beminnaar is van woeste natuurtooneelen, niet tegen zware
vermoeienissen opziet, en niet al te veel gewoon is aan de comfortable
logementen van den Rijn en in Zwitserland, kan men hier met genoegen
en vrucht eenige weken doorbrengen; men kan kale rotsen beklimmen,
en van daar langs gedruischmakende bergstroomen naar digtbegroeide
valleijen neêrdalen, waar men altijd overvloed van zwart brood
tot voedsel vindt, en de aarde genoeg met mos is begroeid, om voor
vermoeide leden tot rustbed te strekken. Men kan zich overtuigen,
dat er in het midden van beschaafde landen nog streken zijn, waar
de weelde niet is doorgedrongen, en de zeden van de vroegste eeuwen
zijn bewaard gebleven; waar de kleeding aan geene nieuwe modes is
onderworpen, en de taal noch door verbastering, noch door beschaving,
heeft geleden. In één woord, wie zien wil, hoe de oude Teutonen
omtrent huishielden, wanneer zij niet met de wapenen in de vuist op
veroveringstogten uittrokken, ga naar het minst bezochte gedeelte van
het Schwartzwald, en hij zal op eene zeer weinig kostbare wijze tot de
resultaten komen, waarnaar hij verlangt. Maar die liever wat meer op
zijn gemak reist, en die gaarne bij een goed _souper_ over het schoone
wil nadenken, dat hij des daags zag, en in een welgeschud bed van zijne
vermoeienissen wil uitrusten, bepale zich tot kleine uitstapjes in
de meer bezochte streken, en volge voor het overige de groote route,
waar hij nog gelegenheid genoeg zal hebben, om met nederige hutten,
eenvoudige landbewoners en slechte maaltijden kennis te maken.

Onze reizigers behoorden tot de laatste soort: zij namen zes plaatsen
in den _Grossherzoglichen Badischen Eilwagen_, en verlieten daarmede
des morgens ten 12 ure de badplaats. De helft der vrienden kreeg
plaatsen binnen in den wagen, waar zij drie Engelsche dames ontmoetten;
de helft boven op, waar zij den _cavalier_ der _Ladies_ aantroffen, die
gaarne de zorg voor zijne jonge vrouw en hare zusters aan de vreemde
heeren overliet, zoo hij maar zijne plaats _outside_ niet verloor. De
vrienden zouden nu en dan onderling van plaatsen verwisselen, om zoo de
mooie uitzigten, die zich op hun tour voordeden, eerlijk te deelen. Het
toeval plaatste Pols met de Morder en Van Aartheim het eerst binnen
in de koets; de eerste begon zich zeer gegeneerd te gevoelen, daar
hij volstrekt geen Engelsch verstond, en toch zoo gaarne met drie
zulke lieve dames een praatje wilde maken; De Morder vond dat zij
het beroerd troffen, om op zulk een warmen dag zoo opgepropt in een
wagen te zitten; en Van Aartheim wachtte eene geschikte gelegenheid
af, om een discours met de _Ladies_ te beginnen. Hij scheen niet te
veel verwend door de voorkomendheid en beleefdheid zijner landgenooten
omtrent vreemdelingen, om bang te zijn voor de stugheid en stroefheid,
die men zoo zonder uitzondering aan de Engelschen ten laste legt; ook
_Mistress_ Hunshow en hare zusters Emma en Mary schenen er haar _fort_
niet van te maken, om beleefdheden van vreemde heeren met lompheid
te beantwoorden. Toen Van Aartheim haar attent had gemaakt op een
schoon natuurtooneel, dat zich op hunnen weg voordeed, namen zij
daaruit terstond aanleiding, om over de schoonheden te spreken, die
zij op hare Rijnreis hadden opgemerkt, en die zij nog in Zwitserland
verwachtten. Alle de dames legden hierbij veel schoonheidsgevoel en
een geoefenden smaak aan den dag; en toen het gesprek langzamerhand
van landschappen op landbewoners werd overgebragt, sprak vooral
de schoone Emma zeer onderhoudend over originelen, die zij op reis
ontmoet had, zonder daarbij hare of Van Aartheims landgenooten te
sparen. Zij verhaalde onder anderen van eene zekere familie Dufduin,
die zij in Mainz hadden leeren kennen; hoe Mijnheer haar gevraagd had,
of de Engelschen niet jaloersch waren op den Hollandschen handel, en
of er te Londen ook zulke mooie winkels waren als in de Kalverstraat
te Amsterdam; en hoe zijne zwaarlijvige zuster haar verlangen had
geopenbaard, om eens het Kanaal over te steken, daar zij de echte
plumpudding wel eens proeven wilde, en zich zeer verwonderd had, dat
er in Engeland ook kaas gemaakt werd, daar er toch zooveel Hollandsche
werd ingevoerd.

Terwijl was _outside_ Mijnheer Hunshow in een druk discours gewikkeld
over de Engelsche en Hollandsche politiek: hij gaf zijne tevredenheid
te kennen over de pasbegonnen regering van de jonge Koningin, en zijne
vrees, dat zij moeijelijk tot een huwelijk zou besluiten, en zoo,
bij haar eventuëel overlijden, de gehate Beer van Hanover op den
troon zou komen. Wat Holland betreft, baarde het hem verwondering,
dat men klaagde over de vermeerdering van schuld, daar ieder burger
toch nationaal genoeg moest wezen, om, indien de rente moeijelijk
meer betaald kon worden, zijne pretentie op den staat op te geven;
en hij kon zich niet begrijpen, waarom een land zichzelf vrijwillig
onder curatelen stelde. Torteltak lichtte hem omtrent sommige punten
nader in, en beweerde naar waarheid, dat er in Holland wel enkele
renteniers zouden gevonden worden, die iets tegen zijne wijze van
schuldvernietiging zouden hebben in te brengen. Hij maakte natuurlijk
ook van de gelegenheid gebruik, om over het goede figuur te spreken,
dat zijn Vaderland in de laatste omstandigheden had gemaakt. Maar
schoon de Engelschman den Hollanders in vele opzigten regt deed
wedervaren, scheen hij niet geheel in de opgewondenheid te deelen,
die Torteltak omtrent deze zaken aan den dag legde. Onze vriend moest
het daarom bejammeren, dat de Gedenkboeken van Hollands Roem en de
stukjes over Ontwaakte Leeuwen, Waterleeuwen enz. zoo weinig in den
vreemde gelezen werden, daar zij zoo geheel in staat zouden zijn om
de dingen onpartijdig te leeren beschouwen.

Het was intusschen avond geworden; het _diner_ was te Buhl gebruikt,
en ook Offenburg was reeds achter den rug. Men verlangde sinds
vele uren naar de frischheid van den avond; want de hitte was
broeijend. Men had het aan de digtheid der bosschen toegeschreven,
dat geen enkel koeltje eenige verademing aanbragt; maar men zou in
eene open vlakte niet meer verkwikking hebben genoten. De lucht deed
zich aan het oog voor, alsof zij strak gespannen was en met ongewone
kracht de warmte naar beneden drukte. Maar nu verscheen op eens, daar
de zon in de zee neêrzonk, aan de andere zijde hoog in de lucht een
zwart wolkgevaarte, en begon de wind de toppen der boomen te bewegen,
zonder dat men lager zijne koelte nog gevoelde. Meer en meer naderde
het wolkgevaarte en scheen de warmte voor zich heen te jagen; dikke
droppelen begonnen neêr te vallen en werden door de drooge aarde met
gretigheid ingeslurpt. Weldra barste een onweêr in volle kracht over
het hoofd der reizigers los. Het schemerlicht maakte plaats voor
dikke duisternis, alleen voor ondeelbare oogenblikken afgewisseld
door het felle licht des bliksems; de wolken schenen met donderend
geknal van een te barsten en zich in regenvloeden neder te storten;
de bergstroomen zwollen op en vielen kletterend in de diepte;
rotsklompen werden afgebroken en stortten naar den afgrond af; de
bliksemschichten schenen de zwarte bosschen in vuur te verteren,
en de bergen weêrkaatsten honderdvoud het geratel des donders.

De gewaarwordingen van het personeel voor, in en op den
_Grossherzoglichen Badischen Eilwagen_ waren zeer verschillend. Het
vierspan rende met neêrgebogen koppen in volle vaart over de bergen,
en scheen geheel te vergeten, dat verscheidene menschenlevens door
hunnen woesten ijver werden in gevaar gebragt; de postiljon hield met
alle magt de teugels in, die ieder oogenblik uit zijne handen dreigden
te glippen; de dames sloegen van verrukking de handen ineen, en riepen
niets dan "_beautiful, beautiful indeed_;" Van Aartheim deelde in hare
verrukking, maar had geene termen, om zijne bewondering te uiten;
De Morder vond het al heel akelig, voor een enkelen keer, dat hij
door het Schwartzwald reed, door eene donderbui overvallen te worden;
Pols beschouwde het geval als zeer verontrustend, en beantwoordde
het _beautiful_ der _Ladies_ met een _very inquietant indeed, very
yes_. Hij voorspelde, dat men wel van ongelukken zou hooren, en dat
het weêr hier of daar wel in een molen zou inslaan. Buitenop werd
de verrukking wel eenigzins bekoeld door het nederdalende vocht;
maar toch de Engelschman gaf zijne groote vreugde te kennen, dat
het hem gebeurde, een onweder tusschen de bergen bij te wonen; de
andere heeren wikkelden zich in hunne jassen en mantels, en zagen
het schouwspel in stilte aan.

Het onweder was bedaard; de donderwolken waren overgedreven; en de
woeste onstuimige stortvloed maakte plaats voor eenen geregelden
aanhoudenden regen; de wind zweeg, en de stilte des avonds werd nu
alleen gestoord door het gedruisch der watervallen. Maar nog hield de
duisternis aan. De paarden, van hun rennen afgemat, stapten nu met
moeite langs den glibberigen weg voort. De postiljon hield raad met
den conducteur, en maakte hem opmerkzaam op de afgronden, waarlangs
zij heengleden. Holstaff, dit hoorende, hield beide handen voor zijne
oogen, en las reeds in verbeelding de aandoenlijke advertentie, die
men omtrent hem, den veelbelovenden jongeling, in den bloei zijns
levens door een nootlottig toeval omgekomen, in de Haarlemsche courant
zou plaatsen. Zoo arriveerde men te Ohlsbach; de conducteur meende
vrijheid te vinden, hier af te wachten tot de lucht wat opklaarde,
en zich over deze wijze van handelen wel bij het _Postamt_ zullen
kunnen verantwoorden.

Het was een vreemd schouwspel, dat zich aan de reizigers bij het
binnenkomen der herberg voordeed. De zaak zelve was niets ongewoons,
want het was eene bruiloft; maar wanneer men, na eenige uren in
duisternis en stormachtig weêr te hebben doorgebragt, op eens eene
buitengewoon verlichte kamer binnenkomt,--wanneer men geen ander geluid
gehoord heeft, dan het neêrstorten des regens en het kletteren der
paarden door het water, en men in geruimen tijd niets, zelfs niet zijne
medereizigers, gezien heeft,--dan weet men naauwelijks waar men zich
bevindt, wanneer men op eens vrolijke muziek hoort en opgetooide paren
zich in vrolijke dansen ziet verlustigen.--In de herberg te Ohlsbach
werd de bruiloft van des kasteleins dochter gevierd; haar huwelijk met
een klompenmaker van Gengenbach was dien morgen voltrokken. Bijna al
de jongelingen en boerendeernen der beide plaatsen, in feestkleederen
uitgedost, waren verzameld in het grootste vertrek der woning. De
zwartberookte muren waren voor deze gelegenheid met bonte kleuren
beschilderd; bloemenkransen hingen aan stevige touwen van de zoldering
af, en guirlandes over de kleine, in ijzer gevatte vensterruiten;
vetpotten, in de hoeken der zaal geplaatst, verlichtten en bewalmden
dit vertrek; op eene stellaadje lagen twee bekranste vaten met jong
bier, waaruit de dansers hunne dames verkwikking aanboden; in een
grooten rooden pot was eene soort van geestrijk vocht, met honig
aangemengd, waaruit de speelnooten nu en dan eenen kroes vulden en
aan bruid en bruidegom aanboden. Het jonge paar was schoon; schooner
waren er in de geheele streek sedert lang geene jongelieden verbonden:
donkergele lokken hingen den jongeling over de breede schouders, en
zwierden op het lange vuurroode kamizool en de witte hemdsmouwen, die
er uit te voorschijn kwamen; eene korte broek van groene saaiachtige
stof, een paar lichtgrijze kousen, en schoenen met hooge hakken en
roodkleurige linten op den voet, maakten het overige van zijn kostuum
uit. In zijne handen had hij de bouquetten, bestaande uit een paar
boomtakken, ter lengte van drie voet, met dikke kransen van bladeren
en veelkleurige bloemen omwonden. Aan zijne zijde stond de bruid, rond
en kolossaal gebouwd, met vuurroode wangen en lichtblonde vlechten; een
geel keursje was met rozeroode veters geregen; een bonte halsdoek, van
voren om den hals vastgeknoopt, hing van achteren in vierkante plooijen
af; daarover daalden de lange tressen haar, met linten doorvlochten,
neder, en hingen haar tot de knieën. Zij droeg heden voor het laatst
deze versierselen; want die linten zijn de onderscheidingsteekenen
van den maagdelijken staat. Haar kort bontgestreept rokje werd ten
halve door een wit voorschoot bedekt, en puntige schoentjes waren met
linten om de donkerkleurige kousen vastgestrikt. Haar speelnootjes,
even als zij uitgedost, misten alleen het witte voorschoot.--Juist
toen de reizigers binnenkwamen, voerde men een volksdans uit, waarbij
de bruidegom zijne bruid aan hare vriendinnen, in wier midden zij
stond, moest ontrooven; doch op het zien der vreemdelingen, hielden
de speellieden op, en de voeten der dansers waren dus niet meer in
de gelegenheid om aan de toonen der muziek te gehoorzamen. De dames
verlieten hare positie; den bruidegom werd de moeite bespaard, om
zijne bruid te schaken; want toen haar de speelnooten loslieten,
was zij hem terstond in de armen gevlogen.

Dit alles vernamen de vreemdelingen terstond, en zij bemerkten alras,
dat zij eene warme schuilplaats tegen den regen hadden gevonden. De
meesten hunner waren zeer in hun schik, dat de storm hen genoodzaakt
had, in deze haven binnen te loopen. Maar nog bleef de muziek zwijgen
en stonden de bruiloftsgasten op eenen eerbiedigen afstand. Zij lieten
de helft der zaal aan de vreemdelingen over. Pols, zich eenigzins
verontrustende, dat hunne tegenwoordigheid de vrolijkheid dezer goede
menschen zou verstoren, deed eenige stappen voorwaarts, en zeide in
zuiver Hollandsch: "Eilieve, laat onze komst u niet verhinderen!" Dit
gezegde nu schijnt omtrent even zoo te klinken, als de Teutonische
uitdrukking: "Wil niemand der dames met mij dansen?" althans eene der
speelnooten kwam terstond naar hem toe, en hare linkerhand op zijn
regterarm leggende, trok zij hem mede.--"Zoo was het niet gemeend,"
riep Pols, door deze manoeuvre verbaasd; "waarlijk, ik kan niet
dansen." Hoe nu dit gezegde in de ooren der dansgrage Ohlsbachsche
klonk, zouden wij niet weten te bepalen; maar de deern trok hem steeds
meer naar zich toe. Pols zag haar smeekend aan; hij wist geen uitkomst
meer. "Komaan, dans maar eens! je bent nu aan 't lijntje vast,"
riep Veervlug, die achter hem stond. De muziek begon; daar was geen
mogelijk meer om te ontwijken. Joachim Polsbroekerwoud danste voor
de eerstemaal van zijn leven, en wel in eene boerenherberg te Ohlsbach.

Eén ding had onze goede vriend vooruit boven de andere heeren, die uit
de diligence gekomen waren: een boerenvolksdans uit het Schwartzwald
was hem niet vreemder, dan een wals of eene galoppade. Hij had
slechts flaauwe noties van de danskunst; hij wist dat het bij zulke
gelegenheden voornamelijk op de beenen aankomt, en dus legde hij zich
hoofdzakelijk toe, om die maar van den grond op te ligten. Hij liet
zich overigens door zijne dame leiden als een kind; hij sprong,
tot het zweet hem met groote stralen van het voorhoofd afliep;
hij slingerde zijne armen, totdat zij hem als lam langs het lijf
neêrhingen; nu en dan wierp hij een smeekenden blik op de speellieden,
of zij toch maar ééns wilden ophouden; en toen nu de dans eindigde
in een rondzwieren der heeren om de stilstaande dames, werd de goede
man zoo duizelig, dat hij op den grond zou zijn neêrgestort, zoo zijne
_danseuse_ hem niet had vastgehouden. Alles draaide hem voor de oogen;
en toen eindelijk de muziek ophield, en hij zijn hoofd op de borst
der Schwartzwaldsche schoone liet neêrvallen, scheen hij door een
schaterend gelach van al de toeschouwers uit een droom te ontwaken,
en riep hij op luiden toon uit: "Hemel! waar ben ik?"

"Je bent een slimme vogel," fluisterde Veervlug hem in 't oor.

"Pols, Pols, als Mijntje je zoo eens zag!" zei Torteltak.

"Ik hoop in 's Hemels naam maar niet, dat dit meisje een vrijer heeft,"
zei De Morder; "want je zult zien, dan krijgen wij hier een standje."

Alles liep evenwel goed af: Pols was geen slimme vogel, Mijntje zag
hem niet, en het meisje scheen geen minnaar te hebben. De goede man
zette zich op eene bank bij de biertonnen neêr, en de kastelein bood
hem een verfrisschenden dronk aan.

Terwijl kwam eene andere der speelnooten, en bragt aan de Engelsche
dames een kroes, met den bruidsdrank gevuld; het brouwsel, hoe zoet
ook, smaakte de _Ladies_ evenwel minder dan gewone Portwijn; maar om
nu toch deze beleefdheid te beantwoorden, namen zij de uitnoodiging
van Van Aartheim, Torteltak en Veervlug aan, om aan den dans deel
te nemen; Hunshow nam de dame van Pols over, en dezelfde dans werd
nog eens uitgevoerd. De Ohlsbachers en Gengenbachers schenen in
deze handelwijze veel genoegen te scheppen; zij gaven nu aan hunne
vrolijkheid den vollen teugel, en de reizigers zouden misschien nog
lang aan het feest hebben deelgenomen, zoo niet de conducteur op eens
op luiden toon had uitgeroepen: "Heeren en dames voor Schaffhausen,
de paarden zijn voorgespannen!"

Door Hunshow en Van Aartheim werd namens het gezelschap aan den
bruidsvader een geschenk in geld ter hand gesteld, met verzoek, om
daarvoor het jonge paar eene gedachtenis aan hunne tegenwoordigheid
bij de bruiloft te koopen.

Het schoone gedeelte van Ohlsbach tot Donauëschingen werd door
de meeste onzer vrienden slapende doorreisd. Het was jammer; maar
men troostte zich met het denkbeeld, dat men niet alles kan zien,
en hoopte maar, bij den retour in Holland, geene reizigers te zullen
aantreffen, die, hun _fort_ gemaakt hebbende van de Schwartzwaldreis,
zouden zeggen, dat het nu voor hen net zoo goed was, alsof zij geheel
waren te huis gebleven.

Het uur poozens, dat den reizigers te Donauëschingen wordt toegestaan,
werd doorgebragt, zoo als dat daar gewoonlijk geschiedt: men maakte van
de gelegenheid gebruik, om zich met waschwater te verfrisschen en door
een stevig ontbijt te versterken; en door een uitstapje, dat weinige
minuten tijds vereischte, had men de voldoening, in het Schwartzwald
den oorsprong van ééne rivier, den Donau, te zien; zoo men, door het
korte oponthoud in die streek, al genoodzaakt was, om den Necker,
Wutach, Schwarzach, Kander, Vise, Treisam, Schulter, Kinrig, Murg,
Alb, enz. op hunne eigene gelegenheid te laten ontspringen.

Ten zes ure vervolgde men de reis. Het was een heerlijke morgen. Frisch
en heldergroen ontwaakte het gras, dat door stof bedwelmd en uitgeput
door droogte was ingeslapen. De vogelen hernieuwden het lied, dat
zij den vorigen avond door matheid waren gedwongen af te breken, en
koesterden hunne beregende vleugelen in de warmte der zonnestralen,
wier verschroeijenden gloed zij gisteren onder de schaduw van het
geboomte hadden ontdoken; de bloemen, door den plasregen neêrgebogen,
waagden het op nieuw hare kruinen omhoog te heffen; en het geboomte
spreidde weder zijne bladeren uit, die den vorigen dag slap hadden
neêrgehangen. Ook de slaap, waarin de nacht de diligencelocataires
had gedompeld, werd door een verkwikt ontwaken opgevolgd, en zoo
aan hunne frischheid het waschwater in het logement veel deel had,
het was omdat de waterdigte hoofddeksels en de lederen wagenkappen
zich tegen het doordringen van den regen hadden verzet.

De reizigers bragten de overige uren van den morgen door met in de
diligence de bergen af te draven, en bij het opklimmen hunne passen met
die der paarden te meten. Na nog eenige Badensche plaatsjes te hebben
gepasseerd, en geen het minste onderscheid te hebben gezien tusschen
het Duitsche Wies en het reeds op Zwitserschen bodem gelegen Oos,
hadden zij het land van belofte bereikt, in zichzelven de opmerking
makende, dat de natuur in hare overgangen niet conscientieus de
grensscheidingen der Mogendheden heeft geraadpleegd.





HOOFDSTUK XVI.

    Aankomst in Zwitserland en verblijf te Schaffhausen; bevattende
    tevens belangrijke opmerkingen omtrent den invloed van een nieuw
    schoeisel op lichaam en ziel.


"Zoo zijn wij dan nu waarlijk in Zwitserland!" riep Torteltak uit,
toen de conducteur den grenspaal aanwees, en de reizende heeren met
hem naast de diligence voortstapten.

"Ik moet ronduit zeggen, dat het mij tegenvalt," verklaarde De Morder;
"en schoon ik er mij heel weinig van had voorgesteld, dacht ik niet,
dat de reizigers zoo onbeschaamd konden liegen in het opvijzelen der
schoonheden van dit land."

"Maar het kan immers nog komen," zei Pols; "evenwel moet ik u ook
zeggen, dat het mij zeer verwondert, dat men van den _Mont blanc_
nog niets kan ontdekken."

"Dat zullen allemaal wel praatjes wezen van dien _Mont blanc_,"
zei zijn ontevreden vriend; "ik geloof er ten minste niets van,
voordat ik hem met mijne eigene oogen zie."

"Pas maar op," zei Veervlug, "dat de witte reus niets van uw ongeloof
verneemt. Hij mogt zich anders eens wreken, door u bij gelegenheid
met een _avalanche_ op te frisschen."

"Het moet u een heele studie geweest zijn," zei Van Aartheim
aan De Morder, "om de tevredenheid en opgeruimdheid, die ik mij
verzekerd houd, dat dikwijls in uwe ziel plaats vinden, in termen
van ontevredenheid en wrevel te leeren uitdrukken."

"Hm!" bromde de ander tot antwoord; "ik kan het niet helpen, dat mij
alles in de wereld tegenloopt."

"En dat juist de _Mont blanc_ u tegen_staat_," grinnikte Veervlug.

"Ik ben nu toch benieuwd naar die Arcadische schoonen en hare gracieuse
costumes," zei Torteltak. "Ik hoop toch eens in de gelegenheid te
zullen zijn, om den minnekout van een paar Zwitsersche geliefden af
te luisteren."

Juist ontmoetten zij eene kar, die den berg afreed. Een jonge
Schaffhauser man lag er boven op te slapen; zijne pijp was hem
uit den mond gevallen; zijne bruin verbrande echtgenoote, met wolle
rokken en bloote voeten, hield het paard bij den teugel, om het tegen
het uitglijden te behoeden. Eene gracieuse beweging, die zij met de
lippen maakte, en een zekere dikte aan de linkerwang deden vermoeden,
dat de schoone niet afkeerig was van 't gebruik van pruimtabak.

"Weet je wat mij spijt," zei Pols, "het is, dat ik te Donauëschingen
vergeten heb, het lapje groene zijde uit mijn koffer te krijgen. Dat
is, volgens Ebel, zoo goed voor de oogen, als men in Zwitserland
reist. En wij mogen nu, zoodra wij te Schaffhausen zijn, wel werk
maken van konijnenwollen kousen en schoenen met spijkers; anders kan
men hier in dit land niet loopen."

"En dan mogen wij ook wel terstond voor Alpenstokken zorgen," zei
Torteltak; "want die zullen wij morgen ook wel noodig hebben, als
wij per diligence naar Zurich reizen."

De Engelschman hield terwijl een zeer geanimeerd discours met zijn jong
vrouwtje, dat haar hoofd uit het portier hield; en toen de conducteur
de heeren verzocht weêr in te klimmen, daar men de hoogte had bereikt,
stond een van onze vrienden hem met genoegen zijne plaats in het
rijtuig af, en Hunshow had dus gelegenheid zijn gesprek fluisterend
voort te zetten.

Ten twee ure arriveerde men te Schaffhausen; gelukkig nog met heldere
oogen en gezonde voeten, hoe zich ook Pols over het veronachtzamen
der in Zwitserland noodige voorzorgen had verontrust.

De stad Schaffhausen is omtrent even merkwaardig, als sommige plaatsen
in ons dierbaar Vaderland, met name Kuilenburg, Buren en Montfoort. De
belangstellende vreemdeling kan daar zijne oogen doen weiden over
ouderwetsche gebouwen en vervallen woningen; hij kan struikelen over de
ongelijke keisteenen, die in bevallige wanorde in de straten schijnen
neêrgeworpen; hij kan opmerken, dat onder de takken van nijverheid
het bedelen eene aanzienlijke plaats bekleedt, en ervaren, dat, zoo de
kasteleins de manier niet verstaan om iemand behoorlijk te recipiëren,
zij evenwel in de kunst van declaraties in te leveren aanzienlijke
vorderingen hebben gemaakt. De merkwaardigheden aldaar zijn het
Opvoedingsgesticht voor dienstboden in, en de groote Rijnval buiten
de stad. In het eerste worden de beginselen der brei- en spelkunst
gedoceerd; ook geeft men er grondig onderrigt in het straatschrobben
en vaatwasschen. Weinige vreemdelingen geven zich evenwel de moeite
deze merkwaardige inrigting te gaan opnemen, misschien wel, omdat de
slechte bediening van de in dit gesticht opgevoeden hun geen groote
denkbeelden van deszelfs onontbeerlijkheid inboezemen. De kastelein
uit den _Faucon d'Or_, opmerkende dat onze reizigers veel eetlust
hadden, en voor 's hands nog geen kans ziende om hieraan naar eisch te
voldoen, ried hun aan, van deze oogenblikken gebruik te maken, om het
Dienstboden-instituut te gaan zien, daar het heden Maandag was, en men
dan onderwijs gaf in het stoven van aardappelen. De Engelsche dames
werden hierdoor geanimeerd, en daarom ook de Hollandsche heeren. Pols
bleef te huis; want hij wachtte den schoenmaker, om de schoenen met
spijkers te passen; hij durfde zijn Rotterdamsch schoeisel niet aan
de ongelijke straatsteenen van Schaffhausen wagen.

Zeer voldaan keerde het gezelschap van dien togt terug. Zij hadden van
den _chef_ van het etablissement belangrijke wenken omtrent opvoeding
ontvangen, en waarlijk met bewondering de liefde van den ouden man
voor het dienstbare menschdom opgemerkt, die zelfs zoo ver ging, dat
hij voornemens was, het volgende jaar eenen Almanak voor dienstboden
uit te geven; iets, waartoe hij te meer aangemoedigd werd, omdat
deze klasse in Schaffhausen de talrijkste is. Veervlug merkte aan,
dat dan misschien de uitgave van een Annual voor bedelaars ook niet
onbelangrijk zou zijn, daar, gelijk wij reeds opmerkten, dit vak in
de stad zeer ijverig werd beoefend.

Het _diner_ had niets merkwaardigs, dan dat men voor het eerst
Zwitsersche florellen nuttigde, die ongemeen grondig smaakten. Het
product van eenige nijvere bijen, in den vorm van eene honigraat,
sierde het dessert, en scheen zeer naar den smaak te zijn van een
aantal gonzende vliegen, die, in dit hotel gelogeerd, zware verteringen
schenen te maken, daar zij zich niet ontzagen iederen dag met een
grooter aantal vrienden aan den maaltijd te komen deelnemen. De
familie Hunshow kreeg den inval om den Portwijn van den kastelein te
proeven, en daar hij vrij goed scheen te voldoen, volgden onze vrienden
hun voorbeeld. Pols, dien middag zeer dorstig zijnde, en gewoon den
Duitschen landwijn in groote hoeveelheid te gebruiken, ledigde dikwijls
zijn glas en werd buitengewoon vrolijk; hij gevoelde zich luchtiger
dan ooit, en scheen nu wel lust te gevoelen, om den dans, waarin hij
gisteren zoo uitgemunt had, nog eens te beproeven. Hij schreef deze
luchtigheid toe aan de konijnwollen kousen, die sedert een paar uren
zijne beenen omsloten. Toen hij van tafel opstond, gevoelde hij op eens
de vrijmoedigheid om een Engelsch discours te voeren. Hij wendde zich
daarom tot _Miss_ Mary, en vroeg haar op vrolijken toon: "_How do you
do_?" De dame keek hem verwonderd aan. Zij scheen deze vraag vreemd
te vinden van iemand, met wien zij gedurende meer dan 24 uren bijna
onafgebroken in gezelschap was geweest, en die haar nu voor het eerst
bepaaldelijk toesprak. "_You speak English, Sir!_" vroeg zij hem.--"_A
little_," antwoordde Pols naar waarheid; want toen Mary nog een paar
andere phrases tot hem uitte, kreeg zij geen ander antwoord meer, dan:
"_I cannot understand you._" Van Aartheim, die in de nabijheid was,
nam spoedig het discours over, en spaarde Pols daarna ook de moeite,
om de _Miss_ op den togt naar den Rijnval te geleiden.

Een uur vóór zonneondergang bereikte men dit punt. Men had den raad
van Ebel opgevolgd, om den togt derwaarts niet over Neuhaus te nemen,
maar den overkant van den rivier te houden tot aan het kasteel van
Lauffen. Reeds meer dan een half uur, voordat men aan de plaats kwam,
had men het gedruisch gehoord, door de nederploffing der rivier van
een hoogte van meer dan zestig voet veroorzaakt. In het eerst had
Pols gemeend, dat het kraken zijner nieuwe schoenen dit gedruisch
veroorzaakte; maar toen hij er de ware oorzaak van vernam, gaf hij
zijne verwondering te kennen, daar hij nooit iets dergelijks bij de
watervallen op Hartjesberg of Rozendaal vernomen had.

Het gezigt van den Rijnval bij Schaffhausen, van den kant van
Lauffenburg, is waarlijk indrukwekkend. Wanneer men, op eens voor de
houten balustrade geplaatst, van de hoogte den breeden stortvloed,
door twee rotspunten gebroken, _en profil_ ziet, verdringt de schrik
voor een oogenblik de bewondering, waarmede het heerlijke schouwspel
u vervult; en wanneer men daarna in de diepte nederdaalt en van de
vierkante galerij, die onder de voeten trilt, een oog naar boven
opheft, en men ziet eene onmetelijke massa water met donderend geweld
naar den afgrond storten, en, op de rotsen gebroken, in wolken als van
sneeuw omhoogvliegen, om daarna als schuim weêr in de diepte verzwolgen
te worden, dan is men.... Ja, wie kan zeggen, hoe men dan te moede is?

Van al de belangrijke punten nam ook ons gezelschap den grooten
waterval, die door menschen, welke nooit den Niagara gezien hebben,
dikwijls den Niagara van Europa genaamd wordt, in oogenschouw. Aller
verrukking was groot; maar ieder drukte ze op zijne wijze uit. De
Morder vond het heerlijk, maar miserabel dat het zoo'n barbaarsch
geweld maakte. Holstaff werd opmerkzaam, dat men, zoo men door den
vloed werd weggesleept, een gewissen dood ter prooi zou worden. Pols
wist niet wat hij zeggen zou, maar vond toch, dat die gewast linnen
manteltjes, die men daar, om niet doornat te worden, aantrekt, de
menschen allerkoddigst stonden. Hunshow kocht al de afbeeldingen door
den schilder Bleuler van de verschillende gezigtspunten des watervals,
schoon hij zelf moest bekennen, dat geen een er een flaauw denkbeeld
van uitdrukte. Van Aartheim begon met hem een geleerd discours over het
onvermogen der schilderkunst, daar, waar het treffende in de beweging
en in het gedruisch bestond, en was het ook niet met den Duitscher
eens, waarvan _M. le Comte_ De Walsh spreekt, die meende, dat men
zich door muziek van dit effect een denkbeeld zou kunnen vormen.

Men vond het gepast, na een geruimen tijd in bewondering te hebben
doorgebracht, den Rijn over te varen en zich in het logement een weinig
te verfrisschen. Daar aangekomen, begon Pols over duizeligheid te
klagen, en toen men hem vroeg, of hij daarvan geen reden kon gissen,
schreef hij die geheel toe aan den invloed van den waterval. De
duizeligheid had overigens voor onzen vriend geene gevolgen, dan dat
hij op de terugwandeling moeijelijk regtuit kon loopen, waarvan hij
evenwel de reden meende te zien, dat zijne schoenen scheef gemaakt
waren.

Torteltak, Veervlug en Holstaff hadden het genoegen de dames op dezen
togt te geleiden. Zij hielden het tot Neuhaus uit, met over den Rijnval
te spreken; maar toen dienden de discoursen op iets anders over te
gaan, zoo men niet in herhalingen wilde vallen. Men was wel onvoldaan,
dat men zoo weinig kon zeggen over iets, dat zoo diepen indruk gemaakt
had, maar vond het toch beter over iets anders te praten, dan te
zwijgen. De remplacerende gesprekken waren misschien belangrijk; maar
wij kunnen er niets van meêdeelen, dan dat de namen Grisi, Lablache,
Persiani en Rubini dikwijls door de _Ladies_ werden genoemd.

Hunshow had Van Aartheim onder den arm genomen, en na eerst over
onverschillige zaken gesproken te hebben, zei hij op eens tot hem:
"Mijnheer, ik houd u voor een regtschapen mensch, maar hoe kent
gij Lurgrave?"

Van Aartheim verbleekte en antwoordde niet.

"Ik zag u met hem te Baden-Baden in een druk discours. Ik meen u
tegen hem te moeten waarschuwen."

"Ik dank u voor uw raad," zei de ander; "maar ik ken hem door en door,
en verlang niets vuriger, dan voor altijd van hem ontslagen te zijn;
maar nog ben ik in zijne magt."

"Ik wil niet verder doordringen in uwe geheimen," zei Hunshow,
"maar ik wensch u toe, dat gij spoedig van hem verlost moogt worden."

"Dat geve de Hemel, en tevens, dat ik niet een der heeren, met
wie ik thans reis, door mijne onvoorzigtigheid aan zijne lagen heb
blootgesteld!"

Men arriveerde ten 10 ure in het logement, zeer verfrischt en
aangenaam gestemd door de avondwandeling. Pols evenwel had wat
ligtheid in het hoofd en loomheid in de beenen; hij schreef het toe
aan de konijnenwollen kousen en de schoenen met spijkers.





HOOFDSTUK XVII.

    Bevattende eene al te lange beschrijving van eene voetreis en
    eene al te korte van een watertogtje.


Hoe aangenaam is het, eene voetreis te maken! Dat is eigenlijk toch
maar de ware manier van reizen. Dan smaakt men zeker dubbel zoo veel
genoegen, als wanneer men zich afhankelijk maakt van paarden, die in
redelooze haast voorthollen, of van stoommachines, die ook al niet
volkomen begrijpen, waarom zij zich zoo gezwind bewegen. Luchtig
en vrij wandelt men voort, in alles volkomen zijn meester, en met
innig welgevallen slaat men het oog op het valies, dat men torscht,
daar men met zelfvoldoening kan uitroepen: "_Omnia mea mecum porto!_"
Waar een schoon natuurtooneel bijzonder de oogen boeit, vertoeft men
zoo lang men lust heeft; en hoeveel ziet men niet, dat anders voor
het oog verborgen blijft! De voetreiziger dringt door op plaatsen,
waar anderen moeten achterblijven; wat hun beletselen zijn, zijn het
hem niet meer.

Hoe bekoorlijk zijn de aanlokselen van deze manier van reizen! hoe
zalig is het, zich er in te verdiepen, vooral wanneer men in een
gemakkelijken fauteuil neêrzit, of op eene welgevulde sofa ligt
uitgestrekt!

Maar ook wanneer de gewigtige morgen aanbreekt en den voetreiziger
met moed en in vrolijkheid zijnen togt begint, en gedurende den
geheelen dag, dien hij aan de negen of tien uren afstands besteedt,
zijn de genoegens onuitputtelijk. Ziet hem daar met luchtigen tred
voortstappen; het ongewone pak, dat hij torscht, geeft hem meer gemak
dan last. Hij fluit, en neuriet, en zingt; maar niet om zich den tijd
te korten, want hij bereikt het eerste station, terwijl hij nog meende
er een half uur van af te zijn.

Maar was die al te groote dartelheid misschien hemzelven hinderlijk,
na de eerste pauze wordt hij bedaarder. Met gematigder tred vervolgt
hij zijn weg: de koelte des morgens is geweken en de liefelijke
stralen der zomerzon koesteren zijn gelaat; de poriën worden geopend,
en in milden overvloed stroomt het vocht van zijn voorhoofd af.

Indien hij later halfweg van zijnen togt is, dan de zon van de haren,
dit bevreemde hem niet; want de voetreiziger weet, dat zij haar
dagelijksch tourtje maakt in een wagen, met fiere genetten bespannen.

En waren deze de genoegens, die hij de eerste uren van zijnen togt
smaakte, wat zijn zij in vergelijking van de verrassingen, die nog
wachten! Als hij gemeend heeft dat er een abuis in de opgave des
afstands is, daar het wel drie uren zal zijn in plaats van twee,
is de kastelein in de herberg, waar hij weêr zal rusten, in staat
hem meê te deelen, dat men het gemakkelijk in anderhalf uur kan
gaan. Vraagt hij, als de togt op het laatst loopt: "Hoe ver nog van
de stad?" dan is het antwoord: "Anderhalf uur."--Dit bevreemdt hem,
want het is een half uur langer dan hij dacht; maar grooter nog is
zijne verwondering, als hij, na nog een half uur voortgegaan te zijn,
op dezelfde vraag tot antwoord bekomt: "Zeven kwartiertjes."

Meent hij dat hij steentjes in de schoenen heeft, het blijkt
hem bij nader onderzoek, dat het eenvoudig blaren zijn, die zijn
voeten als extra schoeisel dekken. Vreest hij op het laatst, dat
hij nooit het doel zijner reize zal bereiken, hij vergist zich en is
aangenaam verrast, als de toren, die voor hem scheen uit te wandelen,
toch eindelijk vlak voor hem staat. Had hij den moed verloren, om de
straten der stad door te wandelen, als hij de groote steenen onder zich
voelt, worden de gewaarwordingen der ganzen op de gloeijende platen te
Straatsburg hem duidelijk. Meent hij dien dag, daar hij vermoeid is,
niet veel van de stad te zullen zien, al wederom eene verrassing;
zijn logement is aan het andere eind gelegen. En als hij dan, na
50 trappen opgeklommen te zijn, de uitsluitend voor voetreizigers
bestemde apartementen bereikt, bespaart hij zich, door gebrek aan
eetlust, groote kosten. In den slaap meent hij een berg te beklimmen,
die al hooger en hooger wordt, en den volgenden morgen, daar hij,
zijne harkstijve beenen op den grond zettende, op spelden meent te
trappen, mag hij, ten behoeve zijner voetzolen, _kirschwasser_ en
een draad saijet doen aanrukken.

Ongelukkigen, die met postpaarden rijdt, hoe geheel anders zijn
uwe gewaarwordingen, wanneer gij in uw logement aankomt! Hoe
weinig aanlokkends heeft de kanapé, die u wacht! Gij put op éénen
dag genoegens uit, waarvan de voetreiziger twee of drie dagen
jouisseert. Wanneer gij in uw bed stapt, moet gij u nog de moeite
geven om de oogen te sluiten, daar ze hem van zelve toevallen; geen
enkele droom doet u in uw slaap opspringen. Al de recepten tegen
de ongemakken, die eene voetreis ten gevolge heeft, zijn voor u te
vergeefs opgeschreven.

En o, hoe was het u te moede, toen gij daar, tegen de kussens van uw
rijtuig aangeleund, de wandelaars voorbijsneldet! Zaagt gij den blik
niet, waarmede zij uw lot beklaagden? Was het niet, alsof zij u om
uws zelfs wil smeekten uit te stappen? Waart gij niet jaloersch op
het zweet dat hunne aangezichten, het stof dat hunne schoenen bedekte?

Leert dan inzien, waarin het wezenlijk genoegen bestaat. Leert het
van uwe postpaarden, dat slechts eene voetreis onuitputtelijk genot
oplevert; ziet hoe mismoedig zij de koppen naar de aarde laten hangen,
als zij worden afgespannen, en hoe het zweet hun uitbreekt van angst,
dat zij reeds naar den stal moeten terugkeeren. Leert het van een
troep militairen, die een geheelen dag met marscheren doorbrengen,
niet slechts in de eerste uren, wanneer hun lied: "Wij zijn mannen van
Oranje," of "Wie praalt aan 't hoofd der heldenstoet?" met luider stem
wordt opgezongen; maar later, wanneer zij stilzwijgend voortwandelen,
en hunne zaligheid overpeinzen, terwijl zij de zachte drukking van hun
modelgeweer nu eens aan hun linker, dan weêr aan hun regter schouder
gunnen; leert het vooral van hen, die op het laatst van den marsch
vreezen, dat hunne wandeling al te spoedig zal zijn afgeloopen, en
zich in het mulle zand neêrvlijen, totdat de onderadjudant door eene
vriendelijke manoeuvre met zijn stok hen aanport, hunne kameraden
niet te verlaten.

Wanneer gij in uw rijtuig zit en uwen weg begint, dan is uw eenig
verlangen alles te zien; de wenschen van den wandelaar strekken zich
verder uit; hij verlangt naar den oogenblik, dat hij alles gezien
heeft. Wanneer gij te huis komt, hebt gij niets te vertellen, dan dat
de route heerlijk mooi was. De voetreiziger maakt hiervan naauwelijks
gewag; hij kan meêdeelen dat hij zoo moê was als een hond, en dat
hij in zooveel uren zijne knieën niet gebogen had.

Het was misschien de overtuiging van dit alles, die Joachim
Polsbroekerwoud en zijn gezelschap deed besluiten, om, in plaats van
nog heden van calêche-gelegenheden gebruik te maken, de Zwitsersche
voetreis reeds te Schaffhausen te beginnen. Ebel gaf negen uren
afstands op van daar tot Zurich; en het was alleen omdat men het
noodzakelijke inzag, om in die stad een weinig te vertoeven, dat
men besloot den eersten dagmarsch niet langer te nemen. Van Aartheim
bragt wel in het midden, dat hem de tour vrij groot scheen, daar hij
het voetreizen bij ondervinding kende; maar dit scheen den overige
heeren niet genoegzaam, om hun plan op te geven. De ransels werden
door de moedige voetgangers met het noodige niet alleen, maar ook
met het overbodige gevuld, en de togt begon. Te Neuhausen passeerde
hun de calêche met de Hunshows, die men 's avonds te Zurich weêr zou
aantreffen; te Eglisau trachtte men eenige zwaarte, die zich in de
beenen deed gevoelen, door het drinken van Champagne bij het _diner_
te verligten; te Bulach gebruikte men tot hetzelfde einde thee; te
Seeb begonnen de ranselriemen te knellen; schoon de ransels zelve
volstrekt niet hinderden; te Claudia was de _sehnsucht_ naar Zurich
tot den hoogsten trap gestegen; en toen men laat in den avond de
stad bereikte, waren de meesten in zulk eene stemming, dat het hun
onverschillig zou geweest zijn, indien zij, in plaats van te Zurich,
te Nes op Ameland of te Khruntschehow in Siberië waren aangekomen,
zoo er maar ordentelijke kamers met heel goede bedden voorhanden waren.

In het _Hôtel de l'Epée_ werd het vermoeide gezelschap goedgunstig
opgenomen. Zij hadden de satisfactie, den kastelein te hooren
aanmerken, dat de door hen afgelegde weg de moeite der beschouwing
naauwelijks waardig was. Met treurigheid had de inspectie der voeten
plaats; in stilte werd de avond doorgebragt, in zwaren slaap de nacht;
en bijna vermoeider dan men naar bed ging, stond men den volgenden
morgen op.

In deze positie ontvingen zij het bezoek van den Heer Hunshow, die hen
kwam uitnoodigen, om gezamentlijk een tourtje op het meer van Zurich
te maken, en daartoe terstond per as naar Rapperschwijl te trekken,
om 's avonds in een schuitje naar de stad terug te keeren. Het had
wel in het plan der vrienden gelegen, om nog heden tot Zug te reizen,
maar men meende zulk eene lieve propositie niet te kunnen afslaan,
en zag, behalve het aangename gezelschap en den heerlijken tour,
ook een dag te gemoet, waarop men de knieën gebogen kon houden; het
denkbeeld van rusten was in de gegeven omstandigheden het aangenaamste,
dat men zich kon voorstellen.

De westelijke oever van het meer van Zurich levert zulke schoone
gezigten op, dat de personen, die geen Engelsch verstonden, zich niet
behoefden te vervelen, als zij niet wilden; maar anders was het wel
hard, geen enkel woord te begrijpen van een discours, dat met veel
levendigheid gevoerd werd, en allen, die er aan deelnamen, tot de
hoogstmogelijke vrolijkheid opwond. Vooral Van Aartheim en _Miss_ Mary
schenen heden onuitputtelijk in geestige gezegden, of, zoo als Pols
zich uitdrukte, in boertige kwinkslagen. Het doet ons zeer leed, niet
in staat te zijn gesteld, het gesprek hier meê te deelen; misschien
evenwel is het goed; want daar is in zulk soort van gesprekken dikwijls
zooveel, dat zijne charmes van de omstandigheden en de plaats ontleent,
dat zij bij de overbrenging te veel verliezen. Torteltak was verrukt;
nog nooit was hij met Engelsche dames zoo na in aanraking geweest,
en het was zijn lot nog al veel geweest, met zoodanige zijner schoone
landgenootjes te converseren, die, zoodra het discours eenigzins van
het heel gewone vervreemdt en de onderwerpen van toilet, amusementen
en de dingen van den dag een weinig op zij laat liggen, terstond in de
weer zijn met haar: "Heden, mijnheer! wat wilt u daarmeê zeggen?" of
"zoo hoog kunnen wij niet vliegen." Hij moest misschien wel vreezen,
dat deze dames op verre na zulke goede huishoudsters niet zouden
zijn, als de gemelde landgenootjes, daar zij veel belezenheid, ja
zelfs veel studie aan den dag legden; maar hij getroostte zich een
aangenaam discours te voeren, zelfs met zulke meisjes, wier handen
geheel verkeerd stonden tot het opdoen der natte wasch, en die op
geen handvol na konden berekenen, hoeveel zout er tot het koken van
aardappelen werd vereischt.

In het logement _de Paauw_ te Rapperschwijl werd het middagmaal
gebruikt. Terwijl het gezelschap aan tafel zat, kwam een jong
mensch, armoedig gekleed, van een zacht, innemend voorkomen, maar
in wiens trekken iets heel melancholieks was, met een oude vrouw,
wier voorkomen minder innam, in de zaal. Zij plaatsten zich op een
kleinen afstand van het gezelschap, en de jongeling stemde de viool,
die hij onder den arm droeg.

"Kom aan, muziek!" zei Veervlug: "dat is goed; dan kunnen wij ons
eten op de maat in den mond brengen."

De jonge man begon een dier stukken uit te voeren, die men aan alle
publieke tafels in Duitschland hoort.

"'t Is wat nieuws," zei De Morder. "Kastelein, je tracteert ons op
beroerde muziek."

"Het is eene ongelukkige familie," antwoordde deze; "daarom laat
ik ze nog al eens aan de tafel toe. Die jonge man is van eene zeer
fatsoenlijke familie uit Zurich, en de vrouw, die hij bij zich heeft,
is zijne moeder. Haar man had, bij zijn sterven, zijn vrij groot
vermogen tusschen hen beiden verdeeld; maar zij heeft eerst haar
eigen goed en toen dat van haren zoon op eene schandelijke wijze
verteerd; later raakte zij ook aan den drank verslaafd, en haalde
zich door hare liederlijke levenswijs de verachting van iedereen op
den hals. De zoon was aan een meisje van eene ordentelijke familie
verloofd; maar zij verlangde van hem, dat hij zijne moeder aan haar
lot zou overlaten. Deze had toen juist het laatst van zijn vermogen
verteerd, en nu wilde de zoon haar niet aan armoede prijs geven; en
daarom offerde hij zijn geluk--want het meisje wilde nu niets meer
van hem weten--om den wil zijner moeder op. De arme jongen! want in
plaats van hem uit dankbaarheid naar de oogen te zien, behandelt zij
hem nog schandelijk, en verteert het geld, dat hij zoo zuur verdient,
in dronkenschap. Ik wou dat ik hem maar van haar los kon krijgen."

De jonge muzikant was, toen hij de aanmerking van De Morder hoorde,
bloedrood geworden. Helaas! hij herinnerde zich den tijd, toen
iedereen hem om zijn middelmatig muzikaal talent toejuichte; maar
toen immers was hij rijk, en beoefende de edele kunst niet als eene
kostwinning. Doch toen nu de kastelein zijne geschiedenis verhaalde,
en hij de uitdrukkingen hoorde, die deze zich omtrent zijne moeder
veroorloofde, werd hij doodsbleek, en pijnlijke tranen kwamen in
zijne oogen. Hij wilde teruggaan; maar zijne moeder hield hem tegen,
en beet hem onvriendelijk toe: "Komaan! kunt ge niet meer spelen?"

"Het spijt mij, dat ik het gezegd heb," zei De Morder; "maar ik kon
ook niet weten, dat hij een fatsoenlijk mensch was."

"En gij vondt zeker de vrijheid," zei Van Aartheim, "om het eergevoel
van een minder fatsoenlijk mensch te kwetsen?"

Van Aartheim scheen niet van oordeel, dat gemeene menschen geen
eergevoel kennen.

Een weinig later ging de muzikant met zijn hoed in de hand bij het
gezelschap om. Van Aartheim had hem met belangstelling en innig
medelijden gadegeslagen. Misschien wist ook hij, hoeveel men soms om
den wil eener moeder moet opofferen. Toen de jongeling hem naderde,
wierp hij niet alleen ongemerkt een ruime gift in den hoed, maar
drukte tevens met hartelijkheid zijne hand.

Op nieuw sprongen de tranen uit de oogen van den jongen man; maar nu
waren zij hem toch zoo pijnlijk niet als daar even.

De familie Hunshow zag Van Aartheim met bevreemding aan. Deze deelde
haar de geschiedenis van den ongelukkige mede, zoo als hij die van
den kastelein gehoord had.

"Een zeldzaam voorbeeld van kinderlijke liefde," zei de Engelschman.

"Maar gelukkig een nog zeldzamer van moederlijke ontaardheid en
verhardheid," voegde Mary er bij.

Toen het armoedige paar de zaal verliet, zag de moeder met woeste
vreugd de ruime collecte na; de zoon sloeg nog eens eenen dankbaren
blik op Van Aartheim.

Een schuitje wachtte nu het gezelschap, om den tour over het meer naar
Zurich te maken. De togt werd door het heerlijkste weder begunstigd. Op
het lieve schiereiland Au stapte men voor een oogenblik aan wal,
en Torteltak deed zijnen vrienden het genoegen, de heerlijke Ode van
Klopstock, _der Zürchersee_, te reciteren. Het was laat, toen men in
het _Hôtel de l'Epée_ terugkwam, waar de vrienden van de Hunshows,
die nu eenen anderen weg dan zij heenreisden, moesten afscheid nemen,
in de verwachting evenwel van ze te Geneve weêr te zien.

Den volgenden morgen vertrokken de voetreizigers in eene calêche
over den Mont-Albis naar Zug, waar het bijna altijd mistig en slecht
weêr is, en waar de regering, om de nagedachtenis der burgers eer te
bewijzen, en de bedroefde betrekkingen der overledenen te troosten,
de doodskoppen, zoodra het vleesch genoegzaam tot ontbinding is
overgegaan, met de namen van hen, wien zij toebehoorden, op den
schedel geplakt, in eene traliekast ten toon stelt.





HOOFDSTUK XVIII.

    Hoe de reizigers den Rigi beklimmen, en hoe het Holstaff tegen
    zijne verwachting toch nog gebeuren mag, de zon aldaar te zien
    opgaan.


Voor het logement _de Zwarte Arend_, te Art, stonden reeds langer dan
een half uur Joachim Polsbroekerwoud en zijne vrienden in volkomene
besluiteloosheid wat te doen. Zij waren daar van Zug aangekomen met
het vaste plan om den Rigi te beklimmen, en zouden reeds terstond
dit voornemen hebben ten uitvoer gebragt, zoo niet de drijvende
wolkjes, die zij vóór eenige uren ontdekt hadden, tot dikke wolken
waren aangegroeid, en zich zoodanig om de kruin des bergs hadden
vastgehecht, dat men verzekerd kon wezen, op den top geen uitzigt te
zullen hebben dan in den digten sluijer, die het landschap overdekte
en de communicatie van het heldere zonlicht met het frissche groen
en het doorschijnend water afsloot. Wel konden zij, zonder zich
hierover te bekommeren, den togt aanvangen; maar zij liepen gevaar
eene vruchtelooze reis te maken, en het hemelsche vocht, dat tot
verfrissching van gras en geboomte bestemd was, in hunne kleederen op
te vangen. Zij hadden reeds de zekerheid het heerlijke schouwspel te
zullen missen, als de zon, achter het blaauwe gebergte neêrzinkende,
bij haar afscheid een purperen gloed om zich heen werpt; als die
gloed zich langzamerhand aan de valleien onttrekt, maar nog een krans
van warme en bonte kleuren om de witte en koude toppen van het hooge
gebergte slingert, totdat ook deze weldra in schemering verkwijnen en
in duisternis versterven; maar aan den anderen kant, de wolken konden
in den nacht in regen worden opgelost, en hoe heerlijk zou dan, van
den hoogsten top des Rigis, het opgaan der zon over het verfrischte
landschap te aanschouwen zijn!

De kastelein uit _de Arend_, om redenen, hem bekend, liever de
heeren nog niet willende afstaan, recommandeerde tot schâvergoeding
den zonsopgang over het Zugermeer, uit zijn logement gezien; en
Pols inclineerde hiertoe al spoedig, mits men, om toch ook een
ruim uitzigt te hebben, eene bovenkamer nam; maar Aloys Stadler,
een jeugdig winkelier in zwam, vuurslagen en tonderdoozen te Zug,
doch wiens nering minder winsten aanbood, dan het rondzwerven door
het gebergte als gids van rijke vreemdelingen, vreezende dat, zoo de
reis heden niet doorging, het zestal hem ontsnappen zou, en hij voor
niet zijn besten groenen rok, leverkleurigen pantalon en vuurroden
parapluie uit de kast zou hebben gehaald, bestreed dit voorstel met
warmte en kracht, door de verzekering te geven, dat in het gebergte na
regen altijd droog weêr volgt. Dit argument wist de kastelein niet te
weêrleggen, en ook de vrienden verkozen het in deze maar voor alles
afdoend te houden.

"Welaan dan, met moed!" riepen zij uit; de veldflesschen werden met
_kirschwasser_ gevuld, en de vreemdelingen met Alpenstokken, en de
gids met zijn rooden parapluie gewapend, begonnen den togt.

Het eerste uur gaans, wanneer men den Rigi van deze zijde beklimt,
loopt door weiden en bosschen, en de helling is zeer geleidelijk. Men
maakte dus de aanmerking reeds, dat de Alpenstokken heel wat meer
last dan gemak geven, en Veervlug begon over te hellen om aan de
afleiding van den naam des bergs van _Regina Montium_ boven dien van
_Mons Rigidus_ den voorkeur te geven. Stadler evenwel raadde hem aan
om zich niet met die afleidingen te vermoeijen, want dat zoo lang hem
en zelfs zijn vader, die ook gids geweest was, heugde, de berg nooit
een anderen naam dan Rigi had gedragen.--Het weêr hield zich beter
dan men gedacht had, en zonder tegenspoed bereikte men _das untere
Dächli_. Het uitzigt van dit punt is reeds schoon en ruim, en werd,
toen zij er aankwamen, genoten door een heer van omtrent 50 jaren. Hij
scheen in gepeins verzonken; maar op het zien der reizigers stond hij
eensklaps op en zeide: "Schoon niet waar? Ik zou wel plan hebben om
dit punt uit te teekenen."

"Wel, doe het eens, Mijnheer!" zei Torteltak; "ook nu met dit sombere
weder kan het een heel bevallig schilderijtje opleveren."

"Ja maar," zei de ander, "ik kan niet teekenen. Maar ik wil, zoodra ik
te huis kom, een meester nemen; en als ik de kunst onder de knie heb,
hier nog eens weêrom komen. Een leelijk gebrek in mijne opvoeding,
dat ik het niet geleerd heb. Als ik eens kinderen krijg, zal ik daar
beter in voorzien."

"Ik wil u niet tauxeren," zei Torteltak; "maar daar behoort nog al
iets toe, om zoo iets onder de knie te krijgen."

"Dat is niets, Mijnheer! vlijt en langdurige oefening kunnen daarin
veel te gemoet komen. Ik verbeeld mij, als ik eens een jaar of twaalf
in een _atelier_ doorbragt, en dan eens een Italiaansch kunstreisje
maakte, dat ik een heele bol kon worden. Dan verkocht ik mijne affaire,
en ik zou, geloof ik, nog wel naam kunnen maken als schilder. Doch
ik heb geen plan om de jonge schilders in hunne fantastische
kleedingswijze te imiteren, maar wel in hunne vrolijkheid. Ik gevoel
dat ik aanleg heb om schilder te worden; want ik ben altijd vrolijk."

Torteltak recommandeerde zich, om dan ook bij gelegenheid zijne
kunststukken eens te mogen zien, en de oude heer gaf hem terstond
zijn adreskaartje.

Boven _das untere Dächli_, waar de beschilderde kruisen den weg in
stations verdeelen, tot aan de kapel van _Maria zum Schnee_, wordt de
weg steiler en moeijelijker. "Het spijt mij," zeide de oude heer, "dat
ik het plan, dat ik had, toen ik hier de laatste maal was, om eenen
straatweg over den Rigi aan te leggen, niet ten uitvoer heb kunnen
brengen. Dat zou het beklimmen merkelijk gemakkelijker gemaakt hebben."

"Ik wou dat gij het gedaan hadt," zei De Morder, "want het is nu
in het geheel geen weg voor een fatsoenlijk man; zelfs met deze
miserabele stokken heeft men nog ieder oogenblik kans, om armen of
beenen te breken."

"'t Spijt mij ook," zei de oude heer; "maar ik werd gecontrarieerd;
niemand wilde acties nemen, en mijne middelen lieten het niet toe,
om het geheele geval voor eigen rekening te nemen. Dat heeft mij al
meermalen gehinderd in het uitvoeren van waarlijk goede plannen. Hier
in mijn portefeuille heb ik nog een project, om den loop van den Rijn,
bij den waterval van Schaffhausen, te verleggen, door het graven
van een kanaal van boven de stad tot aan Rheinau. Dat zou den handel
van Zwitserland verbazend bevorderen. Hier is het; zie het eens in,
Mijnheer!" zeide hij, zich tot Van Aartheim wendende.

"Het plan is mooi," zei deze, "maar het eenige, dat ik er op aan te
merken heb, is, dat het onuitvoerbaar is."

"Dat is mij meer gezegd," zei de oude heer, zonder zich eenigzins aan
deze aanmerking te ergeren; "maar het is geen reden, om het niet eens
te beproeven."

Tot aan het vierde kruis, waar zich de weg van Lowerz met dien van
Art en Goldau vereenigt, en waar de steilheid weêr vermindert, bleef
het weder goed, schoon de donkerheid, door de wolken veroorzaakt, op
de duisternis des avonds anticipeerde; maar toen begon een liefelijke
regen in overdadige mildheid neder te vallen. De gids bediende zich
van zijnen parapluie om droog te blijven, en raadde den reizigers
van hunne stokken gebruik te maken, om spoedig aan het _Hospitium_
te arriveren. Deze raad was evenwel gemakkelijker gegeven dan
opgevolgd. De weg werd er door den regen niet beter om. Sommigen
der reizigers begonnen te morren, zonder daarom de nederdaling des
regens te stuiten; de anderen stapten zoo moedig voort, alsof er
niets gebeurde; de oude heer zeide, dat hij wel plan zou hebben, om
zijn mac-intosh uit zijn valies te halen, zoo hij dat niet ongelukkig
te Zurich had laten liggen. Maar met dat al, de bui werd zoo hevig,
dat in weinige oogenblikken aller kleederen doortrokken werden,
en de omgebogen hoedenranden het water bij wijze van goten in den
hals en langs den rug uitstortten. Gelukkig bood, na een eindweegs,
eene overhangende rots eene schuilplaats aan, waar men ten minste
eenige oogenblikken de bui kon afwachten.

Een kleine vergoeding voor het doorgestane leed bood het uitzigt, dat
men van hier op de vallei had. De lucht was, zoo ver men zien kon,
met donkere wolken bedekt. Overal daalde de regen in dikke stralen
neder; maar op één punt was de lucht gebroken, en in het midden der
graauwkleurige landstreek zag men het schoone kleine meer van Lowerz
in een helder licht, en het bevallige eilandje Schwanau, waarover de
zon al haren glans scheen uit te storten.

"Neen maar waarlijk," zei Pols, terwijl hij zijne natte wangen en
voorhoofd afdroogde, "dit uitzigt is een gulden waard."

"Ik zou wel plan hebben," zei de oude plannenmaker, "om hier een stukje
lands te koopen en een koepel te bouwen; want het is hier een gezigt,
waaraan men zich niet kan verzadigen."

"Het zou een perfecte gelegenheid wezen voor een theetuin," zei Pols,
wien het op eens inviel, welke aangename middagen hij in der tijd bij
zijne tante te Rotterdam, die een theetuin in de Keerweerlaan had,
plagt door te brengen.

"Het is jammer, dat het voor u beiden wat ver van huis is," hernam
Torteltak, die op het kaartje van den ouden heer gezien had, dat hij
zijn domicilium te Stutgard hield.

"Dat is niets," zei deze: "heeft Mijnheer geen zaken omhanden?"

"Voorloopig nog niet," antwoordde Pols; "ik ben advocaat, maar ik
practiseer niet."

"Juist," zeide de ander, "dat is zoo goed als vrij man: dan moesten
wij zamen op dat eilandje Schwanau eene fabriek oprigten van zoeten
wijn, uit zure appelen getrokken; dat kan hier wel opnemen, want de
wijn is in deze streek niet best."

Pols glimlachte en zeide, dat hij zich nog eens bedenken zou. Hij
dacht in zichzelven: "Wat zou Mijntje wel zeggen, als ik haar eens
proponeerde om naar Schwanau te verhuizen!"

Omstreeks zeven ure bereikte men het _hospice_ en de woning der
Capucijnen: men had zich genoodzaakt gezien, de reis te vervolgen,
voordat de regen geheel ophield, daar de bui het air had nog niet
spoedig te zullen overdrijven. Een oud eerwaardig vader ontsloot de
deur en bood den reizigers verkwikking aan; hij leidde hen daarna rond
in het kleine gebouw, en introduceerde hen ook in zijne enge cel. Het
zag er treurig uit in dat bouwvallig vertrekje; het was maar gelukkig,
dat de kleine glasruitjes weinig licht toelieten om deze vervelooze
wanden en halfvermolmde meubels te beschijnen; maar toch, de Capucijner
zeide nog met zeker welgevallen: "Ziet, deze kamer is de mijne."

"Zij is waarlijk niet te ruim en te gemakkelijk," zei De Morder.

"Ik zou mij hier gruwelijk vervelen," zeide Pols: "des zomers zou
het nog gaan, als er veel vreemdelingen komen; maar 's winters moet
het hier al akelig eenzaam wezen."

"Ik zou wel plan hebben ook een klooster te laten bouwen, als zoo
iets bij de Lutherschen mode was," zeide de oude heer; "maar ik zou
het alles wat op een grooter en ruimer voet inrigten, en wat meer
gelegenheid tot amusementen geven, om de eentonigheid te verminderen."

De Capucijner glimlachte. "Gij zoudt er anders over denken," zeide hij,
"indien gij, zoo als ik, 60 jaren in deze cel gewoond hadt. Wat zou ik
hier meer verlangen? Is het hier niet ruim genoeg voor mij alleen? Heb
ik niet mijn kruisbeeld en mijn gebedenboek? En als ik 's avonds
den helderen hemel uit mijn venster aanschouw, zie ik dan niet mijne
toekomstige woning daar, nog hoog boven die maan en sterren? Zegt mij,
hebt gij in uwe ruime zalen en prachtige steden een helderder uitzigt?"

"Ik zou het lot van dien monnik in zijne enge cel begeerlijk kunnen
vinden," zei Van Aartheim tot Torteltak.

"Ik ook," zei deze; doch terwijl hij het oog sloeg op zijn fijne
polonaise, dacht hij: "Maar toch die grove pij; het is al te erg."

Op de Rigistaffel werd niet gepoosd, schoon De Morder, die vrij
vermoeid was, eene motie deed om hier te blijven, daar hij niet
wist waarom de _Kulm_ ook juist hooger dan de _Staffel_ moest
wezen. Gelukkig kwam weldra het _Wirthshaus_ van Burgi Ritschard
in het gezigt; want het werd zeer duister, en de regen hield nog
gestadig aan, schoon nu nog al met sneeuw vermengd. Het laatste eind
was echter het glibberigst, en het noodlottig gevolg hiervan was,
dat Holstaff, die in gepeins verzonken voortwandelde, uitgleed en
zijwaarts in een vijf à zes voeten diepen kuil viel. De eerste kreet
van den ongelukkige was: "Hemel! ik val in den afgrond!" maar de tweede
bragt de geruststellende tijding over, dat hij slechts zijne beenen
gebroken had, en dus onmogelijk een voet verder verzetten kon. Pols,
heel confuus, maar toch dadelijk hulp willende aanbrengen, vroeg
aan den gids, waar hier ergens de beste chirurgijn woonde. Aloys
Stadler antwoordde heel bedaard, dat hij de keuze had tusschen Zug
en Lucern. De andere vrienden staken de handen uit, en namen den
ongelukkige tusschen zich, die hun weldra verzekerde, dat hij geloofde,
slechts een zijner beenen gebroken te hebben, maar dat hij nog onzeker
was, welk van beiden. Hij klaagde tevens over eene hevige wondkoorts,
die hem terstond geattaqueerd had, en die, zoo hij de beenbreuk al
overleefde, hem zeker wel langzamerhand zou ondermijnen. De vrienden
troostten hem zoo goed zij konden. Pols stapte met Stadler driftig
vooruit, om vast alles in het logement te prepareeren, en vernam
van dezen, dat zijn vriend er toch nog beter afgekomen was dan de
_Königlich Preusische Oberförster_, Friedrich Wilhelm von Bornstett
_aus Rathenow_, die anno 1826, een weinig hooger op, in eene diepte
gevallen was van ongeveer 2000 voet, en zijne _Frau Gemahlin_ als
weduwe in het _Kulmhaus_ had achtergelaten.

"Wij komen met een zieke," zei Pols tot den kastelein, "iemand
die bijna doodgevallen is; dus zouden wij gaarne eene goede kamer
hebben, maar liefst niet voor aan 't huis, waar de drukte van
de passage is." De kastelein was in de gelegenheid hem van dien
kant gerust te stellen, en raadde hem aan, om maar in de groote
zaal intrek te nemen, omdat daar een warme kagchel stond en die
nu geheel tot hunne dispositie was. Weldra volgde de lijder, door
vier vrienden ondersteund, telkens bij het neêrzetten zijner beenen
onderzoekende, welk toch gebroken was, en nog immer in dezelfde
pijnlijke onzekerheid. Van Aartheim raadde hem voorloopig maar te
gaan zitten, en schreef een preparaat voor, dat den lijder in de
koorts en hun allen tegen den schrik dienstig zou zijn, uit een
mixtuur van Jamaica-rum, citroenen en suiker, aangelengd met kokend
water, bestaande. Holstaff werd ontkleed en kreeg drooge kleêren
van den kastelein; de gekwetste leden werden onderzocht; doch de
wonden schenen, oppervlakkig beschouwd, alleen de spieren getroffen
te hebben, die hier en daar van vel ontbloot of met bonte kleuren
geteekend waren. Pols, een weinig gerustgesteld, had het genoegen,
ditmaal den door hem meêgevoerden Spijkerbalsem te _zien_ appliceren.

Terwijl ook de andere vrienden zich zoo veel mogelijk in drooge
kleederen staken, vroeg Holstaff om papier en pennen; hij wilde
nog een brief aan zijne ouders schrijven, en vond het beter, dit nu
maar te doen, terwijl hij nog present was. Hij begon ook dadelijk
met bevende hand en vochtige oogen: "Lieve ouders! als gij dezen
ontvangt, is welligt..."--"Hier is een drankje," zei van Aartheim,
hem een glas rookenden punch aanbiedende; "om het half uur een
glaasje." Holstaff dronk het glas in één teug leêg, en ging daarna
voort met schrijven; "uw levensgeluk verstoord."--"Hoe gaat het
met de koorts?" vroeg Torteltak.--"Akelig," zei Holstaff; "ik begin
schrikkelijk te gloeijen."--Hij legde de pen neêr, en voelde zichzelven
den pols.--"Kom, je moest nog maar eens innemen," riep van Aartheim;
"het eerste glaasje was niet vol."--Holstaff nam den aangeboden drank
weêr heel gewillig in, en ging toen voort: "Een mijner vrienden zal
u mededeelen... Wie uwer," vroeg hij snikkende, "wil zich met den
brief aan mijne ouders belasten?"--"Komaan!" zei Pols; "je moet zoo
akelig niet praten."--"Wou Mijnheer een brief naar Holland bezorgd
hebben?" vroeg de oude heer: "ik heb plan, als alles wel lukt, binnen
kort een reisje derwaarts te ondernemen."--Holstaff bleef in gedachten
verzonken, totdat hij eindelijk, na nog een glaasje punch gedronken
te hebben, zijne vrees openbaarde, dat hij waarlijk onpresent zou
worden. En werkelijk, weldra stond hij op, en zonder aan het gevaar
te denken, waaraan hij zijne gebroken beenen exponeerde, liep hij
met groote stappen op en neder, jammerde, dat hij zijn brief niet had
afgeschreven, voordat de koorts zoo hevig werd. Torteltak raadde hem
troostend aan, om de boodschap bij den retour maar in persoon over te
brengen; en de ongelukkige lijder, geen beteren troost bij een der
vrienden vindende, zocht, door zich op een matras neder te vlijen,
heul en kalmte in de rust des slaaps.

Zijn voorbeeld werd door de anderen spoedig gevolgd; geen hunner
scheen lust te gevoelen om de koude bovenkamers te betrekken, en dus
werd de warme gezelschapszaal tot slaapvertrek ingerigt. De kastelein
beloofde, zoo het noodig was, hen bij tijds te zullen wekken, en in
de overtuiging hiervan sliepen zij gerust in.

Een half uur vóór zons-opgang gaf de wachter op de Belvedère het sein,
dat de regenwolken waren weggedreven, en de morgen helder en schoon
was. Haastig gaven de reizigers en ook Holstaff, die nog niet dood was,
aan die roepstem gehoor, en wachtten van het hoogste punt des bergs,
trillende van ongeduld, maar nog meer van koude, de aankomst van
de zon af. Daar zagen zij langzamerhand in het oosten... maar wij
willen maar niet trachten te beschrijven, wat wij zagen. Honderden
reisbeschrijvers hebben getracht dit tafereel met levendige kleuren
te malen, en hoe schoon zij het ook gedaan hebben, zij eindigen allen
met te zeggen, dat het er eigenlijk nog niets naar gelijkt; honderd
anderen hebben er zich afgemaakt, met te verklaren, dat geen mensch
in staat is, er eene flaauwe schets van te geven. Wij zullen, na die
afdoende uitspraak, maar niets anders zeggen dan dat de zon extra
mooi opging, dat het geheele panorama zich in zijne volle schoonheid
vertoonde, dat het opkomende licht weêr een heerlijk effect maakte
op de vallei aan de eene en de sneeuwbergen aan de andere zijde,
en dat de kastelein zijne gewone morgenverklaring aflegde, dat de
reizigers het uitmuntend troffen, want dat hij de zon nog nooit zoo
mooi had zien opgaan. De verrukking der vrienden was uitermate groot;
daar waren er, die, diep ontroerd van het heerlijk schouwspel beneden,
hunne oogen aanbiddend omhoog sloegen; daar waren er, die met hun
guide in de hand, de meren natelden, of zij er wel alle dertien op
hun post waren, en die bij elken toren, welken zij zagen, getrouw
informeerden, aan welke stad of dorp die toebehoorde; anderen weder
riepen, bij het zien van een zoo groot gedeelte van Zwitserland,
de schimmen op der Zwitsersche helden, van Divicon af, die eerst als
jongeling de legers der Romeinen versloeg, en vijftig jaren later,
Julius Caesar in het aangezigt weêrstond, tot de lange rij van dapperen
toe, die in de 14e eeuw de vrijheid van hun Vaderland tegen tiendubbele
magt bevochten; van Tell en het driemanschap van den Grutli, van de
Erlachs van Donnabuhl en Laupen, van de dappere Schwytzers, die zich
bij Morgarten onsterfelijke lauweren gaarden, van Ryzig en Chaldor,
de Tells van Appenzell, van Winkelried, die bij Sempach de speren der
vijandelijke ruiters op zijn eigen hart verzamelde, om zijne vrienden
de overwinning te verzekeren; daar waren er, die, zich in vrouwelijken
heldenmoed verdiepende, de gade van Werner Stauffacher aanriepen,
welke zelve haren man het zwaard in handen gaf, om de vrijheid van
het Vaderland te bevechten; en de dappere vrouwen en meisjes, die
door hare tegenwoordigheid alleen de Oostenrijkers verdreven, op den
berg Stoss terugwenschten; die beurtelings de zachte Julia Alpinula
aan de voeten van den Romeinschen Veldheer, het leven van haren vader
afsmeekende, en de wanhopige Helvetische vrouwen bewonderden, welke,
uit vrees haar kroost slaven te zien worden, hare zuigelingen tegen
de casques der vijanden verpletterden; daar waren er, die morden,
omdat zij Zwitserland een weinig te laat bezochten, om de prachtige
steden Aventicum en Vindonissa in haren grootsten bloei te zien; daar
waren er, die plan zouden hebben, om op dit uitzigt een vers te maken,
indien zij het door langdurige oefening zoo ver konden brengen, dat
zij geboren dichters werden; en eindelijk, die het allercharmantst,
maar toch verbazend koud vonden.

Toen zij eenige uren later den Rigi naar Kussnacht afdaalden,
bejammerde niemand hunner het, dat zij dezen morgen met het natte
pak van gisteren avond hadden moeten loopen; en zelfs Holstaff was
niet meer treurig, dat het effect, 't welk zijn laatst vaarwel bij
zijne ouders zou gemaakt hebben, door zijn al te spoedig herstel
vernietigd was.





HOOFDSTUK XIX.

    Waarin Pols in zijne verwachting, om een der schoonste dagen van
    zijn leven in vreugde te vieren, door veelvuldige rampen bitter
    wordt teleurgesteld.


Het is wel aangenaam voor vreemdelingen, in een hotel te logeren,
dat in eene niet al te breede straat gelegen is; want indien er in
zulk een straat nog al veel passage is, dan noemt men het een vrolijke
stand; dan kan men, op eene bovenkamer logerende, als men zijn ligchaam
ter halverwege uit het venster steekt, verscheidene menschen op het
hoofd zien, en eene aangename en bonte verwarring van vilten, stroo-
en zijden hoeden ontwaren; men heeft daarenboven den vrijen inkijk bij
de overburen, kan zich vermaken met het gezigt van heeren, die hunne
kin en wangen voor een scheerspiegeltje inzeepen; van dames, die een
kastanjebruinen tour over vuurroode haren vastbinden; van moeders, die
hare geluijerde lievelingen in zulk eene positie plaatsen, dat zij zich
bont en blaauw moeten schreeuwen; van oudere telgjes, die figuurtjes
op de glasruiten duimelen, en, als zij u ontdekken, dikwijls gereed
zijn u de inspectie hunner tongen te vergunnen; van dienstmeisjes,
die uit het raam van een bovenvertrek een luchtje scheppen, eene
bezigheid, waaraan zij bij hare mevrouwen den veelbeteekenenden
naam geven van eene kamer op te ruimen; indien verder de familie
in eene voorkamer dejeuneert, kan men opmerken, hoe oneindig veel
aftreksels men van eene zeer geringe dosis thee kan maken, en hoe
groot een aantal boterhammen de kinderen aan groote brokken in den
mond en kruimels op den grond kunnen consumeren. Men ziet dan schrale
en overdadige _dejeuners_, met slappe thee of met sterken Portwijn,
met magere boterhammetjes of met _foie gras_, met beefstuks of met
pillen; ja, daar zijn logementen, waar men de overburen met gloeijende
en saprijke sleep-asperges ziet ontbijten.

Dit genoegen misten onze reizigers in het _Hôtel du Cygne_ te Lucern,
daar dit logement ongelukkig niet in eene straat, maar aan het _Lac
des quatre Cantons_ is gelegen. Zij moesten zich dus vergenoegen met
het uitgestrekte uitzigt over het blaauwe meer, tot waar het zich
bepaald ziet door de bevallige heuvelen, rijk met dennen en ander hout
begroeid; daar achter zagen zij de lange bergketen van den vruchtbaren
Rigi met welig groen omzoomd, tot de sombere rotsen van den Pilatus,
tegen wier spitsen zich de wolken braken; het hoog en frisch geboomte
spiegelde zich in het helder doorschijnend water; vruchtbare velden
waren als een bloemenkleed tegen de helling des bergs uitgespreid,
en gaven eene aangename afwisseling aan het oog, dat in het verder
verschiet gerust had op de hooge bergrotsen, wier naaktheid alleen
door een sneeuwgewaad wordt bedekt.

Het kostte den vrienden weinig moeite om het den kastelein te vergeven,
dat hij aan deze plaats tot de oprigting van zijn etablissement de
voorkeur gegeven had boven de enge straten der stad. Moesten zij
zich al vergenoegen met het gezigt op bergen en meren, waar zich
slechts weinige menschen bewogen, in plaats van een groot aantal
hunner natuurgenooten in een klein bestek bijeen te zien; welnu, het
stond hun vrij hunne verbeelding den vollen teugel te laten, en het
liefste plekje, dat zij voor zich zagen, met die zij het liefst om
zich wenschten te bevolken. Het is een privilegie van den reiziger,
om eene landstreek, die hem bij uitstek bevalt, de zijne te denken, en
op die manier kan hij eigenaar zijn zonder kooppenningen te betalen,
en een talrijk gezelschap honderden mijlen ver overvoeren zonder een
stuiver reisgeld uit te geven. Het is een privilegie, waarvan vooral
jonge menschen, die in de kracht van hunnen wenschleeftijd zijn, die
nog niet al te veel in de wereld der wezenlijkheid te huis behooren,
en door een lange tehuisblijf-onderving tot het resultaat gekomen
zijn, dat er geen land beter is dan het hunne, en in dat land geen
plekje aangenamer dan juist dat, waar zij wonen, nog al eens gebruik
maken. Zij doen echter wijs, indien zij deze droomen en jeugdige
voorstellingen in hun eigen borst bewaren, en ze vooral niet aan
menschen, die wijs en van ondervinding zijn, meêdeelen; want velen
hunner zijn voorkomend genoeg, om den jeugdigen gloed, dien de tijd
langzaam en behoedzaam verkoelt, door hunne ijskoude aanmerkingen op
eenmaal uit te blusschen.

Daar waren er zeker onder de vrienden, die allen, met uitzondering
van Pols, reeds een geruimen tijd in den morgen op het balkon van het
hotel hadden neêrgezeten, wie de landstreek, op welke zij het uitzigt
hadden, tot zulke bespiegelingen aanleiding gaf. Zij hadden daarom
ook naauwelijks opgemerkt, dat hun waardige vriend heden tegen zijne
gewoonte laat uit zijne slaapkamer te voorschijn kwam, en misschien zou
zijne aankomst in hun midden nog niemands aandacht getrokken hebben,
zoo niet een extra glans van genoegen en de bijzondere sierlijkheid
zijner kleeding al te in het oog loopend was geweest. De blaauwe jas
toch had heden voor een zwarten rok plaats gemaakt; een uitvoerige
jabot kwam uit een wit vest te voorschijn, en een zomerpantalon
met roode streepjes (een patroontje, dat hem zijn kleêrmaker in
der tijd, als zeer gedistingueerd, had aanbevolen) voltooide zijn
kostuum; een treffend schoon horlogiebandje, met kraaltjes gewerkt,
hing over het vest, en eindigde in een kolossalen gouden sleutel,
opgevuld met menschenhaar, afkomstig van de hoofden van de oude lieden
Polsbroekerwoud en den jeugdigen Joachim zelven, voorgesteld onder
de gedaante van twee kirrende tortels en een jong duifje op den rand
van het nest.

Geen der vrienden kon de oorzaak bevroeden dezer belangrijke
gedaanteverwisseling. Pols was bij hen te wel bekend, als weinig werk
makende van zijn toilet; en schoon ook nu zijn dos alles behalve
datgene was dat men een goede kleeding noemt, hij scheen het er op
toegelegd te hebben, om eens mooi voor den dag te komen. De goede
man werd dus dadelijk met allerhande vragen bestormd, en had de
satisfactie van werkelijk effect te maken. In het eind gaf hij te
kennen, dat deze feestkleeding zijn gewone was op elken 22sten Juli,
als zijnde de belangrijke dag, waarop hij het eerste levenslicht had
gezien. Een stroom van gelukwenschen daalde nu neder over het hoofd
van den jarige, en men juichte hem toe wegens den inval om zich dezen
dag zoo feestelijk te tooien.

Deze uitdrukking was maar half in den geest van Pols. Hij was zoo
gewoon den dag, waarop hij geboren was, jaarlijks plegtig te vieren, en
hij had van zijne vroegste jeugd altijd zoo velen om zich gezien, die
dan in feestelijke stemming waren, dat het hem bijna vreemd voorkwam,
dat er menschen zouden kunnen bestaan, die den 22sten Juli niet als
een merkwaardigen dag beschouwden. Hij kon het zich nog voorstellen,
hoe hij als een klein kind op dit feest altijd zijn beste pak mogt
dragen; hoe hij 's morgens bij zijn ontwaken voor zijn bedje een
grooten koek zag liggen, met eene inscriptie _ter uwer verjaring_,
_op uwen geboortedag_, _tot gelukwensching_, of iets dergelijks, en
hoe dan de persoon, die hem deze verrassing bereid had, niemand anders
dan zijn goede Mijntje, het oogenblik van zijn ontwaken bespiedde,
om zijne vreugd te genieten; hoe hem dan beneden van vader en moeder
teedere omarmingen en warme kussen wachtten, en hoe hij begeerig
zijne oogen naar de tafel opsloeg, waar de feestgeschenken lagen
uitgespreid; hoe hij nooit op dien dag naar school behoefde te gaan,
maar zelf naar het afgebrande huis mogt wandelen, om besten _janhagel_
te koopen, waarop neef en nicht Van Kroesen en oom en tante Molslag
en Jansje uit de Lommerdstraat, als zij hunne gelukwenschen hadden
uitgestort, werden getracteerd. Hij stelde zich nog de avonden van die
feestdagen voor, waarop hij met dat lieve Jansje en nog een paar andere
nichtjes huishoudentje speelde; want in zijne kinderjaren behaagde
hem de conversatie met meisjes oneindig meer dan die met zijne woeste
kernuiten, aan welke hij dikwijls een blaauw oog of een bloedneus te
danken had. De verjaardagen uit dezen tijd van zijn leven stonden onzen
vriend het duidelijkst voor den geest, en gaven hem de genoegelijkste
herinneringen. Maar later toch ook waren het aangename feesten; de
_cadeaux_ werden langzamerhand grooter. Zijn vader schonk den leerzamen
jongeling bij zulke gelegenheden menig solied boekwerk: Van der Aa,
_Geschiedenis van den Oorlog_; Kok, _Vaderlandsch Woordenboek_, of
dergelijken. Zijne moeder liet altijd een kolossalen tulband bakken;
want ook de feesten werden deftiger, en Joachim wist zich reeds heel
goed als held van de partij te houden. Gedurende zijn verblijf te
Leyden plagt hij 's morgens eene uitgebreide waterchocolaadpartij te
geven, en verder eene lieve _soirée_ aan zijne uitverkorenen, waar
dan de stroopzolen en de peperkoek, die per pakschuit van Rotterdam
arriveerden, werden genuttigd. Was het dus wonder, dat Pols, die nog
nooit zijn verjaardag ongevierd had doorgebragt, zich ook heden te
Lucern in zijne feestkleeding vertoonde?

Helaas! dat het onschuldigst genoegen zoo vaak door de omstandigheden
wordt verstoord! Moest juist heden een heir van onaangenaamheden en
droevige voorvallen tegen den feestvierenden jongeling aanrukken? Moest
al zijne vreugde vergald worden, en zijn vijfendertigste verjaardag
met zwarte kleuren in zijn dagboek worden aangeteekend!

Toen men zich op weg begaf, om de merkwaardigheden der stad in
oogenschouw te nemen, moest men, daar het water van het meer door
zwaren regen en dubbelen toevoer van de bergstroomen tot eene onmatige
hoogte gestegen was, om uit het logement op de hoogere straten te
komen, over planken en noodbruggen voortgaan, daar de weg voor het
hotel geheel en al overstroomd was. Deze onaangenaamheid had evenwel
voor Pols iets aangenaams, daar het hem onwillekeurig aan Rotterdam
bij springvloed deed denken. Hij stapte dus vrolijk over de smalle
planken voort; maar ziet, eene calêche, die door het water heenrijdt,
passeert hem, en de onzachte beweging der paardenpooten in den
stroom is oorzaak dat zijn hagelwitte jabot geheel door slijkspatten
bezoedeld wordt. "Het is onaangenaam," zegt Pols; doch hij troost
zich, en haalt zijn bonten zakdoek voor den dag, om de ramp zoo veel
mogelijk te herstellen. Maar helaas! door de te hevige wrijving met
den doek springt het beeldschoone horlogiebandje los, en de gouden
sleutel, met de zinnebeeldige voorstelling van het huwelijksgeluk
zijner ouders, ploft eensklaps in het water. Dit is te veel! Schrik en
droefheid betwisten zich het regt over des jongelings gelaatstrekken;
maar zijn besluit is spoedig genomen; hij bukt, waagt zijn geheelen arm
en het beste ongedecartiseerde laken aan het modderige vocht--en niet
te vergeefs; want hij redt het voorwerp, dat hem van onberekenbare
waarde is; maar ach! door den val is het glas gebroken, en de haren
projectilen zijn van haren glans en zuiverheid beroofd. Treurig slaat
Pols zijn oog er op, maar terstond is hij weêr met den zakdoek gereed;
hij wil de vochtige vleugels der diertjes zachtkens afdroogen; doch
hij berekent niet, dat haar eenige hechtsel aan het plaatje lijm is,
en zijne verbazing grenst aan wanhoop, toen hij bemerkt dat de veertjes
aan den doek kleven. Gelukkig is nog slechts het duifje op het nest
gewond; dit verlies is nog beter te herstellen, dan wanneer een der
kirrende tortels eene kwetsuur had ondergaan. Behoedzaam draagt hij
de schilderij dus naar het logement terug, in hoop dat de vochtigheid
verder aan de arme dieren geen letsel zal doen. Dit was de eerste ramp,
die Polsbroekerwoud op zijnen vijfendertigsten verjaardag trof.

Na eenige uren in het bezigtigen der inrigtingen binnen de stad te
hebben doorgebragt, bezochten de vrienden ook de plaats, waar de
beroemde Leeuw van Thorwaldsen te zien is. Dit waardige gedenkteeken
van den heldenmoed der Zwitsersche garde, te Parijs in 1792 betoond,
wekt, door het eenvoudige en poëtische der gedachte van den grooten
meester, aller bewondering op, en zoo het dienen moet om den moed
en trouw der brave Zwitsers in het geheugen te bewaren en aan de
nakomelingschap over te brengen, het is verwonderlijk hoeveel meer het
monument vermaard is dan het moedig gedrag der helden zelf. Nu evenwel
is de oude Zwitser nog als guide daar, om u het feit, waarvan hij zelf
deelgenoot was, in het geheugen terug te roepen; en het is opmerkelijk,
met hoeveel meer warmte en natuurlijkheid hij van de verdediging der
Tuileriën spreekt, dan wanneer hij, om u op de schoonheid van het
gedenkteeken aandachtig te maken, altijd dezelfde geleende woorden
bezigt: "_L'expression du lion mourant est sublime; le tronçon de
la lance qui l'a percé est resté enfoncé dans son flanc; il étend sa
griffe redoutable comme pour repousser une nouvelle attaque; ces yeux
à demi fermés, vont s'eteindre pour jamais, et cependant son regard
semble menacer encore; sa façe majestueuse offre l'image d'une noble
douleur et d'un courage tranquille et resigné._"

Terwijl de vrienden een zijpad insloegen, om de rots, waarin de leeuw
uitgehouwen is, van naderbij in oogenschouw te nemen, bleef Pols bij
den ouden Zwitser, dien hij vond dat zoo aardig kon keuvelen, en van
wien hij nog eens iets naders van de zaak wilde vernemen. Daarom de
inscriptie van het monument nog eens overlezende en ziende _Fortissimi
pugnantes ceciderunt Duces XXVI_, Milites circiter _DCCLX_, zeide
hij tot den veteraan:

"_Mais il y a beaucoup de morts la dessous._"

De Zwitser keek hem verwonderd aan; hij kon zich geen denkbeeld
maken, dat iemand eene rots van honderde voeten hoog, een soort
van berg van het hardste steen, als eene simpele zerk beschouwde,
die men op een graf gelegd had. "_Je ne comprends pas_," zeide hij,
zijn hoofd schuddende.

Pols begreep dat hij zich verkeerd had uitgedrukt; daarom het gesprek
eenen anderen draai gevende, zei hij:

"_Mais c'etait la une fameuse bataille aux Tuilleries._"

"_Morbleu_," zeide de Zwitser, "_c'etait un carnage; nous étions un
contre quatre._"

"Dat was moordenaarswerk," riep Pols met verontwaardiging.

Maar naauwelijks had hij dit woord uitgesproken, of hij voelde zich
heel onzacht bij den schouder grijpen. Verschrikt zag hij om. Hij
meende in het eerst, dat hij met een van de revolutionaren te doen
had, die het in der tijd de Zwitsers zoo benaauwd hadden gemaakt,
en prepareerde zich om eene verzoenende phrase in het midden te
brengen, toen hij in den persoon, die hem aangreep, een der Franschen
herkende, die hij in de Heidelbergsche _Schlossruïnen_ had ontmoet,
en aan zijne zijde den anderen cavalier en de dame, welke nu in eene
intime conversatie was met een Engelschman, die er alles behalve
gedistingueerd uitzag. Pols wist niet, waar hij zich bevond, en
indien de pijnlijke gewaarwording, door de onzachte aangrijping van
zijn arm veroorzaakt, hem niet voor die dwaling behoed had, hij zou
gemeend hebben te droomen. In het eerst wist hij niet wat te doen,
zich bedaard houden of driftig opstuiven, toen hij, bedenkende,
dat het voor de dame, die zich ten zijnen opzigte zoo vergist had,
onaangenaam zou wezen hem te herkennen, besloot zich vreemd te houden,
evenwel geheel alleen om harentwille; want hij was, na den goeden
afloop der vorige historie, volstrekt niet bang meer. Maar hoe vreemd
kwam het hem voor, toen op eens de dame zelve naar hem toekwam, en,
hem ombeschaamd aanziende, lagchende zeide:

"_Eh bonjour, mon cher Milord!_"

"_Comment, Madame?_" zei Pols ontzet; want nu eerst werd het hem
duidelijk, dat de dame mede in het complot tegen hem betrokken was.

"_Lache!_" riep een der cavaliers hem toe.

"_Poltron!_" begroette hem de andere.

Onze vriend voelde zich het bloed naar 't hoofd stijgen; hij
werd driftig en bedroefd tevens over deze nieuwe onaangenaamheid,
waarin hij zich op zijn vijfendertigsten verjaardag geplaatst zag. De
Zwitser was intusschen in de kapel gegaan, waar hij hoopte nog eenige
afbeeldingen van het monument te verkoopen. Pols bleef dus alleen,
even als de garde in 92, één tegen vier. Het was daarom eene uitkomst
voor hem, toen hij Van Aartheim zag aankomen, en de dame, dezen ziende,
onmiddellijk den arm van den Engelschman losliet, en onder den uitroep:
"_Mille tonnerres, c'est encore lui!_" met de Fransche cavaliers in
de kapel retireerde, schoon de Engelschman hun ook toeriep, dat zij
maar blijven moesten, want dat die heer zoo kwaad niet was, als zij
wel dachten.

Nu meende Pols dat de zaak weêr gered was; hij had de magt gezien,
die Van Aartheim over de Fransche gelukzoekers uitoefende; hij meende
nu, dat hun Engelsche complice ook slecht van de reis zou komen. Groot
was dus zijne verbazing, toen deze, in plaats van eenigszins confuus
te worden, de linkerhand uitstak, en zijnen vriend op familjaren toon
begroette "_How do you do_, Van Aartheim?"

Deze scheen heden volstrekt geen lust te gevoelen, om op den toon,
waarop hij te Heidelberg sprak, te beginnen; wel met eenigen weêrzin,
maar toch zonder aarzelen, nam hij de aangeboden hand aan, en mompelde
naauwelijks hoorbaar: "Mr. Lurgrave!"

Gedurende het discours, dat nu volgde, had Pols schoon hij maar enkele
woorden begreep, gelegenheid om zich zoo veel te ergeren als het hem
maar lustte; want de Engelschman, die op zeer hevigen en onbeschaamden
toon sprak, en wiens geheele uiterlijk dicteerde, dat hij, of niemand,
een schurk was, scheen over Van Aartheim zulk een _poids_ te hebben,
dat deze steeds concessies deed en bijna altijd op verzoekenden toon
tot hem sprak. Zij schenen zich beiden weinig om Pols te bekommeren,
en deze zou, daar hij toch in Van Aartheim teleurgesteld was, weinig
op het discours hebben gelet, zoo niet de Engelschman den naam
Torteltak met het vereerend epitheton van _damned_ genoemd had. Nu
begon hij scherper toe te luisteren, zonder daardoor evenwel eene
syllabe meer te verstaan. Eindelijk, toen ook de andere vrienden
weêr in het gezigt kwamen, verliet Lurgrave de Hollanders en sloot
zich weêr aan het Fransche reisgezelschap aan; fier passeerde hen de
dame, aan den arm van den Engelschman vertrekkende, en de cavaliers,
die haar volgden, keken de vrienden trotsch aan, met overmoed hunne
vreeselijke knevels omhoogstrijkende.

De terugwandeling was geenszins door vrolijkheid gekenmerkt. Van
Aartheim was stil en afgetrokken. Pols zag beurtelings hem wantrouwend
en Torteltak deelnemend aan. Hij vreesde zeer dat tegen dezen vriend
een aanslag gesmeed werd, en wist voorloopig nog volstrekt niet, hoe
hij dat geval behandelen moest. Hij begon te wenschen dat Veervlug
dien vreemdeling maar nooit in hun midden gebragt had; maar van den
anderen kant kon hij toch niet gelooven, dat hij een slecht mensch
was. Hij had gedurende de dagen, die zij te zamen hadden doorgebragt,
zulk eene edele denkwijze aan den dag gelegd en allen zoo zeer aan zich
geboeid, dat hij òf een goed mensch, òf een vreeselijk huichelaar moest
wezen. Dit en de vrees, dat de twee natte tortels niet goed zouden
opdroogen, martelden den goeden Pols zoodanig, dat hij oogenblikken
had, waarin hij geheel vergat, dat hij heden zijnen vijfendertigsten
verjaardag vierde.

Zoo kwamen zij in het logement aan, waar in de groote zaal de
_Oberkellner_ hen te gemoet kwam met brieven uit Holland, die hij op
hun verzoek van de post had doen halen. In een oogenblik verdwenen
van aller gelaat de wolken van droefgeestigheid en wantrouwen en
ontevredenheid Wie ooit, al was het maar weinige weken, buiten 's lands
gereisd heeft, kan zich van hunne vreugde een denkbeeld maken. Men
moge al het besluit nemen, om zich die weken niet over betrekkingen en
vrienden te bekommeren, en zich met het denkbeeld van "geen tijding,
goede tijding" tevreden stellen; daar zijn oogenblikken, waarin men
één enkelen regel van eene geliefde hand met goud zou willen betalen;
men gunt zich naauwelijks den tijd, om den brief open te breken en
te ontvouwen; men leest de phrase "alles is wel" wel honderdmalen
over, en schoon men zich volstrekt niet ongerust gemaakt heeft,
is het toch alsof er een pak van het hart valt; men verneemt met de
grootste belangstelling de onbeduidenste kleinigheden, die in den
brief vermeld zijn; want niets omtrent geliefde betrekkingen is in die
oogenblikken onbeduidend, niets eene kleinigheid; men vergeet geheel
waar men zich bevindt, en droomt zich in het midden van de zijnen;
en men is teleurgesteld, wanneer men het papier neêrgelegd heeft,
dat men de hand, die ons schreef, niet hartelijk kan drukken.

Vier der vrienden riepen dan ook nu spoedig elkander toe: "bij mij
is alles wel," en verdiepten zich verder in de lectuur. Van Aartheim
slaakte een diepen zucht, maar zeide toch: "bij mij ook." Maar Pols, de
arme Pols! Hij las den brief, werd bleek, herlas hem nog eens, en legde
hem neder met de woorden: "Dat mij ook dit nog heden moest treffen!"

De brief, dien hij ontving, was van den volgenden inhoud:


	Rotterdam, 13 Juli 1837.

		Waarde Neef!

	"Ik ben frisch en gezond, en verwensche van uwé het zelfde
	te hooren; ware het anders, het zou mij van harte leed
	wezen. Maar ik bevind mij in de treurige omstandigheid, uwé
	te moeten melden, als dat gisteren avond, omstreeks half
	acht ure, uwé huishoudster en dienstmaagd Mijntje Boer,
	na eene ziekte van slechts weinige dagen, in den ouderdom
	van 58 jaren en 4 maanden is overleden. Ik denk, uwé deze
	tijding ook regt leed zal doen; maar vond mij toch verpligt
	van dit meê te deelen aan uwé adres, zoo als ik het van uwé
	heb opgeteekend. Heb alles zelf bezorgd voor een eerlijke
	begrafenis; verhope na uwé genoegen zal wezen, waaraan niet
	vertwijfel; verwensche uwé verder veel genoegen en gezondheid,
	en verblijve na groetenissen


		"Uwé hoogachtende Neef
			Leendert van Kroesen."

	P.S. Mijne vrouw wil, voor ik deze sluit, ook nog een woordje
	bijvoegen.


		"Waarde Neef Joachim!"

	"Uwe zult wel hebben staan te kijken, toen mijn man het u
	schreef, van Mijntje. Ik kan uwe dan ook wel zeggen, ik er
	geheel kapot van ben geweest, zoo zelfs, de meester mij een
	drankje heeft voorgeschreven. Want Mijntje was toch heusch
	een goede meid, en knap voor haar werk, en nog zoo zindelijk,
	en eerlijk en trouw als goud, al kwam zij tot hooger jaren. Zij
	was ook altijd uwe trouwe zorg, en die van uwes vader en moeder
	zaliger, en dat bleef ze tot aan haar dood toe. Zij tobde er
	wat over, toen zij zoo verslimmerde, zij het huis zoo maar half
	schoongemaakt achterliet; en ik heb haar tusschenbeiden nog al
	eens gaan opzoeken, daar zij dan ook heel dankbaar voor was,
	moet ik zeggen. Ik ging gisteren avond nog eens naar haar
	toe; maar toen zag ik zelfs wel, zij hard verminderde. Ik
	zei nog tegen haar: "wel Mijntje, hoe gaat het?" maar zij
	knikte flaauwtjes. En toen zei ze een kort poosje later:
	"zal je toch wel de groetenis doen aan den jongen heer?" maar
	toen heeft ze ook niet meer gesproken; en net kwam de meester,
	en hij zei, hij geen pols meer voelde, en om half acht was zij
	al dood. Mijn meid en de meid van den schrijnwerker, schuins
	over de deur, hebben haar afgeleid, en alles zal eerlijk
	en ordentelijk toegaan, en mijn man heeft alles heel goed
	bezorgd. Jongens, jongens, zei ik 's avonds tegen mijn man;
	wie had dat kunnen denken! Zondag vier weken, toen uwe nog
	t'huis was en toen wij naar de avondkerk gingen, zat zij nog
	voor het gordijntje en groette zoo opgemonterd. Maar nu hebben
	wij, omdat uwes huis zoo lang niet leeg zou staan, er voor zoo
	lang Pietje van Sannetje de plooister ingezet, die haar man op
	't geelgieten gaat en dan 's nachts meê het huis bewaakt. Dat
	zijn toch ook eerlijke menschen. Nu, waarde neef Joachim! zal
	ik eindigen; ik zou u nog wel veel willen schrijven, maar ik
	zit midden in het inmaken, en dat zou bederven. Maar toch,
	ik moet uwe nog eens vertellen, mijn zoon Hendrik een goed
	oog heeft laten vallen op Paauwtje Vet van de Botersloot. Nu,
	ik heb er niets tegen, want het is een eerlijk meisje, en ik
	heb er nooit een onvertogen woord van gehoord. Maar nu zal
	ik toch heusch eindigen; na vele groetenissen van ons allen


				"Uwe waarde Nicht
					S. van Kroesen,
					geb. Molslag."


Dit was de derde ramp, die Pols op zijn vijfendertigsten verjaardag
trof. De vrienden betuigden hem, zoo hartelijk zij vermogten, hunne
deelneming; maar Pols bleef stil en zeide: "Niemand weet, hoeveel ik
aan Mijntje verlies; zij was geen gewone meid, maar als het ware eene
tweede moeder."

De _Kellner_ kwam annonceren, dat het _diner_, door den Heer
Polsbroekerwoud besteld, gereed was. Werktuigelijk volgden deze en
de overige vrienden, die zeer verwonderd waren, in een bijzonder
apartement een zeer fijn _diner_ te zien aangerigt. Op het midden der
tafel stond eene groote taart, versierd met zinnebeeldige figuurtjes,
die op geboorte en geboortedagen betrekking hadden.

"Ik had dat dezen morgen zoo besteld," zei Pols, terwijl hij zich
zuchtend aan de tafel plaatste, "weinig vermoedende, dat ik mijn
vijfendertigsten verjaardag zoo treurig zou moeten vieren."





HOOFDSTUK XX.

    Waarin zoo vele zaken voorkomen, dat het moeielijk zou wezen,
    de verschillende opgaven in een korten inhoud te vereenigen.


Daar zijn verliezen, die niet treffend zijn, die niemands medegevoel
opwekken, waarbij het geen mensch zal invallen deelneming te betuigen,
waarvan dikwijls te spreken zelfs bespottelijk schijnt, maar die met
dat al verliezen zijn. Zoodanig was voor Polsbroekerwoud de dood
van zijn getrouwe Mijntje. De goede man was altijd zeer aan haar
gehecht geweest. Zij behoorde tot de nalatenschap zijner ouders; zij
had hem van zijne vroegste jeugd af met zorg en liefde overladen;
hij wist dat zij geheel en alleen voor hem leefde, en het was hem
gewoonte geworden alle huiselijke zaken door haar te zien besturen,
en bij zijne afwezigheid te weten, dat zij op haar post was en alles
goed behartigde. Daarom ook was hij altijd goed en vriendelijk, en
zelfs, schoon het nooit opspraak gaf, dikwijls vertrouwelijk met haar
geweest. Deze manier van omgaan was misschien wel heel _mauvais genre_;
want Mijntje was toch maar een meid, en zij werd voor al wat zij deed
betaald. Een fatsoenlijk mensch voldoet immers aan zijne verpligting,
als hij aan zijne dienstbaren, voor den tijd dien zij hem wijden, de
moeite die zij zich om zijnentwil getroosten, de zorg die zij aan zijne
zaken besteden, en de liefde waarmeê zij al wat hem aangaat bejegenen,
een jaarlijksch loon uitbetaalt, en meer nog dan hij verpligt is,
als hij hun eene kermis- of nieuwjaarsfooi toereikt. Waartoe woorden
aan hen te verspillen, zoo zij niet dienen moeten om orders te
geven? waartoe een blik op hen te slaan, dan om hen te doen zien, dat
hij om het minst verzuim gramstorig is? Een fatsoenlijk man bewaart
den afstand, die tusschen hem en zijne dienstboden bestaan moet,
somtijds eene uitzondering makende met jonge en mooie kameniers,
jegens welke hij kan meenen nog andere pligten te moeten vervullen.

Polsbroekerwoud was een burgerman, en koesterde ook in deze zeer
burgerlijke begrippen. Hij ging hierin zelfs zoo ver, dat hij meende,
dat dienstbaren somtijds onbetaalbare diensten kunnen bewijzen,
en onder dezulken telde hij zijn overledene Mijntje. Het scheen hem
dus een gemakkelijke pligt, haar altijd vriendelijk te bejegenen;
hij stelde er zich wezenlijk genoegen van voor, haar, die hem in
zijne jeugd zoo goed verzorgd had, eenen onbezorgden ouderdom te
verzekeren. Door haren dood werd hij hierin teleurgesteld en daar er
ook nog vele andere plannen voor de toekomst door verijdeld werden,
liet de noodlottige tijding nog langen tijd een zeer droevigen indruk
op hem na. Hierbij kwam het denkbeeld, dat, zoo hij te huis gebleven
was, de zaken misschien anders zouden geloopen zijn, schoon hij wel
wist dat zijne tegenwoordigheid haar niet in het leven zou hebben
behouden, maar dat hij dan toch in allen gevallen nu zelf over alles
het oog kon laten gaan.

De reis ging evenwel verder. Over de Vierwaldstädtersee voer men
naar Alpnach, en wandelde langs de meren van Sarnen en Lungern naar
den Brünig, om zoo het Berner Oberland te bereiken. Maar Pols ging
langzaam en zwijgend naast Aloys Stadler voort. Hij merkte naauwelijks
de schoonheden van het lieve kanton Unterwalden op; want in zijne
gedachten wandelde hij langs de Rotte bij zijne geboortestad, liet
zich aan de molens in het Zwaanhals overzetten, en trok als pelgrim
naar Krooswijk, om te zien waar de laatste rustplaats der overledene
was bereid.

Van het begin der excursie door het Oberland staat geen enkel woord
in zijn dagboek opgeschreven. Wij weten nogtans, dat hij Meyringen,
den Reichenbach en Handegg heeft bezocht; en het eerst vinden wij
zijne aanteekeningen weêr te Briënz, "aangekomen Zondag den 23 Juli,
des namiddags ten 2 ure, en van daar in een schuitje vertrokken
naar Interlaken, om _en passant_ den Giessbach te gaan bezigtigen,
in gezelschap van drie vreemde heeren."

Men had in het logement te Briënz deze vreemdelingen ontmoet. Zij
waren nog jonge menschen, schoon in bedaardheid van toon en deftigheid
van kleeding hunnen leeftijd twintig jaren vooruit. Een hunner had,
behalve de gewone bestanddeelen van een menschelijk aangezigt, nog een
schildpadden bril op den neus, kennelijk met effen, ongeslepen glazen,
maar die hij toch, waar iets bijzonder de opmerkzaamheid verdiende,
tot verheldering der voorwerpen uit de nabijheid zijner oogen
verwijderde. De tweede trok terstond de aandacht door de kunstige wijs,
waarmeê zijne bovenlip was omgekruld en aan zijn neus vastgehecht,
welke speling der natuur evenwel door een zwart bandje over de lip
en om de wangen gebonden, ten deele werd verborgen. De derde had met
gedekten hoofde niets opmerkelijks; maar als hij den hoed afnam, stond
men in twijfel of zijn hoofd zich bevlijtigde om door zijn haar heen
te groeijen, of dat het door een kapper bediend werd, die geen ander
model van haardragt kende, dan dat der bedelmonniken. Weinige maanden
geleden had dit drietal de Akademie van Zurich verlaten, met documenten
begiftigd, waardoor het hun vrijstond hunne systemata, of die hunner
hoogleeraren, op de ligchamen van het lijdende menschdom te appliceren.

Het was een warme middag, waarop dit gezelschap den togt over het
meer van Briënz ondernam. Dit ondervonden voornamelijk de roeijers,
drie stevige knapen, wie het zweet langs het aangezigt gudste, zonder
dat daarom hun ijver, om de schuit in eene snelle vaart te houden,
een oogenblik verflaauwde.

"Het is een ongezond leven, dat die schippers leiden, blootgesteld
aan hitte en koude," zei een der doctoren tot zijne compagnons, die
met hem onder den rooden parapluie van Stadler den fellen zonneschijn
ontweken; "zulke menschen kunnen nooit oud worden."

"Dat merk ik aan mijn vader," viel een der roeiers in: "die heeft
zijn heele leven op het meer gezwalkt, en is nu pas even zeventig;
verleden week maakte de stumpert nog een _spatziergang_ naar den
Faulhorn, om levensmiddelen in het _Kulmhaus_ te brengen, en hij kwam
nog zoo frisch als een hoen te huis."

"Dat is verbazend!" riep Pols uit.

"'t Is _contra naturam_," zei de doctor met de hazenlip.

"'t Zal hem nog wel eens opbreken," hernam zijn confrater met den
schildpadden bril.

"Ik zal hem de boodschap doen," zei de knaap; maar hij fluisterde een
zijner makkers toe: "Ik zat toch nog liever in de taaije verbrande
huid van den oude, dan in het bleeke vel van dien opbreker."

Van Aartheim was intusschen met Stadler in gesprek geraakt over de
Bergmannetjes, die in ouden tijd in het Oberland zulk eene groote
rol hadden gespeeld, en vernam tot zijne groote verbazing, dat dit
geslacht nog niet was uitgestorven; dat zij nog dikwijls te middernacht
op de hoogten vergaderden, en zich dansende den tijd kortten, en dat,
naarmate zij veel of weinig passen uitvoerden, de oogst rijkelijker of
schraler was. Hij werd evenwel gerustgesteld door de verzekering, dat
de kwaden onder hen verdwenen waren, sedert de vijftig dappere ridders
den grooten vrouwenschaker van het Haslithal, die het opperhoofd dier
booze geesten was, hadden verslagen.

De vrienden gaven hun verlangen te kennen, om iets naders van deze
belangrijke gebeurtenis te vernemen, en Aloys Stadler voldeed aan
hunne nieuwgierigheid door het volgende verhaal:

"Vóór eeuwen stond er op eene rots van den Hasliberg een kasteel,
door een ringmuur van ongenaakbare hoogte beschut, en van peilloos
diepe afgronden als grachten omgeven.

"De ridder, wien het toebehoorde, was uit verre streken gekomen, en
was jong en schoon. Hij leefde in zijn slot in weelde en overdaad;
vijftig knechten bedienden aan zijne tafel uit gouden schotels,
en vijftig maagden schonken hem wijn in gouden bekers.

"Als hij een togt door het dal deed, was hij door honderd geharnaste
ruiters vergezeld, met lange slagzwaarden gewapend; maar onder die
allen blonk hij uit door schoonheid en vlugheid, en de kracht waarmeê
hij zijn wapen zwaaide. De bewoners van het Haslithal kruisten zich en
sidderden, als hij hunne woning voorbijreed. Want de heilige kluizenaar
uit de grot had hun verhaald, dat hij met den Booze omging; en zij
zelve hadden te middernacht dwalende vlammen om de torens van zijn
kasteel gezien. Maar de schoone meisjes, die hem zagen voorbijrijden,
merkten op, dat de Booze er niet zoo verschrikkelijk uitzag, als
hunne ouders haar wel wilden doen gelooven.

"Maar sedert de ridder aan den Hasliberg woonde, werd er eens in
elke zeven weken door onzigtbare geesten een meisje uit het dal
geschaakt. Dit deden de kwade bergmannetjes, die in dienst van den
boozen ridder stonden. En na zeven weken keerde het meisje op dezelfde
manier terug, met een gouden beker in de hand, en had wonderen te
verhalen van het betooverde paleis, waar zij geweest was, maar ook
naar den zin der ouders al te veel wonderen van den schoonen ridder,
die haar geliefkoosd had.

"De ouders uit het dal en ook de jongelingen, wier bruiden met
gouden bekers begiftigd waren, deden dagelijks een bedevaart naar
den kluizenaar in de grot, die vastte en zich kastijdde, om het land
van die plaag te verlossen. Deze troostte hen altijd met de hoop,
dat weldra de Booze verjaagd zou worden, maar dat nog de tijd niet
gekomen scheen.

"Maar toen reeds vijftig van de honderd schoone meisjes van het
Haslithal door den ridder waren ontvoerd, kwam eens de kluizenaar
zelf in het dal, en verkondigde den bewoners, dat er den volgenden
dag redding zou komen.

"En ziet, daar kwamen in den vroegen morgen vijftig Noordsche
ridders, die een kruistogt naar het Heilige Land hadden gemaakt,
en die bij den terugkeer in het Oberland waren verdwaald geraakt,
en de beenderen eens Heiligen met zich voerden. Deze, door den
kluizenaar uit de grot aangemaand, ondernamen het den ridder te
bestrijden. Zij reden, met zwaarden en speren gewapend, tot aan den
voormuur van het slot. Maar toen zij naderden, opende zich de poort,
en vijftig vreeselijke bloedhonden vertoonden honderd rijen scherpe
tanden. Doch de kluizenaar hield hun de beenderen van den Heilige voor,
en de honden stortten gillende in den afgrond.

"Toen reden de dappere ruiters het slot binnen, versloegen de
krijgsknechten van den boozen ridder, die door dit wonder verschrikt
waren, staken het kasteel in den brand, en bleven het bewaken tot
het tot asch en puin was vernield; en zij zagen hoe de booze zelf in
vlammen verterend in den afgrond stortte.

"In zegepraal keerden de ridders naar het Haslithal terug, en dronken
wijn met de geredde landbewoners; maar de kluizenaar keerde terstond
weder naar zijn grot.

"Maar toen den volgenden morgen de ouders der vijftig maagden, die
nog niet in de magt van den Booze geweest waren, ontwaakten, waren
de ridders vertrokken, en ook de dochters waren niet te vinden. En
eenige dagen later keerden de meisjes terug, wel zonder gouden bekers,
maar toch niet veel onschuldiger dan hare speelnooten.

"De ramp en de redding beide waren in den beginne zeer onaangenaam
voor de minnaars in het Haslithal; maar toch zij gewenden zich
langzamerhand aan het denkbeeld dat er iets bijzonders met hunne
schoonen gebeurd was: en toen de minnaars er genoegen in namen,
schikten de meisjes en de moeders zich ook. En sedert dien tijd is
de eer bij de schoonen van het Haslithal eene zoo onverschillige zaak
geworden, dat de moeders zonder eenig bezwaar hare dochters voor geld
aan vreemdelingen afstaan."

"Zoo, is het dan toch waarheid, dat er nog altijd zulke mooie
meisjes in het dal gevonden worden, en dat de moeders er zoo raar meê
omspringen?" zei Torteltak, toen Stadler zijn verhaal geëindigd had:
"wij hadden dat toch wel eens kunnen gaan opnemen."

Pols vond de laatste aanmerking van zijn vriend alles behalve gepast,
en om dus eene andere wending aan het gesprek te geven, merkte hij
aan, dat het zeer warm was, speciaal op de plaats waar hij zat,
daar de zon hem vlak in het aangezigt scheen.

"Gij zult zeker spoedig hinder van de warmte hebben?" vroeg de doctor
met den schildpadden bril: "permitteer mij, dat ik u den pols eens
voel."

Pols stak zijne hand uit, en de medicus zag hem weldra zeer bedenkelijk
aan. Hij reikte vervolgens den arm van onzen vriend aan zijne beide
collega's over, die volkomen van dezelfde opinie schenen te zijn.

"Een congestieus gestel," zei de doctor met de hazenlip. "Mijnheer is
zeer vatbaar voor apoplexie. Hebt u nog nooit attaques van beroerte
gehad?"

"De Hemel beware mij!" riep Pols verschrikt uit.

"Ik herinner mij," zei de collega met de kale kruin, "eens met iemand
in gezelschap geweest te zijn, die juist zoo'n pols had als de uwe,
en die, bedaard met mij pratende, op een oogenblik dood bleef."

Pols, die toch al niet in de aangenaamste stemming dit togtje begonnen
had, werd door deze aanmerkingen niet vrolijker.

"Een streng dieet, rust en vermijding van alles wat echauffeert,
is misschien het eenige, dat u nog wat in het leven kan behouden,"
merkte de medicus met den schildpadden bril aan.

Het schuitje lag terwijl aan den Giessbach stil. Stadler noodigde de
heeren uit om het steile bergpad te beklimmen, een togtje dat niet
veel verkoeling beloofde, want de zon scheen brandend op het mulle
zand. Pols was wel ongerust, dat het hem kwaad zou doen; maar toch,
hij wilde niet gaarne achterblijven. Bevende van agitatie kwam hij
boven, en onder weg sprong hem de neus aan 't bloeden.

"_Molimen naturae_," merkte een der doctoren aan.

"'t Is een geluk," zei een zijner collega's; "zonder dat zou het mij
niet verwonderd hebben, als Mijnheer dood boven gekomen was."

Voor het _Wirthshaus_ aan de watervallen kommandeerden de vrienden
goeden Rijnwijn. Pols vroeg aan een der _medici_, of een glas water
niet beter voor hem zou wezen.

"Beter althans dan wijn," zeide deze; "maar 't zou u nu misschien te
veel verkoelen."

Onze vriend verfrischte zich dus op den warmen namiddag met een glas
laauw water en melk.

Wij willen op deze plaats geen uitspraak doen in het steeds
hangende geschil tusschen onderscheidene reisbeschrijvers, aan
welke der watervallen de voorkeur moet gegeven worden, dien van den
Reichenbach of dien van den Giessbach. De laatsten stroomen misschien
tusschen digter geboomte en zijn rijker aan water, twee zaken, die
het effect niet benadeelen; maar bij den eersten zijn de rotspunten
gemakkelijker te bereiken, tegen welke de nederstortende waterstroom
gebroken wordt. Dit ondervonden voornamelijk Veervlug en De Morder,
die, bijzonder begeerig om den oorsprong der cascades in oogenschouw
te nemen, als gemzen tegen de steilten opklommen, maar met minder
gemakkelijkheid en vlugheid dan deze hunnen weg naar de laagte wisten
weêr te vinden. De laatste ging zelfs zoo ver, dat hij zijn voet op
een lossen steen plaatste, terwijl hij nog driehonderd voeten van
den vlakken grond verwijderd was, aan het glijden raakte en in een
oogenblik vijftig voeten neêrdaalde, tevens een halfsleten jas en
een nieuwen zomerpantalon aan flarden scheurende.

"Dat kunt ge vlug," riep Veervlug hem toe, die terwijl aan een boomtak
hing te spartelen.

De Morder was gelukkig te land gekomen op een rotspunt aan de derde
cascade, waar hij veilig stond, maar evenveel uitzigt had om ooit weêr
het vaste land te bereiken, als wijlen Robinson Crusoe, gedurende de
vele maanden, die hij in stille afzondering van het menschdom sleet.

"Ik weet toch ook waarlijk niet, waar al die waaghalzerij toe dient,"
riep Pols, wien het angstzweet uitbrak over het lot zijner vrienden.

"Als hij in de cascade verdwaald raakt, wordt hij tot pap vermorseld,"
merkte de doctor met de hazenlip aan.

"En ook zonder dat," zei zijn collega met de kale kruin, "als hij
maar van de helft dier hoogte afvalt, is hij weg. Ik heb eens iemand
getrepaneerd, die zoo'n val gedaan had; maar met dat al, den volgenden
dag was hij er om koud."

"Help de heeren dan toch!" riep Pols den _guide_ toe.

Maar deze, die van de oogenblikken rust bij de herberg gebruik maakte
om zijne schoenen te lappen, antwoordde heel bedaard, terwijl hij den
pikdraad door het leder trok: "Voorloopig zie ik er nog geen kans
toe; want de plaats waar die eene heer staat, is ongenaakbaar. Ik
zal er den kastelein eens over spreken; want ik voor mij ben nooit
gids geweest op de ontoegankelijke rotsen van den Giessbach."

Veervlug was terwijl beneden gekomen, met de noodige schrammen en
bulten voorzien. Hij scheen volstrekt niet in de ongerustheid van Pols
over De Morder's lot te deelen; want hij voerde hem glimlagchende toe:
"'t Is jammer, dat het gedruisch van den waterval ons belet hem te
hooren; want ik denk dat hij weêr olijk aan 't brommen zal wezen."

Holstaff had al de klagten, die hij bijeen kon brengen, veil voor het
lot van zijnen ongelukkigen vriend; Van Aartheim en Torteltak trokken
hem met ladders, touwen en stokken te hulp; en ook Aloys Stadler,
toen zijne schoenen gelapt waren, met raadgevingen en aanwijzingen,
door zijne lange bergklimmende ondervinding gesuppediteerd. Het gevolg
van dit alles was, dat De Morder beneden kwam, en terwijl hij drie
glazen Rijnwijn inzwolg, verwenschingen uitbraakte tegen de beroerde
manier, waarop de wandelingen aan den Giessbach waren ingerigt.

Toen de grootste confusie, door dit geval veroorzaakt, wat over was,
noodigde de kastelein het gezelschap uit, om het beroemde concert
der bergbewoners te hooren, en de musicerende troep, grootendeels uit
zijne familie bestaande, schaarde zich in slagorde. De gevoelens der
reizigers over dit berggezang zijn zeer verschillend: sommigen, die
het in eene knorrige bui gehoord hebben, houden het voor krijschend
gegil; anderen, die er bedaard hun cigaar bij zaten te rooken,
vinden het lieve muziek; weêr anderen, die het na het gebruik van
eenige flesschen Rijnwijn vernamen, roemen het als hemelsche toonen,
zoo als men ze maar zelden op aarde hoort. Onze vrienden hadden er
aangename oogenblikken aan te danken, maar kwamen daarin overeen,
dat het beter moet voldoen in de open lucht, met accompagnement van
een gedruischmakenden bergstroom, dan in eene besloten zaal; weshalve
zij de zangers zouden raden, hunne concerten tot de rotsen van den
Giessbach te bepalen.

De overige uren, die het gezelschap verder op het meer van Briënz
doorbragt, gingen in kalm en ongestoord genoegen voorbij. Veervlug
neuriede van tijd tot tijd het laatste gedeelte der Ranz van
Oberhalsi na:


	"Ach Schaetzeli habe gute Muth,
	  Am Frytig wei mer fahren,
	Es ziger und Pelznideli
	Das kast de essen lideli,
	  A dir will is nit spahren."


De doctoren openbaarden weinig ziektekunde meer; nog eenmaal slechts
vroegen zij aan Torteltak, die ten gevolge van gevatte koude een weinig
hoestte, of er niet vele leden zijner familie aan de tering gestorven
waren, en zij verontrustten zich over de gezonde kleur zijner wangen,
waarop zij hectische blesjes meenden op te merken. Torteltak behoorde
evenwel niet tot die menschen, die zich heel spoedig verontrusten,
en hunne vriendelijke en gepaste mededeeling maakte dus weinig indruk
op hem.

De avond begon reeds te vallen, toen men te Interlaken aankwam. Men
genoot dus niet het volle effect, dat de weelde dezer Engelsche
plaats in het midden der eenvoudiger en armere landstreek maakt;
maar men kon toch nog genoeg zien, hoe schitterend hare elegante
villa's tegen de nederige woningen der overige Zwitsersche dorpen
afsteken. Daar waren onder de vrienden, die terstond eenen kreet van
verontwaardiging tegen die verspillende Engelschen aanhieven, die al
het schoone der natuur door hunne kunst bedierven, en die zich niet
konden begrijpen, dat men, als men het buiten zoo heerlijk kan hebben,
zich binnen zoo op _comfort_ toelegt. Anderen hunner waren weêr van
meening, dat een elegant en smaakvol gebouw de schoone natuur zoo
veel niet meer tegenwerkt, als eene armoedige en bekrompen woning;
en die, helaas! zoo door den geest der weelderige negentiende eeuw
werden beheerscht, dat zij zich een genoegelijk buitenleven zonder
behelpen konden voorstellen, die een fijn dineetje in een lief en
luchtig salon op den duur de voorkeur gaven boven een rustiek maal
onder een ouden lindeboom; ja die zelfs liever in een zachten ronden
goedgevulden canapé de buitenlucht genoten, dan op de vierkante,
houten, groengeverfde, expresselijk daartoe vervaardigde tuinstoelen
der voorvaderen.

Tusschen deze elegante villa's gingen de vrienden voort, en hadden door
de geopende ramen en deuren het gezigt in prachtig verlichte zalen;
want onder de Engelsche natuurbedervers zijn zelfs aterlingen, die
niet elken avond tot 10 ure schemeren. Het meest echter rustte hunne
aandacht op de zaal van het groote _Hôtel Garni_ van Colbert, niet
zoo zeer om de pracht van het vertrek, als wel om eene der personen,
die er zich op dien oogenblik in bevonden. Het was een jong meisje
van misschien 18 of 20 jaren, een dier wezens, waaraan de natuur meer
moeite schijnt ten koste gelegd te hebben dan aan vijftig anderen,
maar zeker onder alle schoonen de schoonste. Heath heeft zijn _Book
of Beauty_ eenige jaren geleden met haar portret versierd, en men
zou moeijelijk eenen schoonheidskenner vinden, die het niet boven
al de ideale kopjes stelde, die in dat werk gevonden worden. Voor
iemand, die een afkeer heeft van een rijkdom van donkere lokken, die
over een sneeuwwit gelaat hare schaduw werpen, van heldere, teedere,
donkerblaauwe oogen, van geestig gevormde lippen, van fijne en tevens
volle ronde vormen, en van dergelijke zaken meer, had zij misschien
weinig aantrekkelijks. Onze vrienden behoorden niet tot dezulken; zij
toonden dit, door op de plaats, waar zij haar zagen, als vastgenageld
te blijven staan, en vonden geen termen om hunne verrukking uit te
drukken. Gelukkig was voor hen de duisternis, waarin zij zich bevonden,
en het heldere licht, dat de schoone omgaf; anders twijfelen wij,
of zij wel zoo lang ongestoord zouden hebben genoten. In het eind
vond Pols het gepast, zijn hart in deze woorden lucht te geven:
"Kijk, ik ben geen meisjesgek; maar om zoo'n engel zou ik in staat
zijn eene dwaasheid te begaan."

"Zij rappeleert mij volkomen een meisje," zei de doctor met de
hazenlip, "dat wij te Zurich in het ziekenhuis hebben gehad."

"Juist," zei zijn confrater met de kale kruin: "die meid van den
vischkooper; behalve dat die een weinig scheel keek."

"Ja wel," zei de derde collega: "ze is immers nog aan de pokken
gestorven. Weet je nog wel, hoe zwart zij op het laatst zag?"

De herinneringen, die het zien dezer schoonheid bij de _medici_
opwekten, werkten uit, dat de vrienden, om verdere dergelijke
aanmerkingen te ontwijken, met snellen tred voortstapten; vooral
scheen Van Aartheim door hun discours gekwetst, schoon hij het verst
van het raam was verwijderd geweest, en de minste aandacht aan de
schoone scheen te schenken. Ook Pols verliet eindelijk de plaats;
maar juist toen hij zich wilde verwijderen, zag hij een heer tot de
dame naderen, en zich vertrouwelijk naast haar nederzetten.

Hoe groot was zijne verbazing en schrik, toen hij in dien heer den
vreeselijken en gevreesden Lurgrave herkende! Haastig volgde hij de
vrienden, en besloot van zijne ontdekking niets meê te deelen, maar
een wakend oog over Torteltak te houden; want op eens stond hem weêr
het discours bij den leeuw te Lucern voor den geest.

Het kostte het zestal veel moeite in het drukbezochte Interlaken onder
dak te komen; eindelijk installeerden zij zich in het _Pension Baud_,
waar zij zich wel zouden moeten behelpen, maar toch dien nacht _logis_
konden krijgen. De drie doctoren moesten hen evenwel verlaten. Zij
namen nog in den laten avond een rijtuig aan naar Thun, waar zij
den volgenden dag een vergelijkend examen voor het stads doctoraat
moesten ondergaan. Te dien einde had men daar gezorgd, dat drie
policiebedienden, door veel op togten te staan, catarrhale koortsen
hadden gekregen, en had men drie gevangenen aangezegd, dat zij zich
tegen den volgenden morgen prepareren moesten, om hun regterbeen te
verliezen. Later werd door de vrienden vernomen, dat de _medicus_
met de hazenlip met den post begunstigd was, omdat hij in tien minuten
een diender aan het vomeren gekregen had, en in zestien en een halve
minuut het been eens misdadigers boven de knieschijf had geamputeerd.

In het _Pension Baud_ werd het overige van den avond niet al te
vrolijk doorgebragt. Pols maakte groote haast om de vrienden naar bed
te krijgen, en droeg vooral zorg, dat niemand hunner meer buiten de
deur kwam. Toen allen naar hunne kamers waren, ging hij zelf nog eens
op straat zien, of alles veilig was. Misschien was het zijne vrees,
of misschien dat werkelijk iemand zich bewoog,--hij meende in de
verte een man te ontdekken, die het huis bespiedde.

"Ziet gij daar niets?" vroeg hij den kastelein, die ook voor de
deur stond.

"Neen; waar moest dat iets wezen?" vroeg deze.

"Ik dacht dat ik wat boven dat jonge hout zag uitsteken."

"Ik zie niets dan den top van de Jungfrau," zei de kastelein.

"O, is het maar een _Jungfrau_" zei Pols, "dan is het niets; ik dacht
dat het een heer was."

Toen den volgenden morgen de vrienden zich aan het ontbijt verzamelden,
ontbrak Van Aartheim. Zij wachtten lang, maar informeerden eindelijk
bij den _Kellner_. Deze berigtte hun, dat die heer nog laat in den
avond vertrokken was, en een briefje voor den Heer Torteltak had
achtergelaten. Dit briefje behelsde, dat hij zich genoodzaakt zag,
hen voor eenigen tijd te verlaten, om redenen voor hem van het grootste
gewigt, maar dat hij hun spoedig nader bericht zou doen toekomen.

De reisgenooten zagen elkander verbaasd aan, maar nog meer, toen
weldra het gerucht hun ter ooren kwam, dat dien nacht de schoone
_Miss_ Cleford het _Hôtel Garni_ van Colbert had verlaten, en met
een Engelschman en een Hollander was doorgegaan.

"Dat had ik toch nooit achter Van Aartheim gezocht," zei Pols
verontwaardigd.

"Ik wist niet, dat men met dat meisje door kon gaan," zei Torteltak
peinzend.

"Die kunsten heeft hij den ridder van den Hasliberg afgezien,"
grinnikte Veervlug.

"Ik hield veel van Van Aartheim," zei De Morder; "maar ik dacht toch
altijd wel, dat hij het beroerd zou laten liggen."

Holstaff bragt zuchtend iets over het zedebederf der eeuw te berde.

"Komaan," zei Pols eindelijk, "het is niet anders. Wij moeten nu maar
zien, dat wij te Bern komen. Maar daar wij verder niet zullen dwalen,
konden wij, dunkt mij, hier wel met Stadler afrekenen.

Deze evenwel verzocht de reis uit liefhebberij meê te mogen maken. De
vrienden vonden dit heel aardig van hem; maar minder beviel het hun,
dat hij te Bern voor deze liefhebberij een dag geleide en een dag
retour in rekening bragt.





HOOFDSTUK XXI.

    Geeft de redenen op, waarom voor Polsbroekerwoud en zijne vrienden
    het verblijf te Bern geene aangename souvenirs heeft achtergelaten.


De geruchten, die 's morgens te Interlaken in omloop waren geweest,
dat _Miss_ Cleford door Lurgrave en Van Aartheim was geschaakt,
waren wat den laatsten betreft misschien gegrond, maar de eerste was
er tot zijne groote wanhoop volkomen onschuldig aan. Niet voor in
den morgen had de Engelschman het geval vernomen; en de natuurlijke
wijze, waar hij zijne woede in vloeken en verwenschingen openbaarde,
en de haast, waarmede hij in eene postchais vertrok, om de vlugtenden
te achterhalen, deden vermoeden dat, zoo hij eenigzins in het geval
betrokken was, hij zich dan met de rol van _dupe_ moest vergenoegen.

In weinige uren had Lurgrave Bern bereikt; doch daar het voortvlugtige
paar bijna zes uren op hem vooruit had, en hij volstrekt niet wist,
welken kant zij heengegaan waren, behoefde het hem niet te verwonderen,
dat zij hem niet dadelijk bij zijne intrede in die stad onder de
oogen kwamen. Hij vond het evenwel naar den staat der zaken behoorlijk
steeds woedend te blijven, en zich in dollen ijver tot de policie te
wenden, om Van Aartheim, die hem zijne nicht en pupil, _Miss_ Cleford,
had ontvoerd, te doen gevangennemen, schoon deze waarschijnlijk het
Bernsche territoir reeds uren ver achter zich gelaten had; en om tevens
vijf Hollandsche heeren, die nog dien dag in de stad zouden aankomen,
als medepligtigen aan dat feit te doen arresteren.

Ten gevolge hiervan genoten onze vrienden te Bern eene eer, die hun
nog nergens was te beurt gevallen. Van hooger hand waren terstond
toebereidselen gemaakt om hen naar behooren te recipiëren; en toen
zij nu aan de _Porte d'en bas_ gekomen waren, en hunne paspoorten
hadden overgelegd, vonden zij twee policiebeambten gereed om hen naar
hun hotel te geleiden, terwijl een derde van hunne aankomst aan de
overheid berigt ging brengen.

Met bevreemding sloeg het vijftal, gewoon om bijna onopgemerkt in
de Zwitsersche steden aan te komen, al de beleefdheden gade, waarvan
zij de voorwerpen waren.

"Neemt men omtrent alle vreemdelingen deze formaliteiten in
acht?" vroeg Veervlug aan een hunner geleiders.

"Volstrekt niet," antwoordde deze; "maar omtrent ulieden zijn ons
buitengewone orders gegeven."

"Het is zeker een misverstand," fluisterde Pols Torteltak in; "zij
houden ons vast voor vermomde Hertogen en Prinsen."

Deze merkte evenwel in de policiebeambten, schoon in zeer versleten
lichtblaauw uniform gekleed en met dikke knuppels gewapend, weinig
op, dat hem aan eene eerewacht deed denken; en ook de blikken, die de
steeds aangroeijende volksmenigte op hen wierp, schenen iets anders
uit te drukken, dan de opgewondenheid en toejuiching, die het gemeen
gewoonlijk aan Prinsen en Vorsten, hetzij inlandsche of vreemde,
met vreugde ten koste legt.

Tot dusverre was deze deftige ontvangst evenwel niet onaangenaam;
want behalve dat onzen vrienden de moeite bespaard werd om den weg
naar het _Hôtel du Faucon_ te vragen, werden zij in de gelegenheid
gesteld om met één _coup d'oeuil_ een groot gedeelte van de Bernsche
bevolking te zien; maar toen zij nu in het hotel waren aangekomen,
en zich voorstelden, zonder al die getuigen op hun eigen gelegenheid
een wandeling door de stad te gaan maken, contrarieerde het hen
eenigzins dat de geleiders hen verzochten eerst het bezoek van den
Policie-Commissaris af te wachten.

Dit bezoek kwam spoedig. Een donkerblaauw heer, die aan de natuur en
aan zijne ouders één been te danken had, en aan de kunst van zijn oom,
een talentvol timmerman, het andere, strompelde de kamer in; zijne
zijde was versierd met een degen, zijne hand gewapend met een stok,
waarvan de knop een beer voorstelde, en, naar de uitgewerktheid van
het kunststuk te oordeelen, een zoodanige, tot welks fatsoenering de
moederlijke tong nog weinig heeft bijgedragen De eigenaar van dit
alles haastte zich een stoel te bereiken, zijne leden, zoover zij
daarvoor vatbaar waren, tot zitten te buigen, en het kunstproduct
zijns ooms onder de tafel te wringen.

"Mag ik vragen," zei Polsbroekerwoud, wiens verbazing hoe langer hoe
grooter werd, "mag ik vragen, waaraan wij de eer..."

"Accoord," antwoordde de Commissaris; "maar niemand heeft hier iets
te vragen dan ik."

En terwijl hij dit zeide, ontvouwde hij eenige papieren, waaronder
zich ook de reispassen der vrienden bevonden; en een er van in handen
nemende, riep hij: "Wie uwer is Eduard van Torteltak?"

"Die ben ik," zei deze.

"Dan zult gij mij op de volgende vragen zonder omwegen en zonder
terughouding antwoorden. Hoe heet gij?"

"Wel, Eduard van Torteltak, denk ik."

"Dat is een ontwijkend antwoord, maar dat misschien veel licht over
de zaak zal verspreiden. Hoe oud zijt gij?"

"Drieëntwintig jaren."

"Nog zoo jong," riep de Commissaris verontwaardigd uit, "en dan al
medepligtig aan een schelmstuk, dat naauwelijks in een oud afgeleefd
man moest opkomen!"

"Mijnheer! ik verzoek explicatie van zulke beleedigende uitdrukkingen."

"Accoord, Mijnheer! maar ik heb hier geen explicatie te geven. Van
waar zijt gij dezen morgen gekomen?"

"Van Interlaken," antwoordde Torteltak met verkropte woede.

"Accoord," zei de Commissaris; "dat verspreidt licht over de zaak."

Successivelijk werden al de vrienden één voor één opgeroepen, om
hunnen naam, ouderdom en laatste nachtkwartier op te geven, en de
Commissaris, die alles naauwkeurig opteekende, merkte aan, dat de
zaak hoe langer hoe meer helderheid verkreeg. Eindelijk stond hij op,
verklaarde het verhoor afgeloopen, en haalde uit zijne papieren een
tarief, krachtens hetwelk ieder der heeren genoodzaakt was hem 1
franc en 4 Batzen voor zijn onderhoudend gezelschap te betalen. De
vrienden bragten hiertegen maar niet veel in, daar zij hoopten, dat
hiermede de zaak aan een einde zoude zijn. Maar helaas! voordat de
Commissaris vertrok, gaf hij den policiebeambten de uitdrukkelijke
order, om niemand der arrestanten een minuut uit het oog te verliezen,
en te zorgen, dat geen hunner het hotel verliet.

"Dat wordt te erg!" riep Veervlug, zich tusschen den Commissaris en de
deur plaatsende. "Ik zeg u, Mijnheer, dat wij zulk eene willekeurige
manier van handelen moede zijn, en dat wij, zonder ons verder aan
deze hemelsblaauwe verklikkers te storen, onzen weg zullen gaan."

"Accoord," zei de ambtenaar; "dat zou licht in de zaak geven." En
zich tot de policiedienaars wendende, voegde hij er bij: "Zoodra een
hunner oproerig wordt, zendt gij om assistentie, en wij zullen hen
naar het _Blauhaus_ transporteren."

Deze uitspraak van den Commissaris verspreidde zooveel licht over
de treurige omstandigheden, waarin onze vrienden zich bevonden, dat
zij elkander wanhopig begonnen aan te zien; want het _Blauhaus_ te
Bern, dit wisten zij, heeft wonderlijk veel overeenkomst met hetgeen
men elders spin-, rasp-, tucht- of in het algemeen correctioneel
gevangen-huis noemt.

Wanneer men op reis, door slecht weer, of door gescheurde kleeren, of
door gekwetste voeten, of door andere dergelijke dikwijls voorkomende
omstandigheden, genoodzaakt is een ganschen namiddag en avond in zijn
logement door te brengen, en men heeft geene brieven naar huis te
schrijven,--als dan het tarief der comestibles en de prijscourant
der wijnen grondig bestudeerd zijn, de uren van het vertrek van
diligences en stoombooten meermalen zijn nagezien, de vreemde
couranten herhaalde reizen zijn doorgeloopen, de verteringen van den
laatsten dag naauwkeurig zijn opgeteekend,--dan weet men al niet veel
bijzonders meer te doen, dan zijn naam op de glasruiten te snijden,
met de voeten de zandfiguurtjes op den vloer te derangeren, of zich
door andere dergelijke opwekkende amusementen den tijd te korten. Dan
komt dikwijls bij den reiziger voor plaisir de vraag op, waarom hij
zich nu niet liever in zijn gezellig studeervertrek, of in zijn nog
gezelliger familiekring kan bewegen; dan vergeet hij somtijds al de
genoegens, die hij reeds op zijne togten gesmaakt heeft, en die hem
nog wachten, en komt hij langzamerhand tot de overtuiging, dat een
booze daemon de eerste uitvinder van het reizen is, om ongelukkige
stervelingen van verveling en heimwee te doen omkomen.

In een toestand, aan dezen grenzende, bevonden zich Pols en zijne
vrienden in het _Hôtel du Faucon_ te Bern. En was het wonder? Waren
zij niet de treurigste slagtoffers van hunnen reislust? Verleid door
de voorstelling van verscheiden weken, door geen enkele zorg gekweld,
in volkomen ongestoorde vrijheid, niets dan genot te smaken, hadden zij
den togt aanvaard. Helaas! hoe verschillend van deze voorstelling was
de uitkomst? Moesten zij daarom smarten gevoeld, ongemakken verdragen,
gevaren getrotseerd hebben, om eindelijk honderde mijlen van hunne
woning hunne vrijheid te verliezen, als gevangenen te zuchten, en
misschien als veroordeelden in eenen kerker te verkwijnen? En dat
alles onschuldig!

"Waren wij ons maar van eenig misdrijf bewust," riep Pols uit;
"dan zou die pijnigende onzekerheid ons zoo niet kwellen."

"Maar ik geloof niet, dat die bewustheid ons veel geruster zou maken,"
merkte Torteltak aan.

"Wij zijn slagtoffers van een schandelijk verraad," troostte zich
De Morder.

"Als onze betrekkingen in Holland het hooren, treuren zij zich dood,"
wond Holstaff zich op.

"De receptie van die Bernsche Beeren laat veel te wenschen over,"
zei Veervlug, die door dit gezegde weêr een weinig vrolijker werd.

In deze en dergelijke uitroepingen werd het eerste uur na het vertrek
van den Policie Commissaris doorgebragt.

"Ik moet toch eens zien, dat ik er achter kom," zei Pols, en zich
daarom tot een der bewakers wendende, die standvastig bij de deur post
hielden, stopte hij hem twee Zwitsersche francs in de hand. "Daar,
vriend! dat is voor u."

"Dankje wel, Mijnheer!" zei de vriend.

"Maar zeg mij nu eens, wat is de reden, dat wij hier gevangen moeten
blijven?"

"Ik kan u op mijn woord verklaren, dat ik er niets van weet," was
het antwoord.

Pols had dus de satisfactie, voor omtrent negenentwintig stuivers
Hollandsch te vernemen, dat de policiedienaar even weinig van de zaak
begreep als hij.

"Als Mijnheer het mij gevraagd had," zei de andere wachter vrij luid
tot zijn confrater, "dan....

"Wat dan?" vroeg De Morder driftig, terwijl hij de handgreep met de
francs, die hij van Pols bespied had, navolgde.

"Dan zou ik den heeren hetzelfde antwoord hebben moeten geven," zei
de wachter, terwijl hij dankbaar het geld opstak; "maar ik heb anders
ook nog wel gemerkt, dat het niet gemakkelijk met u zal afloopen;
ik heb al hooren praten van het _Schallenwerk_."

De Morder vernam dus meer voor zijn geld dan Pols, vooral toen
de vriendelijke policiedienaar door de verklaring van het woord
_Schallenwerk_, als synoniem met _dwangarbeid_, nog eenig meerder
licht over de zaak verspreidde.

Deze mededeeling gaf aanleiding tot nieuwe aanmerkingen, te veel om
op te noemen, en misschien zouden zij zich dien avond doodgetreurd
hebben, zoo niet Torteltak uit voorzigtigheid drie flesschen wijn en
twee spellen kaarten had doen aanrukken. Beide deze troostgronden
vonden tamelijk goeden ingang bij de gevangenen, en menig potje
_commerce_ werd door menige flesch Neuchateller vervrolijkt. Tamelijk
opgewonden gingen zij naar bed, en sommigen hunner merkten niet eens,
dat de onbezweken trouwe wachters de deuren hunner slaapkamers achter
hen afsloten.

Den volgenden morgen ten negen ure kwam er eene aanschrijving van den
Policie-Commissaris, ten gevolge waarvan zijne beambten de vrienden
uitnoodigden tot eene wandeling naar de _Rathhausplatz_, om eene
contra-visite aan den vriendelijken bezoeker van gisteren te brengen.

De zaal in het _Rathhaus_ te Bern, waar Schout en Vennerheeren van den
kleinen Raad zich met civile, correctionele en criminele affaires bezig
houden, heeft nog al overeenkomst met vele andere geregtszalen. Boven
den schoorsteen staat een geblinddoekte juffrouw met weegschalen,
waarin niet altijd gewogen wordt; links en regts van haar hangen
schilderijen, waarop Salomo en Brutus op de meest gebruikelijke wijze
worden voorgesteld. Dit standbeeld en deze afbeeldingen zijn zoodanig
geplaatst, dat zij den delinquenten terstond in het oog vallen en
met schrik vervullen, en tevens geen invloed kunnen uitoefenen op
de uitspraak der regters, voor wie zij door de hooge ruggen hunner
gestoelten verborgen zijn. Deze daarentegen hebben vlak het gezigt
op eene groote klok, opdat ze, in de drukte hunner bezigheden, nooit
het etensuur vergeten mogen. Voorts ligt op het groene kleed der tafel
voor ieder gestoelte eene massa wit papier, dat altijd zuiver blijft,
en eenige versneden pennen, die nooit met inkt bemorst worden. Een
balie scheidt dit gedeelte der zaal af van een kleine tusschenruimte,
voor het publiek afgezonderd, en waarin tien à twaalf personen op
elkaêr kunnen worden gepakt.

Voordat het evenwel onzen vrienden vrijstond, al deze merkwaardigheden
in oogenschouw te nemen, moesten zij twee en een half uur in de kamer
der aangeklaagden vertoeven, een klein afgeschoten hokje, waarin
nooit zon of maan indiscrete blikken kan werpen, en dat overigens een
allergeschiktst vertrek is voor die soort van zieken, welke zich van
frissche en gezonde lucht moet menageren.

Het was dus voor allen eene aangename boodschap, toen het berigt kwam,
dat de Raad voltallig was, en de aangeklaagden voor moesten komen. Kalm
en onverschrokken, gerust op hunne onschuld, traden zij de zaal binnen,
en geen hunner beefde terug voor de tabbaarden van den ouden Schout
en de jonge Vennerheeren, schoon daaruit diepe doordringende blikken
op de misdadigers te voorschijn kwamen.

Het begin van dit verhoor had veel van het vroegere. De Schout begon
weêr te vragen: "Joachim Polsbroekerwoud, hoe is uw naam? Hoe oud zijt
gij? Van waar kwaamt gij gisteren alhier aan?" en zoo voorts met al
de aangeklaagden. Tusschen ieder dezer vragen vond de President het
evenwel noodig, eens te kugchen en omtrent de inkleeding der volgende
vraag zijnen buurman, een der jonge Vennerheeren, te raadplegen,
iets dat daarom geschiedde, zoo als de vrienden later vernamen,
omdat de tachtigjarige Schout aan eene volkomene memorieloosheid
laboreerde. Zijn mederegter aan de andere zijde hield zich intusschen
onledig met zijn repetitiehorlogie, dat driemaal in elke vijf minuten
aan de geheele vergadering verkondigde, hoe laat het eigenlijk was.

Toen deze allergewigtigste vragen tot aller genoegen beantwoord
waren, wees de buurman den President, dat hij zich tot den Policie
Commissaris moest wenden, waarop Zijn Ed. Achtb. de vraag uitbragt:
"Werner Birnbaum, hoe is uw naam?" maar, terstond door gemelden buurman
nader ingelicht, zijne vraag veranderde in: "Welke zijn uwe rapporten
omtrent de arrestanten?"

Deze diende hierop een verslag in, hoe op Maandag den 24sten Juli
A. D. 1837, na de stichting van Bern het 646ste, des namiddags ten half
vier ure, door de poort van Solothurn, of, gelijk zij thans genoemd
werd, _la Porte d'en bas_, in de stad Bern waren binnengekomen vijf
personen, welker namen blijkens hunne paspoorten waren, enz.

Hoe hij, Werner Birnbaum, eerste Commissaris van Policie van Bern,
_Préfekture Bern_, _Division du centre_, _Canton Bern_, nadat hem
hunne paspoorten waren overgeleverd, zich begeven had naar het _Hôtel
du Faucon_ in de _Rue des Juifs_, waarheen zijne beambten gemelde
personen hadden geleid, enz.

De slotsom zijner berigten was, dat voor het grootste gedeelte de
mondelinge verklaringen der arrestanten omtrent namen en ouderdom
overeenkwamen met hetgeen dienaangaande op hunne passen was
aangeteekend, met uitzondering evenwel van de verklaring van Eduard
van Torteltak, die omtrent zijn naam onzeker scheen, en Joachim
Polsbroekerwoud, die voor zijn ouderdom 35 jaren had opgegeven,
terwijl hij op zijn pas slechts 34 jaren had bereikt;--dat, wat de
signalementen betrof, alles in orde was, behalve dat bij de _signes
particuliers_ op de pas van August Holstaff geen melding gemaakt wordt
van de naden, die, gelijk Schout en Vennerheeren zichzelve konden
overtuigen, zijn gelaat versierden. Dat hij voorts aan den Raad in
bedenking gaf, of de paspoorten op zichzelve wel geldig waren als
Hollandsche paspoorten, omdat er geen enkel woord Hollandsch in te
lezen stond.

De Regter met het repetitie-horlogie, dat gedurende dit verslag
achtentwintig malen geslagen had, proponeerde, om de zaak te
bespoedigen, deze kleine verschillen over het hoofd te zien, daar
de stukken op de Bureaux van Buitenlandsche zaken zelden met zulk
eene nauwkeurigheid werden bewerkt, dat zij het examen van een
Policie-Commissaris konden doorstaan. Wat de taal betrof, waarin
de stukken waren opgesteld, hij kon verzekeren, dat het Fransch
in Holland de algemeen gebruikelijke taal was, en dat slechts door
het gemeen en in enkele landprovinciën een _patois_ gesproken werd,
waarin misschien nog sporen van hetgeen men vroeger de Hollandsche
taal noemde, te ontdekken waren.

Deze juiste wederlegging werd door al de regters als voldoende
aangenomen, tot groote wanhoop van den Policie-Commissaris, die al
het licht, dat hij over de zaak verspreid had, plotseling in dikke
duisternis zag veranderen, en daar zijne werkzaamheden in deze zaak
afgedaan schenen, naar huis strompelde, waar hij zijn houten been,
stok en andere _insignia_ tot nader order in de kast wegsloot.

De vijf arrestanten en ook de Schout begonnen te hopen, dat nu ook
hunne taak was afgedaan, toen de laatste op nieuw aan zijnen tabbaard
werd getrokken en den Procureur van den raad verzoeken moest, de
eigenlijke beschuldiging voor te dragen.

Hierop stond een lang, bleek menschenhater van zijnen zetel op,
en sprak eene soort van verhandeling uit, waarin hij aantoonde,
dat de verdorvenheid des menschdoms zich openbaarde in het plegen
van gruwelen en misdaden; dat naarmate die verdorvenheid toenam, ook
het getal dier gruwelen en misdaden aanwies; dat de geschiedenis van
oudere en nieuwere tijden deze stelling door voorbeelden kon staven;
dat onder de misdrijven, het meest in gebruik eerste plaatsen toekwamen
aan moord, diefstal en vrouwenroof; en dat degenen, die zich op deze
gruwelen toelegden, gezegd konden worden tot het slechtste gedeelte
van het menschdom te behooren; dat hij met het diepste leedwezen,
ja zelfs met afgrijzen ontdekt had, dat van de laatstgenoemde dier
gruwelen hier de quaestie was; en dat hij zich met innige droefheid
gedrongen zag te verklaren, dat de naamlijst der vreemdelingen, die
Zwitserland tot het tooneel dezer menschonteerende handelingen hadden
verkozen, met de namen van Van Aartheim en zijne medepligtigen stond
vergroot te worden.

Hierop legde hij de aanklagt bloot van _Sir_ William Lurgrave, tegen
den voortvlugtigen schaker en de arrestanten hier tegenwoordig, wier
medepligtigheid nog wel niet ten volle bewezen was, maar, door gemis
aan directe bewijzen van het tegendeel, zeer waarschijnlijk werd;
en hij besloot zijne rede met te betoogen, dat de eenige voldoende en
het kwaad in den grond weerende straf de doodstraf was, blijkens de
voorbeelden der Heeren Von Schwanau en Wolfenschiess, die, in vroeger
eeuw door de jongelingen van Art en door den beleedigden Conrad von
Baumgarten omgebragt, zich later nooit meer aan dergelijke gruwelen
te buiten gingen; maar daar de wet, in hare veroordeelenswaardige
zachtheid en kwaadaanmoedigende laxiteit, zulk eene straf voor de
genoemde misdaad niet toestond, hij zich vergenoegen moest met
den eisch tegen de vijf gedaagden, hier tegenwoordig van eene
gevangenisstraf van 20 jaren en eene geldboete van 1000 _francs_.

Nadat de lange heer zijn gemoed in deze lieve oratie had lucht
gegeven, nam hij zijne plaats aan de groene tafel weêr in, en
de Schout, die zich weêr aan den tabbaard voelde trekken, bragt
de vraag in het midden, of men nu niet tot het condemneren zou
overgaan. Zijn buurman met het repetitie-horlogie vond het niet
kwaad, mits het spoedig geschiedde, daar het uur verliep en hij
dien middag visch moest eten. Een der andere Vennerheeren evenwel
maakte ZEd. Achtb. opmerkzaam, dat het niet direct met de wet zou
strijden, indien men vooraf den gedaagden gelegenheid gaf, om hunne
verontschuldigingen voor te brengen.

De verbazing, waarin al, wat zij gezien en gehoord hadden, de vrienden
gedompeld had, maakte het hun in den beginne moeielijk een woord te
uiten. In het eind stond Veervlug, door zijne betrekking den loop van
regtszaken eenigzins begrijpende, op, en maakte in weinige woorden
aan den Raad bekend, dat zij niet alleen niet medepligtig aan, maar
zelfs geheel onkundig van het feit waren, aan Van Aartheim ten laste
gelegd; dat een zijner vrienden een briefje van dien heer had, hetwelk
misschien de regters zou kunnen overtuigen, maar dat hij in allen
geval eischte, dat de aanklager zijne bewijzen tegen hen aanvoerde.

Hierop nam de procureur het briefje van Torteltak in handen, hetwelk
hij verklaarde nooit _à décharge_ te kunnen getuigen, als in eene
taal geschreven, die niemand der regters verstond, maar veeleer de
suspicie tegen hen scheen te versterken, daar voor de handteekening
de zeer verdachte letters T. T. gelezen werden. De Vennerheer naast
den Schout vond het laatste verzoek van Veervlug, om de bewijzen van
den aanklager te hooren, evenwel zeer billijk, en stelde daarop de
gewone manoeuvre bij ZEd. Achtb. buurman in het werk, waarop deze
een beambte gelastte, den aanklager William Lurgrave te ontbieden.

De beambte kwam spoedig terug met het berigt, dat gemelde heer niet
meer in het _Hôtel de la Couronne_ te vinden was; en daar de heer met
het repetitie-horlogie den Schout bij zich ten eten verzocht had,
verklaarde de laatste de vergadering gesloten en geadjourneerd tot
morgen ten negen ure, hetwelk in de taal der ingewijden beteekent
tusschen half twaalf en twaalven.

De arrestanten hadden verlof naar hunne kamer in het _Hôtel
du Faucon_ terug te keeren, waar zij dien avond, in plaats van
_commerce_, _treize_ speelden, en Champagne in plaats van Neuchateller
dronken. Daar is niets, dat den mensch zoo debaucheert, als geforceerd
arrest.

De tweede zitting had den volgenden morgen in dezelfde zaal en op
hetzelfde uur plaats. Maar de leden van den kleinen Raad te Bern
waren heden in pijnlijke onzekerheid. De aanklager was nergens meer te
vinden, en de kastelein uit _de Kroon_ had verklaard, dat hij zijne
rekening had betaald en was voortgereisd. Toen dus de arrestanten
weêr binnenkwamen, drong de Schout in het eerst aan op eene spoedige
bekentenis, maar zag daar spoedig van af, omdat de beschuldigden
niets te bekennen hadden. Wederom trok zijn buurman aan den tabbaard,
en na het gewoonlijk daarop volgende consult, verzocht de Schout met
luider stemme den Procureur tot de strikvragen over te gaan. Deze
vroeg hierop, met doordringende blikken de arrestanten aanziende,
welke de kleur was der japon, die _Miss_ Cleford aan had, toen zij
geschaakt werd; hoeveel paarden er voor de postchais stonden, waarin
de vlugtelingen waren vertrokken; met welke hand Van Aartheim haar in
het rijtuig had geholpen, enz. De vrienden ontkwamen gelukkig uit al
deze listig gesponnen valstrikken, en de regters begonnen zich zeer
weinig op hun gemak te gevoelen.

Zij maakten dus gebruik van den in die positie noodigen en
gebruikelijken maatregel. De arrestanten moesten buiten staan.

De uitslag der beraadslagingen van Schout en Vennerheeren kwam
hierop neêr:

"De kleine Raad, etc.

Overwegende, dat de aanklager zijne beschuldiging niet met bewijzen
gestaafd heeft, maar heimelijk is vertrokken;

"Verklaart hem buiten eisch gesteld.

"Overwegende verder, dat de aangeklaagden niet van medepligtigheid,
hun ten laste gelegd, kunnen beschuldigd worden;

"Verklaart hen van beschuldiging ontheven.

"Edoch: de Raad overwegende, dat een der partijen de kosten van het
proces moet betalen;

"Dat degene, ten wiens laste zij moesten komen, door af te reizen,
zich aan die betaling heeft onttrokken;

"Is genoodzaakt van de andere partij de kosten te eischen.

"Maar tevens overwegende, dat de wet niet toestaat de kosten te
eischen, dan van de partij, ten wiens nadeele het vonnis geveld is;

"Overwegende, dat de aangeklaagden, door vroeger in betrekking te
hebben gestaan tot den vermoedelijke schuldige, den schijn des kwaads
tegen zich hebben;

"Echter in aanmerking nemende, dat zij, volkomen onschuldig schijnende,
ligt dienen te worden gestraft;

"Veroordeelt hen tot eene geldboete van 5 Batzen, en alzoo ook tot
betaling der kosten."

De vrienden betaalden met vreugd de boete, en ook met bereidwilligheid,
schoon niet met vreugd, de kosten, ten bedrage van 176 Zwitsersche
francs en 7 1/2 Batzen.

Het was geen half uur later, toen Joachim Polsbroekerwoud en zijne
vrienden de stad Bern verlieten, en zij zouden misschien in wanhoop
terstond naar Holland zijn teruggekeerd, zoo zij niet bemerkt hadden,
dat zij de _Barrière de Morat_ waren uitgegaan, en den weg naar
Friburg waren ingeslagen.





HOOFDSTUK XXII.

    Een zeer kort hoofdstuk, dat voornamelijk over den voortvlugtigen
    _Van Aartheim_ handelt.


Eene schaakhistorie kan onaangename gevolgen hebben; dit ondervonden
onze vrienden. Maar dat er toch ook tallooze genoegens en veel
genietingen aan verbonden zijn, meende Torteltak, schoon hij nooit
geschaakt had, gerust te kunnen gelooven; en dus, als hij aan
de beeldschoone Anglaise uit het _Hôtel Colbert_ dacht, en zich
voorstelde, hoe aardig Van Aartheim, die nu toch waarlijk bleek
de schaker te zijn, den tijd met haar zou doorbrengen,--als hij
beredeneerde, hoe sterk hare liefde voor zijn vriend moest wezen, om
haar tot zulk een stap te doen besluiten,--dan kon hij bemerken, dat
zijn hart niet alleen voor heel veel liefde, maar ook voor evenveel
jaloezie vatbaar was. Dat hij zich, in hetgeen hij van hare liefde
dacht, niet vergiste, maar wel in hetgeen hij van ongestoord geluk
bij Van Aartheim veronderstelde, bleek hem uit een brief, dien hij,
twee dagen na zijn vertrek uit Bern, te Lausanne ontving.

Hoewel nu dit schrijven veel licht over de zaak verspreidde, en dus
voor den Bernschen Policie-Commissaris van het hoogste belang zou zijn
geweest, bleef er over vele zaken, en vooral over Van Aartheim's wijze
van handelen, nog zoo veel duisters, dat Torteltak maar ten halve
tevreden was. "Ik ben zeer gelukkig," schreef hij onder anderen,
"dat ik mijne geliefde heb kunnen redden van de gevaren, die haar
bedreigden. Ik heb mijn pligt gedaan, door haar tot een stap te
bewegen, die evenwel de oorzaak zal wezen, dat velen haar en mij
zullen veroordeelen. Nu, daar ik haar steeds aan mijne zijde zie,
heb ik daaraan een onuitsprekelijk genot te danken; maar het wordt
vergald door het denkbeeld, dat ik haar spoedig weêr zal moeten
verlaten,--dat ik door heilige pligten gedrongen word, wat mij het
liefst op de wereld is, aan nieuwe gevaren bloot te stellen,--en dat
ik haar, die zoozeer bescherming behoeft, de mijne moet onttrekken. Ik
kan u in deze vlugtige oogenblikken niet meêdeelen, hoe al die zaken
tot elkander in verband staan; maar dit moet ik u zeggen, dat ik tot
_Miss_ Cleford in de naauwste betrekking sta, dat ik haar gedurende
mijn vijfjarig verblijf in Engeland heb leeren kennen en dus moeten
beminnen, en dat ik waarschijnlijk nu reeds haar gelukkige echtgenoot
zou zijn, zoo niet de dood harer moeder haar onder de voogdijschap
van een wreed, slecht mensch had gesteld. Helaas, dat ik niet kan
voortgaan, zoo als ik begonnen ben, om mij tegen zijne schandelijke en
willekeurige handelwijze te verzetten! Ik word hiertoe aan den eenen
kant gedrongen door mijne lieve Jenny, die niets vuriger verlangt, dan
zich, op welke wijze ook, van haren voogd te ontslaan, en die behalve
dat bereid zou zijn, zich elke opoffering om mijnentwil te getroosten;
maar aan den anderen kant... Helaas! ik ben zeer ongelukkig." Hij
eindigde zijnen brief met de vrienden tegen den Engelschman te
waarschuwen, tegen wien hij had opgemerkt, dat Polsbroekerwoud met
regt kwade vermoedens had opgevat.

"Die waarschuwing verzoent mij weêr geheel met hem," zei Pols, toen
Torteltak den brief had voorgelezen.

"Maar zij komt beroerd laat," gromde De Morder.

"Ik wou toch dat ik den goeden jongen van dienst kon zijn," zei Pols,
die al de onaangenaamheden van Bern weêr vergat, en gelukkig zijn
noteerboekje niet voor zich had, waarop de boeten en kosten in een
geregtelijk proces de grootste post waren; "ik zou dien Mijnheer
Lurgrave wel eens willen spreken. Ik geloof dat ik hem, door bedaard
redeneren en door hem eens goed aan te tasten, wel tot betere gedachten
zou kunnen brengen. Jammer maar, dat die kerel niets dan Engelsch
schijnt te praten."

"Ik vind dat Van Aartheim wat beter door moest tasten," merkte
Torteltak aan; "ik wou wel eens zien, als ik het met het meisje eens
was, dat een voogd mij belette het doel mijner wenschen te bereiken."

"Ik voorzie een ongelukkig einde," zei Holstaff, "ik houd het er voor,
dat wij onzen vriend voor het laatst gezien hebben, tenzij wij hem
nog eenmaal aantreffen, door verraad omgebragt, terwijl de schoone
Interlaaksche bij zijn lijk nederknielt."

"Kom, kom!" zei Veervlug: "alles komt te regt. Ik stel mij liever voor,
nog eens op zijne bruiloft te galopperen, dan dat ik nu mijne voeten
al tot den begrafenispas exerceer."

Het was jammer voor Van Aartheim, dat de goede wil zijner vrienden
hem niet dienen kon; maar gelukkig, dat zij niet in de gelegenheid
gesteld werden, om te beproeven wat zij bij Lurgrave vermogten;
want het zou misschien in dezen gegaan zijn, zoo als het dikwijls
in de wereld loopt: door al te groote lievigheid en zucht om ons van
dienst te wezen, bereiden dikwijls onze vrienden, die weinig inzigt
in de zaken hebben, en even weinig menschenkennis, den weg, die ons
lijnregt naar den afgrond leidt; en als wij dan in de diepte zijn
neêrgevallen, troosten zij zichzelven en ons met: "Wij hebben toch
alles gedaan wat wij vermogten."

_Sir_ William Lurgrave was er niet direct de man na, om zich door
den eerzamen Rotterdamschen burgerman te laten ompraten. De redenen,
waarom hij het huwelijk zijner nicht met Van Aartheim belette, waren
aan weinigen buiten hem bekend; maar dat hij andere plannen met
haar had, was aan _Miss_ Cleford duidelijk geworden, toen hij haar
een zwaar gekneveld Franschman als zijn vriend had voorgesteld, tot
wien hij hoopte nog eenmaal in nadere betrekking te zullen staan. De
verloopen vriend was evenwel voor Van Aartheim niet gevaarlijk geweest;
want Jenny was niet bijzonder gesteld op een echtgenoot, in de school
der _débauches_ tot die betrekking gevormd, en de Franschman, die
op zijn dertigste jaar reeds afgeleefd was, kwam haar daarom niet
achtingswaardiger voor. Zij behoorde tot die dames, die in haar
gemaal minder ophebben met een prématuren ouderdom, dan met een,
die na een welbesteden jeugd volgt.

Wij zijn intusschen genoodzaakt _Miss_ Cleford met haren minnaar aan
hun goed fortuin over te geven, en hopen dat zij hunnen vervolger
steden ver achter zich zullen laten; want te Lausanne vinden wij in de
aanteekeningen onzer vrienden nog niets naders omtrent hun lot vermeld.





HOOFDSTUK XXIII.

    Waarin de lezer een geruimen tijd in het kerkerhol van Chillon
    moet verzuchten.


De invloed van het ligchaam op den geest, en vice versa, behoort tot
die dingen, die volstrekt niet meer in twijfel getrokken, maar toch
veelvuldig betoogd worden. Het levert, even als de onsterfelijkheid der
ziel en het pligtmatige der deugd, sinds eeuwen her, aan verhandelaars
en schrijvers ruime stof, om veel in het midden te brengen, dat
volkomen overeenkomt met hetgeen anderen reeds hebben gezegd. Het
onderwerp is trouwens even zoo goed als een ander, in zoover het alleen
dient om den schrijver of spreker te amuseren en te stichten; en vooral
is het uitnemend geschikt, zoo als het ook heel veel gebruikt wordt,
om tot inleiding te dienen, en den spreker of auteur op den weg te
helpen, daar het, als het met het eigenlijke onderwerp niet in het
minste verband staat, kan blijven liggen voor hetgeen het is.

De invloed, dien de toestand des ligchaams op de stemming der ziel
uitoefent, blijkt, zoo als onder alle omstandigheden, ook na het
gebruik van een goed _diner_. Als men heel gezellig en vrij lang
getafeld heeft, als de verschillende zintuigen van gezigt, reuk en
smaak aangenaam zijn gestreeld, en men door keur van spijs of drank
eene behoorlijke voeding, vulling en verkwikking heeft bewerkstelligd,
zonder daarin tot overladens toe te zijn voortgegaan, dan deelt de
aangename toon, die in het ligchaam heerscht, zich ook aan de ziel
mede, en hoewel in dien toestand de geest misschien niet tot bijzondere
inspanning geschikt is, hij is vatbaar voor genot en ontvankelijk en
gevoelig voor de indrukken, die zich aan hem voordoen.

Het was na een goed diner in _le Croix blanche_ te Vevay (en hier
eindigt de inleiding van dit XXXIIIste Hoofdstuk), dat Pols en zijne
vrienden zich op eene wandeling _derrière l'aile_ aan het oostelijk
gedeelte van het meer van Genève begonnen te oriënteren. Het was
een heerlijke namiddag; het blaauw des hemels, hier reeds schoon,
als de hemel van Italië, scheen in helderheid en doorschijnendheid
met dat van de watervlakte te wedijveren; ongestoord wierp het licht,
dat reeds begon naar het westen te dalen, zijne stralen op het meer,
slechts aan het zuidelijk gedeelte door de schaduwen van het hoog
gebergte bepaald. De koude der sneeuwtoppen in het verschiet scheen
door de zachtheid der kleuren, waarvan zij schitterden, getemperd;
en het duister der schaduw, die de groene heuvels digt aan den oever
op het water wierpen, werd door lichtstralen, door de rotsopeningen
heendringende, gebroken.

Het verwondert u niet, wanneer gij in de lieflijke wandeldreven van
Vevay dit heerlijk uitzigt geniet, dat de dichterlijke verbeelding
van Jean Jacques hier de helden van zijnen roman ten tooneele voerde;
ja het kost uwe minder dichterlijke verbeelding weinig moeite, als gij
op deze door de natuur begunstigde plaats aan uwe linkerzijde Chillon
en Clarens en tegenover u de rotsen van Meillerie ziet, ze wederom
met die personen te bevolken, wier bestaan gij hier bijna niet in
twijfel zoudt durven trekken, schoon gij ook zeker weet dat zij er
nooit bestonden. "_Allez à Vevay,_" zoo beroept er zich de auteur
zelf op, "_visitez le pays, examines les sites, promenez vous sur le
lac, et dites si la nature n'a pas fait ce beau pays pour une Julie,
pour une Claire et pour un Saint Preux;--mais ne les y cherchez pas._"

Onder den invloed van al dat schoon, dat zij zagen, en ook van
hetgene zij niet zagen, maar zich aan den leiddraad van Rousseau's
verbeelding voorstelden, maakten onze vrienden den tour over Clarens,
Montreux, Chillon en Villeneuve naar Meillerie. Torteltak zocht met
belangstelling naar het plaatsje, waar de beroemdste aller eerste
kussen werd gegeven, en gevoelde zich sterk om hetzelfde effect te
sorteren en even opgewonden te worden als de minnaar van Julie, zoo
er maar eene even lieflijke dame te vinden was, die het met hem wilde
wagen; Holstaff treurde op de rotsen van Meillerie, en gluurde even
gevoelig en met hetzelfde succes, als de heer die er vroeger logeerde,
naar den overkant van het meer; met diepen weemoed betastte hij zijn
geluk, met dezelfde versierselen pronkende, die eens de trots en
het gelaat van Saint Preux uitmaakten; maar helaas! hij had ze op de
Fransche school overgeërfd, terwijl de ander ze aan de _Inoculation de
l'Amour_ dankte. Beide, hij en Torteltak, werden minzaam maar ernstig
door Pols aangevallen, die verklaarde, dat de _Nouvelle Heloise_ een
heel overdreven boek was, en dat hij al die kunsten van den minnaar
van Julie heel leelijke dingen vond, die niet te pas kwamen; dat hij
nooit zoo ver had moeten gaan van haar zijne liefde te verklaren,
ja zelfs dat hij haar nooit lief had moeten hebben; en dat hij, Pols,
wel altijd zou oppassen, een meisje, dat hij toch nooit kon trouwen,
zulke dingen in het hoofd te brengen. De Morder, schoon zich heel
weinig interesseerende in de historie, kon toch niet nalaten tegen
de koude berekenende nutbeoogers te ijveren, die, om den weg over
den Simplon te repareren, de rotsen van Meillerie zoo jammerlijk
hadden geschonden, en zich eenige niet zeer vleijende uitdrukkingen
te veroorloven tegen de monniken van den Saint Bernard die het bosquet
van Julie tot het tooneel eener houtveiling hadden vernederd.

Het begon intusschen avond te worden; de zon was al tot eene redelijke
diepte neergedaald, en de maan, die reeds eenigen tijd aan den hemel
had post gevat, wachtte met haar gewone geduld het oogenblik af, waarop
het licht des dags geheel zou zijn verdwenen om haar minder schoon maar
toch lief en vriendelijk aangezigt over de aarde te doen lichten. Zij
scheen niet jaloersch op de magt, die de koningin des dags over al wat
leeft uitoefent, en den schittergloed, waardoor deze haar flaauweren
glans overschenen en haar bijzijn naauwelijks deed vermoeden; evenmin
als menig eene dier lieve, oudere zusters, die op weinig schoonheid
kunnen roemen, en die, terwijl de beeldschoone jongste als _Reine du
Bal_ de feestzaal rondzweeft, met kalmte en gelatenheid tapisserie
maakt, totdat de vermoeide danser hare zuster eenen anderen _cavalier_
overlevert, en aan hare zijde komt uitrusten. De vrienden, die tot
St. Gingouph per rijtuig waren teruggekeerd, klommen hier af, om
over het meer naar Chillon te worden gevoerd. Dat zij nog steeds in
opgewonden stemming verkeerden, bleek aan de wijze, waarop zij zich
tot de schippers wendden, en als eene gunst verzochten, in hunne
vaartuigen de blaauwe wateren van het meer te mogen doorklieven,
en de gereedheid, waarmede zij den hoogen prijs betaalden dien deze
Savoyardsche natuurkinderen, in hunne naïve begeerte naar vreemd
goud, eischten; daar zij het heiligschennis zouden hebben geacht,
met de bewoners van dit aardsche Paradijs over een zoo nietig ding,
als geld, te twisten.

Wanneer in onze dagen reizigers het kasteel van Chillon binnentreden,
dan bekommeren zij zich gewoonlijk weinig om het doel, waarmeê Amedeus
IV het vóór zes eeuwen stichtte, en geven zij zich naauwelijks de
moeite om op te merken, waarom het door zijne ligging en sterkte voor
de Graven van Savoye van zooveel belang was. Met weinig opgewondenheid
bezoekt men de ruime vertrekken, waar nog sporen der weelde en
grootheid van het vorstelijk huis te ontdekken zijn, omdat men in de
geheele reeks van Graven en Hertogen minder belang stelt, dan in den
edelen staatsgevangene, in wiens kerker men met weemoed vertoeft.


	"Chillon! thy prison is a holy place,
	And thy sad floor an altar--for 't was trod,
	Until his very steps have left a trace,
	Worn, as if thy cold pavement were a sod,
	By Bonnivard!--May none those marks efface!
	For they appeal from tyranny to God."


't Was al vrij duister, toen ons reisgezelschap den trap naar den
onderaardschen kerker afdaalde. Door de naauwe opening, hoog in den
muur van het gewelf, drong evenwel nog juist zooveel licht door,
als noodig was om al de akeligheid van het verblijf te vertoonen.

"'t Is hier een beroerde inrigting voor een gevangenis," zei De Morder:
"je kunt waarachtig geen hand voor oogen zien."

"Ik vind het een allermelancholiekst verblijf," zei Pols.

"Kunt gij u begrijpen," viel Veervlug in, "dat Bonnivald zich hier
zes jaren heeft kunnen amuseren?"

Holstaff stond reeds met de hand aan den ring, die den gevangene
aan den pilaar had vastgekluisterd, en betastte de steenen zuil,
door de wrijving der steenen uitgehold. Zijn medegevoel in het lot
van Bonnivald was bij deze gelegenheid zoo sterk, dat hij later aan
zijne vrienden verklaarde, in de vijf minuten, die hij aan dien pilaar
doorbragt, al de smarten, angsten en verschrikkingen geconcentreerd
te hebben gesmaakt, die de voorstander van Genève's privilegiën en
vrijheid in zes jaren gevoelde, en die "zijne hairen vergrijsden en
zijn wenkbraauwbogen vergraauwden."

Ons reisgezelschap was evenwel niet het eenige in de _souterrain_ van
Chillon. Een heer en twee dames waren eenige oogenblikken vroeger,
geleid door de cipiersvrouw, neêrgedaald. De heer was een Geneefsch
geleerde, van omtrent veertig jaren, waarvan hij er vijfentwintig
onafgebroken had doorgebragt in het verzamelen van bouwstoffen voor
een allerbelangrijkst werk over den grooten Johannes Calvinus, dat,
behalve eene uitvoerige uiteenzetting van 's mans handelingen met
betrekking tot de Hervorming, ook een allerherderst licht zou werpen
over zijne daden en lotgevallen, die daarmede niet in betrekking
stonden. Twee jaren had hij besteed in onderzoekingen, of de groote man
in den morgen of in den namiddag van den 10 Juli 1509 was geboren, en
vervolgens had hij eene reis ondernomen, om uit te vorschen, welke de
juiste ouderdom zijner moeder was, toen zij hem ter wereld bragt; iets
dat hij, na zeven jaren omwandelens en voor 20,000 francs onkosten,
thans met vrij groote waarschijnlijkheid wist te bepalen. Op die reis
had hij echter, behalve deze belangrijke aanwinst voor de wetenschap,
ook nog eene merkwaardige aanwinst voor zichzelven gedaan, daar hij
juist te Nojon, in Picardye, een meisje had leeren kennen, dat hem
geschikt voorkwam den roem met hem te deelen, dien hij zich door zijne
geleerde schriften zou verwerven. Sedert zeven jaren was deze vrouw
aan hem verbonden, en nog steeds naar de lauweren wachtende. Zij was
hem in dien tusschentijd eene bijna even trouwe hulpe geweest, als
wijlen de gade Trommii haren gemaal. Zij was eene dier lieflijken,
die den pligt om haren echtgenooten hunne gebreken onder het oog te
brengen, zoo ver drijven, dat zij hen van den morgen tot den avond
met aantijgingen en verwijten overladen, en die meesterlijk de kunst
verstaan, om op het pad harer geliefden de rozen zóó te strooijen,
dat de doornen hun de voeten kwetsen moeten. Zij was ruim dertig
jaren oud en niet misdeeld van schoonheid, hoewel op haar gelaat
minder aantrekkende bevalligheid gevonden werd, dan wel een zeker
iets, dat respect inboezemde en aanried, een betamelijken afstand
te houden, en denken deed aan de triviale uitdrukking van katjes,
die men niet zonder handschoenen moet aanraken.--De andere dame, die
bij dit gelukkige echtpaar behoorde, was eene nicht, een zacht jong
meisje van achttien jaren, die door tante uit louter goedgunstigheid
en medelijden was opgenomen, daar deze zich om harentwil de opoffering
getroost had eene meid minder te houden, en die door den lieven toon,
waarop zij bejegend werd, meermalen tot tranen toe werd geroerd, en
alzoo tot de overtuiging kon komen, dat het zoogenaamd genadebrood
geen droog eten is.

"En was Bonnivard getrouwd?" vroeg de Geneefsche geleerde aan de
cipiersvrouw.

"Ik heb ten minste een romantisch verhaal gelezen," antwoordde deze,
"waarin vermeld stond van zijne gade, die van verdriet stierf."

De Geneefsche geleerde had op zijne lippen om te zeggen: "Dan had
zijne gevangenschap ten minste ééne goede zijde!" Maar gelukkig hield
hij het binnen, en zei liever: "Het was dan toch ook verschrikkelijk
hard voor die vrouw!"

"Ten minste als hij haar gelukkig maakte," merkte zijne gade aan. "Daar
zijn anders wel echtgenooten, wier bijzijn, eerder dan hun afzijn,
hunne vrouwen in het graf zou helpen."

De geleerde glimlachte pijnlijk: "Dat zal wel zoo zijn, vrouwtje!"

"Neen, dat zal zoo niet zijn, maar dat is zoo," zei zijne beminnelijke
wederhelft wier kenmerkende eigenschap was, dat zij bij tegenspraak
boos werd, maar als zij niet werd tegengesproken, woedend.

"Hebt u den naam van Byron al op den pilaar daarginds gezien," vroeg
Veervlug, die het papier in de handen hield, waarop hij in groote
opgewondenheid de letters had nagetrokken.

"Daar heb ik ten minste mijne oogen voor," was het antwoord.

Veervlug gebruikte de zijnen in deze oogenblikken om op zijn neus
te kijken.

"Ik dacht niet dat die Byron zoo beroerd leelijk schreef," zei de
Morder, het papier in handen nemende.

"Wat leelijk!" riep zijn vriend verontwaardigd. "Is dat
leelijk? had hij de letters dan in de zuil moeten beitelen, als een
steenhouwersknecht het op een zerk doet? Is er niet juist genie in de
scheefheid van die Y? In ieder der letters, zoo als zij daar staan,
ligt een idée; wie eenigszins poëtisch gestemd is, kan er zijn geheel
gedicht _the Prisoner_ in lezen.

"Dat is juist als in de handteekening van Calvyn," zei de geleerde. "Ik
heb er te huis een, die zonder eenigen twijfel echt is; maar al
wist ik niets van hem, dan dat hij deze letters geschreven had, zou
ik overtuigd wezen, dat hij de grootste man van zijne eeuw geweest
was. Als de heeren te Genève komen, noodig ik ze uit, om het eens te
komen zien."

"Het zal mij aangenaam zijn, lieve," viel de huisvrouw in, "als je
niet zoo maar iedereen uitnoodigt, om wegens zulke nesterijen mijn
huis te overloopen."

De lieve herhaalde zijne uitnoodiging niet, maar zeide: "Je hebt
gelijk, goede vrouw! Hoe gaarne ik de heeren zien zou, ik heb het
tegenwoordig nog al druk met mijn werk over den grooten Hervormer."

"Je weet heel goed, dat ik het daarom niet zeg," antwoordde de goede:
"jou getreuzel gaat mij niets aan; maar ik heb aan één man in mijn
huis al meer dan genoeg."

Het kostte den gelukkigen gemaal bij deze gelegenheid heel veel
moeite om over dit lieve gezegde te glimlagchen, en den vrienden heel
weinig, om bij hun besluit van geene visites meer op reis te maken,
te volharden.

Daar komt aan alle genoegens een einde: dit ondervond Bonnivard, toen
de Berners in 1536 zijnen kerker openden en zijne ketens losmaakten;
dit ondervonden ook de tegenwoordige bezoekers van Chillon, daar
een gendarme, uitmakende de helft der bezetting van het kasteel,
kwam waarschuwen, dat het bijna negen uur was, en dat de poorten dan
moesten gesloten worden. "'t Is de moeite naauwelijks waard om al die
trappen af te klimmen," zei de Morder, die al tweemaal geproponeerd
had om heen te gaan.

"Wil jij nog wat blijven?" zei Veervlug: "je kunt hier misschien wel
logeren; het steenen bed van den gevangene ligt nog gespreid."

"Julie, waar zit je toch?" riep de gade van den geleerde.

"Hier ben ik, tante!" zei Julie, die met Torteltak over het voor
en tegen van gevangen zijn gesproken had, bij welke gelegenheid de
jongeling iets heel aardigs had gezegd van zachtere en tevens sterkere
boeijen, dan die uit ijzer waren gesmeed.

"Je komt ook altijd achteraan," zei de tante tot de nicht, die voor
haar uit de trappen opging.

De vrienden volgden; alleen Holstaff was nog zoo in gepeins verzonken,
tegen de zuil leunende, dat hij niet scheen te bemerken, dat het
gezelschap aftrok.

"Kom dan toch, droomer!" riep Pols, terugkeerende en zijn vriend aan
den arm trekkende.

Doch naauwelijks had de vriend deze manoeuvre in het werk gesteld,
toen hij op eens een dreigend gebrom vernam, en terstond daarop een
allervervaarlijkste bulhond, die tot nu toe achter de cipiersvrouw had
gestaan, tegen zich zag opspringen en de scherpte der tanden van dit
vreeselijke dier in zijn vleesch boven den linker elleboog gevoelde.

"Hemel, wat is dat?" riep de vriend verschrikt uit.

"Die hond lijkt wel dol!" viel de cipiersvrouw in, terwijl zij het
dier bij den halsband terugtrok. "U moet het mij niet kwalijk nemen,
Mijnheer! maar hij is op den man geleerd, en daar u dien anderen heer
bij den arm trokt..."

"Wat zeg je daar, vrouw?" riep Pols verbleekende, daar het epitheton
_dol_, op een hond toegepast, die hem zoo even eene bloedige wond
had gebeten, hem niet geruststellend in de ooren klonk.

"Waarlijk, Mijnheer! ik kan het niet helpen; anders is de hond
zoo goed als een lam, maar sedert een paar dagen heb ik niets meer
over hem te zeggen. Gisteren nog, toen ik met hem om het slot voer,
springt hij in eens uit het bootje, in het diepste van het meer.

"Als hij dan in 's Hemels naam de watervrees maar niet heeft!" riep
onze vriend, terwijl hij met afgrijzen het bloed zag, dat zijn
lichtblaauw jasje reeds begon te verven. "Zegt mij, mijne vrienden! wat
zal ik beginnen?"

"Ik zou er maar een compres met azijn en water omleggen," zei
Torteltak, "dan zal het wel schikken."

"Wat beginnen zijne oogen raar te staan!" fluisterde Holstaff, zijne
handen wringende, Veervlug in.

"Drink een glas water," zei deze, terwijl hij zijn vriend den trap
naar boven op geleidde, "dan kunnen wij meteen eens zien, of gij de
watervrees soms ook al hebt."

"Neen maar, zonder gekheid," zei Pols, "die hond schijnt toch niet
te wezen zoo als hij behoort."

"Hij heeft je ten minste onbehoorlijk gebeten."

"Ik weet wel, dat ik nog niet dol ben," ging Pols voort, en zich
vermannende, voegde hij er pijnlijk glimlagchende bij: "en ik weet
wel, dat ik er niet razend van zal worden; maar zou je hier nergens
van die Biltsche dranken kunnen krijgen? dat kan toch nooit kwaad."

Het viel evenwel den vrienden zeer moeijelijk om aan dezen wensch van
Pols te voldoen, daar de gevraagde drank tot die soort van geheime
geneesmiddelen behoort, wier uitwerking, volgens de verklaring der
erfelijke eigenaars, allerheilzaamst is, maar die zeker, indien men,
aan de inspraak der algemeene menschlievendheid gehoor gevende,
ze algemeen bekend maakte, die heilzame kracht zouden verliezen.

De raad van Torteltak omtrent het verband van azijn en water werd
opgevolgd; de nicht van den geleerde stond met veel liefde haren fijnen
linnen zakdoek voor 't verband af, daar het roodgeruite katoentje van
Pols evenmin als de foulards zijner vrienden kon dienen. Hare tante
vond het evenwel gepast iets over de verregaande roekeloosheid van
sommige dames te zeggen, die zeker rijk genoeg moesten zijn, om zoo
maar een fijnen doek op te offeren, en tevens eene lieve aanmerking
te maken over menschen, die niet veel behoefden te veranderen om voor
dol te worden gehouden.

"Als Hieronymus Bolzec nog leefde of Michaël Servede," merkte de
geleerde aan, "die zouden er wel raad voor weten; want zij waren
zeer kundige _medici_, schoon zij ook in 't godsdienstige aan de
allerverfoeijlijkste ketterijen schuldig stonden."

Het was geen wonder dat de Geneefsche theoloog deze namen zoo
terstond bij de hand had, daar hij juist in deze dagen tot het
hoofdstuk genaderd was, waarin over Johannes Calvini zachtzinnigheid
en verdraagzaamheid gehandeld werd (de geleerde heer zou zijn werk
onvolledig hebben geacht, indien hij zijnen held niet alle mogelijke
deugden toekende), en waarin hij de opgemelde heeren, benevens
Castalio, Ochinus en anderen, als baarlijke duivels had leeren kennen.

"Je bent onverdragelijk, lieve!" voegde des geleerden vrouw hem toe,
"met altijd over dien Calvijn en zijne vrienden te spreken. Wat weten
die vreemde heeren van hem?"

"Met uw verlof, vrouwtje! Servetus en die anderen kunnen niet direct
gezegd worden, vrienden van Calvijn te zijn geweest."

"Maar uw beroemde landgenoot," viel Veervlug in, "is ons in 't geheel
zoo onbekend niet, als Mevrouw veronderstelt. Wij zijn Hervormde
Nederlanders, en in ons land komen daarenboven veelsoortige boeken
over de Hervormers uit. 't Zou mij dus in 't geheel niet verwonderen,
als Calvinus nu ook aan een beurt lag. In allen gevalle, daar is
bij ons veel over hem geschreven. Ik herinner mij, bij voorbeeld,
nog een heel lief vers van Vondel: _'t decretum horribile_."'

"'t Doet mij plaisir dit te vernemen," zei de geleerde.

"En 't zal mij nog meer plaisir doen, als ik er geen woord meer over
behoef te hooren," viel zijne teedere wederhelft in, door deze phrase
het gesprek over den Hervormer en alle de gesprekken, binnen de muren
van Chillon gehouden, besluitende.

Toen men aan den voet van het slot weêr in 't schuitje stapte, was
het geheel avond geworden. De maan wierp nu haren zachten en lieven
glans over het meer, en scheen over 't geheele landschap nog meer
rust en kalmte te verspreiden, schoon ook de dag stil en zoel was
voorbijgegaan. De maan doet zich eigenlijk zelden schoon voor, en
als zij mooi is, dan is zij, zoo als Veervlug beweerde, kaarsmooi;
maar toch trekt zij aan, toch is er iets zoets en liefelijks in
haar aangezigt; maar zeker is haar effect heerlijk en aantrekkend,
als zij met hare imposante kalmte, als beheerscheres der nacht, door
glinsterende sterren gelijfstaffierd, van hoog uit de lucht op het
meer van Genève neêrziet.

Voor al de vrienden was het dus een verrukkelijk gezigt, toen zij,
uit de duisternis van den kerker tot het licht terugkeerende, over het
meer hunne oogen deden weiden. Torteltak haalde zeer gepast Byron's
woorden aan:


	"Lake Leeman woos me with its crystal face,
	The mirror where the stars and mountains view
	The stillness of their aspect in each trace,
	Its clear depth yields of their far height and hue."


Alleen Pols, die in den wijdgeopenden stand zijner oogen, door den
schrik veroorzaakt, te gelijk de maan en het water zag, werd er
treurig door gestemd, en begon over het verband tusschen maanziekte
en watervrees te peinzen.

Het was reeds tien ure, toen men te Villeneuve aankwam, waar men
dien nacht het kwartier besteld had. Voordat men zich evenwel ter
ruste begaf, bragt men nog eene visite aan de familie Champal,
die, tijdens het bezoek van Byron te Chillon wonende, gezegd wordt
allermerkwaardigste bijzonderheden omtrent den beroemden dichter te
kunnen mededeelen.

"Het is heel aangenaam voor ons," zei de oudste der dames, van
haren stoel afspringende en zich in hare volle lengte van ongeveer
vier voeten vertoonende, "het is aangenaam en vereerend tevens, zoo
naauw in aanraking te zijn geweest met den grooten man. Ik had hem
de trappen af in den kerker geleid, en hij had den geheelen tijd met
zijne gewone bescheidenheid en respect voor de sekse gezwegen, toen hij
mij op eens minzaam bij den arm nam en verzocht hem alleen te laten."

"En toen hij terugkwam," ging hare zuster voort, wier oogleden in
plaats van met wimpers, met roode randen waren versierd, "toen stiet
hij, in zijne dichterlijke gedachten verzonken, met zijn elleboog een
tafelbord van den schoorsteen. Ik heb de scherven bewaard, en zou ze
voor geen goud willen missen. Die lieve, groote man!"

"Wij waren toen jonge meisjes," zei de oudste, "mijne zuster
vijfendertig en ik vierendertig; maar wij hebben niets van zijne
losheid en ondeugendheid met vrouwen gezien. Dat is allemaal vast
laster."

"Ziet eens hier, Mijnheeren!" zei de jongste; "kijkt eens goed naar dat
portret." Zij wees hun op een kop, met rood en zwart krijt geteekend,
waarvan de trekken door grofheid en geesteloosheid uitmuntten:
"die lieve man, als ik nog aan hem denk!"

"Wien moet dat voorstellen?" vroeg Torteltak.

"Wel, mijn zaligen broeder," zei de oudste dame Champal; "die geleek
bij zijn leven sprekend op Byron."

"Op Byron?" riep Veervlug in verbazing.

"Ja toch, Mijnheer!" viel de jongste zuster in. "Wij vonden het
allebei; maar eigenlijk niet zoo zeer in zijn gezigt en postuur,
als wel in zijn gang. Mijn broeder trok ook zoo 'n beetje met zijn
eene been, net als de lieve groote man."

"Dat is heel merkwaardig," zei Pols.

"Maar heeft Byron toen terstond zijn gedicht geschreven?" vroeg
Torteltak: "nog in Chillon zelve?"

"Neen," was het antwoord; "van het schrijven heb ik niets gezien;
maar ik heb anders het boek gedrukt in eigendom."

"Eén ding is maar jammer in dat vers," zei de oudste zuster; "dat
plagt altijd mijn zalige broeder te zeggen, die ook heel knap was. Hij
heeft het gedicht alleen voorgelezen aan Mijnheer Hobhouse, en niet
aan ons. Mijn broeder had hem anders van veel belang kunnen wezen:
want Byron dacht, dat Bonnivard maar zes jaren had gevangen gezeten,
en mijn broeder wist zeker, dat het er zeven waren. Als hij dit nu in
tijds geweten had, zou het vers nog wat langer hebben kunnen worden."

Het spreekt van zelve, dat de vrienden dit ook heel bejammerden;
maar verwonderlijk is het, dat de belangrijke mededeelingen van de
dames Champal het effect van een _narcoticum_ op hen hadden. Zij
maakten hunne visite wat kort, om den nacht wat te verlengen.

Den volgenden avond kwamen Pols en zijne reisgenooten, na eenen
aangenamen stoomboot-togt over het lac Leeman, te Genève aan, en
namen hunnen intrek in het beroemde _Hotel des Bergues_.





HOOFDSTUK XXIV.

    Geleidt de reizigers van Genève over Sallenches naar Chamounix en
    van daar naar Martigny, en is eenigzins in afgebroken journaalstijl
    geschreven.


Reizigers, die vóór eenige jaren Thun hebben bezocht, herinneren
zich zeker met aandoening de aangename uren, die zij aan den edelen
A. E. Rufenacht te danken hadden. Het kost hun gewis geene moeite
hem voor den geest terug te roepen, dien edelen _Gastgeber_ in het
_Freyenhof_, voor den werkkring geboren, waaraan hij zijn leven wijdde,
en die zich een _monumentum aere perennius_ heeft opgerigt in de harten
van wie maar eén nacht onder zijn dak huisvestten, of eens aan zijne
tafel aanzaten. Niemand hunner zal het tegenspreken, dat aan hem
de eerste plaats toekomt onder zijne ambtgenooten in Zwitserland,
welligt in de geheele bewoonde wereld; wien toch zou men kunnen
aanwijzen, die zoovele kasteleinsdeugden in zich vereenigt, als hij,
die zoo ieder het zijne weet te geven en tevens voor zichzelven te
zorgen,--die zoo de kunst verstaat de zwakheden zijner begunstigers
te vleijen, en die zijner onderhoorigen te straffen,--en die in zijn
pogen om u het logementsleven zóó aangenaam te maken, dat gij vergeet
in een hotel en niet bij vrienden te verkeeren, volkomen zou slagen,
zoo hij zich niet verpligt rekende u bij het vertrek eene kleine
Nota te overhandigen, die u van het tegendeel overtuigt.--Zoo was
het vroeger in het _Freyenhof_ te Thun, maar zoo is het nu niet
meer. Nog zal u de inrigting behagen van het hotel, nog zult gij er
wel en op uw gemak wezen, maar hem, den edelen kastelein, zult gij
er niet meer vinden. Rufenacht heeft Thun verlaten, en de directie
van het etablissement aan Knoerr overgedragen. De werkkring was voor
den grooten man te klein. Reeds lang had hij zwanger gegaan van een
ontwerp, welks volvoering in het eerst aan onoverkomelijke zwarigheden
onderhevig was; maar wat vermogten die bezwaren tegen zijn sterken
wil en zijn ondernemenden geest? Rufenacht's plan werd met een goeden
uitslag bekroond, en het _Hotel des Bergues_ te Genève verrees als
eene eerezuil voor zijn genie.

Het gesticht van den gastvrijen Zwitser is belangrijk, en voor menschen
van het vak de reis naar Genève overwaardig. Aanzienlijker personen
kunnen het natuurlijk niet tot het doel van hunnen togt maken; neen,
hunner is het, den dorst naar geleerdheid te voldoen, door de Akademie
van Calvyn te bezoeken en de leerstoelen te bezigtigen, ja somtijds
een geheel uur te wijden aan het opdoen van grondige kennis; hunner
is het rondom het standbeeld van Jean Jaques te wandelen en in den
stoel van Voltaire uit te rusten, en alzoo veel dieper in den geest
dier auteurs in te dringen, dan die te huis hunne werken bestuderen;
zij mogen hunne mechanische kennis vermeerderen door horlogieradertjes
te zien slijpen en wijzerplaten polijsten. Hoeveel aangenamer en
belangrijker zijn hunne souvenirs dan die men zich in gezelligen
kring, onder vrolijke gesprekken, in het hotel vergadert! Hoe zoudt
gij den naam van Rufenacht durven noemen, daar zij u spreken van Besa,
De Saussure, Necker, Rousseau en Bautte!

En met dat al, wij rekenden ons verpligt van het _Hotel des Bergues_
te spreken, omdat ons reisgezelschap, bij hunne aankomst te Genève,
noch aan de schatten van geleerdheid en kunst dacht, die deze stad
bevat, noch zelfs oogen had voor het heerlijke panorama, dat het
meer voor hen en de hooge bergketen in 't verschiet aanbood. De
vrienden verkeerden in dien toestand, dien men zich, als men te
huis aan reizen denkt, niet kan voorstellen, doch dien men op reis,
helaas! meermalen leert kennen, waarin men minder gevoelig is voor
al de schoonheden van natuur en kunst, dan voor een goed _diner_
en een gemakkelijken fauteuil. Het is eene wel treurige, maar toch
stellige waarheid, dat niet alleen het ligchaam uitgeput wordt, maar
ook de geest te veel vermoeid en oververzadigd door de veelvuldige
indrukken van schoonheid. Maar in zulk eene positie is het misschien
best te doen zoo als ons vijftal deed. Zij etabliseerden zich in het
hotel, en aten en dronken, alsof dit het eenig doel geweest ware,
waarmede zij zich honderde uren van hunne woonplaats hadden verwijderd.

In deze stemming van opgewondenheid zou het sommigen der vrienden
zeer aangenaam geweest zijn eenige hunner goede kennissen, vrolijker
en minder vermoeid dan zij, te hebben mogen aantreffen, om, in hun
gezelschap zittende, den avond door te brengen. Torteltak bejammerde
het zeer, dat Van Aartheim het adres der Hunshows, die buiten
Genève de zomermaanden doorbragten, niet vóór zijn subiet vertrek
aan hen had afgegeven. Aangenaam was hem dus de verrassing, toen hij
tegen den avond, uit wanhoop op het _Ile de Rousseau_ ronddwalende,
op eens zijnen naam hoorde noemen en de hand van _Miss_ Emma in de
zijne gevoelde.

Onze vriend brandde van verlangen om de Engelschen het gebeurde met
Van Aartheim meê te deelen, en hij zocht reeds naar zachte termen om
het gedrag van den jongeling in een niet al te ongunstig licht voor
te dragen, toen Hunshow hem voorkwam: "En uw vriend is met mijne
schoone landgenoot doorgegaan?"

Torteltak zag hem verbaasd aan; hij dacht niet dat het geval zooveel
_éclat_ gemaakt had en reeds in Genève bekend was; maar hij begreep
er niets meer van, toen de Engelschman er bijvoegde: "Hij is mij voor
geweest. Ik ben met hetzelfde plan naar Interlaken gereisd."

De jongeling sloeg onwillekeurig het oog op Mevrouw Hunshow, maar
zag niets van verstoordheid in hare blikken. Integendeel zeide zij
op vergenoegden toon: "Van Aartheim heeft zeer edel gehandeld, en
onze geheele familie zal er hem altijd erkentelijk voor blijven."

De blikken der jonge dames bevestigden dit gezegde harer
zuster. Torteltaks verbazing groeide meer en meer aan. Hij verzocht om
nadere inlichtingen. Hij vernam evenwel niets anders, dan dat Lurgrave
zeer slechte dingen met _Miss_ Cleford voorhad; dat Van Aartheim, door
haar aan zijne magt te onttrekken, dit plan had verijdeld, en daarin op
de meestmogelijk kiesche manier was te werk gegaan. Voor het overige
openbaarde Hunshow zijne vreugde dat hij den jongeling toevallig had
leeren kennen, die zulke gewigtige diensten had bewezen aan de schoone
Jenny, welke hij zijne lieve bloedverwant noemde, en bleek uit zijne
discoursen, dat ook het tegenwoordig verblijf der vlugtelingen hem
bekend was, schoon hij het niet geraden scheen te vinden, dit aan
iemand te openbaren. Het was onzen vriend wel aangenaam zooveel tot
regtvaardiging van zijnen voormaligen reisgenoot te hooren, in wien hij
zich meende bedrogen te hebben; maar hij had, aan den anderen kant,
bijna liever niets vernomen dan deze halve mededeeling, die zijne
nieuwsgierigheid op eene zware proef stelde. Peinzend verliet hij,
na een paar aangename uren in hun gezelschap te hebben doorgebragt, de
Engelschen. Het zou hem moeielijk geweest zijn zichzelven rekenschap
te geven van de gewaarwordingen, die in zijn binnenste oprezen. Hoe
vriendschappelijk hij omtrent Van Aartheim gezind was, hij misgunde
hem toch wel een weinig de naauwe betrekking, waarin hij tot de schoone
Cleford stond; hij misgunde hem verder de toejuiching van de bevallige
Emma. Waarom wist hij zelf niet; maar hij had oogenblikken, waarin hij
zich verbeeldde verliefd te zijn, en in die oogenblikken stond hem nu
eens het beeld van Jenny, dan eens dat van Emma, dan eens Ambrosine,
dan weêr een ander landgenootje, voor den geest. Torteltak behoorde
tot die menschen, die eenen schat van liefde in hun hart bezitten,
maar van die soort, waarvan de bron misschien in eigenliefde en
ijdelheid te zoeken is, en die dan ook, wat de gehalte betreft om
duurzaam geluk aan te bieden, wel wat te wenschen overlaat.

Toen de reizigers hunne krachten weêr wat hersteld hadden, kwam de lust
ook terug om verder te gaan. Nadat zij dus van Genève gezien hadden,
wat hun behaagde of behagelijk was voorgekomen, namen zij een rijtuig
aan naar Sallenches, om vandaar nog denzelfden dag naar Chamounix
voort te reizen. Zij hadden bij deze gelegenheid het genoegen partij te
maken met een Hollandsch heer, met wien Pols den vorigen avond aan de
publieke tafel zeer gelieerd was geraakt, door een warm en hartelijk
gesprek over het lieve en schoone Vaderland. Deze heer was Mijnheer
Cornelis van der Wieken van Zaandam, trotsch op zijn naam, die al lang
het eigendom zijner familie was; trotsch op zijne geboorteplaats, die
hij als een door de natuur begunstigd plekje gronds beschouwde. Zijn
goed gevuld ligchaam, zijne ruime, stevige en glanzende kleederen,
zijne massief gouden overhemdsversierselen, zijn zwaar horlogie
in drie kasten, en meer andere uiterlijkheden, deden vermoeden dat
hij een welgesteld man was, en zoo het niet hollend met den man is
achteruitgegaan, zou het ons zeer verwonderen, als de Prijsvraag over
het verval van een en ander te Zaandam onlangs ten zijnen behoeve
was uitgeschreven. De man was voor het overige zijn gezelschap wel
waard; want behalve dat hij zeer onderhoudend over het houtzagen en
olieslaan sprak, betaalde hij zijn zesde gedeelte in het rijtuig nog
voordat men afreed, en vergenoegde hij zich met het zuidwesterhoekje,
zoo als hij de plaats achteruit tegen den bok aan, noemde.

De weg naar Sallenches over Bonneville en Cluse levert eene heerlijke
afwisseling van schoone gezigtspunten op. Het zachte schilderachtige,
dat de omstreken van Genève aan de andere zijde hebben, neemt
hier langzamerhand af, en maakt plaats voor woester en trotscher
natuurtooneelen. Een der vrienden maakte de opmerking, dat hij nergens
schooner boschpartijen gezien had; maar Mijnheer Van der Wieken deed
hem opmerken, dat er veel te weinig zuiver regtopgaande stammen te
vinden waren, en nam hieruit aanleiding om eene lofrede te houden
op de Noorsche juffers en deelen en andere houtsoorten, waarvan
hij eene belangrijke collectie te huis had. Hij loste overigens de
bedenking van Pols, waarom deze landstreek zoo weinig bewoond was,
op, door hem te doen opmerken, dat de grond ongeschikt was tot het
aanleggen van kanalen, en dus de verhuizingen zeer moeijelijk en
kostbaar moesten wezen.

Men zou zich onderweg niet lang hebben opgehouden zoo men zich niet
verpligt had gerekend den achthonderd voet hoogen heuvel te beklimmen,
van waar men de _Grotte de Balme_ ingaat. De ingang van dit hol
is vrij ruim; maar wanneer men eenige voetstappen is voortgegaan,
huivert men bijna om verder door te dringen. Uw voet glijdt uit op den
glibberigen ongebaanden grond; zware steenklompen boven u dreigen u
te verpletteren, of, door achter u neêr te storten, den toegang tot
de bewoonde wereld af te sluiten. In het midden der grot ontdekt uw
oog eenen afgrond, die in een bodemloozen waterkolk eindigt.

"Hier," zeide de vrouwelijke guide tot de reizigers, "had vóór
twee jaren de ontmoeting plaats tusschen Hudson Lowe en Lascases
en Bertrand. Deze laatsten kwamen in den namiddag in de grot, en
zagen in het boek de naam van den Cipier van St. Helena. In woedende
drift zochten zij hem op, en vonden hem bij deze versteening, waar
Mevrouw Bertrand, een jaar vroeger eenige gelijkenis met het graf
van Napoleon vindende, deze woorden geschreven had: '_Honneur à
l'immortel; mort au traitre._' Zij troffen Hudson Lowe aan, terwijl
hij bezig was deze woorden uit te wisschen. '_Mort au traitre!_' riep
Bertrand en greep den Engelschman bij den kraag. "Bereid u tot den
dood," voegde hij er bij; "want hier zult gij sterven." Hudson Lowe
bragt verontschuldigingen in, en ik smeekte, half dood van schrik,
om zijn leven. Ik bad den Franschman te bedenken, dat hij een moord
zou begaan. De vrienden van Napoleon gaven aan mijn smeeken gehoor, en
vergenoegden zich met hem te doen neêrknielen voor de beeldtenis van
het graf, en vergiffenis te vragen aan de schim des Keizers. Daarna
lieten zij hem zijn eigen naam, dien hij in 't boek geschreven had,
met eigen hand verbranden, en joegen hem voor zich de grot uit."

"Dat is verbazend belangrijk!" riep Pols.


	"Oui, le conte est fort bon,
	Il faut en rire."


neuriede Torteltak.

"Ik zal u de echtheid van mijn verhaal bewijzen," zei de vrouw. "Voor
in de grot heb ik nog het boek, en gij zult zien, dat er een blad
uitgescheurd is."

Torteltak kon bij zulke evidente bewijzen niet blijven twijfelen.

"'t Is een fatiguante tour," zei Pols, toen zij den terugtogt aannamen;
"maar 't is mooi."

"'t Zou mij heel wat meer bevallen," zei Mijnheer Van der Wieken,
die van tijd tot tijd over den ongelijken en glibberigen grond
struikelde, "als zij hier een effen baan maakten en dien smerigen
grond wat afschrobden. Bij ons zouden er die muren ook zoo haveloos
niet uitzien. Een groen verfje zou ze heel wat opknappen."

Men was weêr aan den uitgang der grot genaderd; en op eens was men
uit den duisteren nacht in de koude grot, op den helderen dag in de
liefelijke natuur overgeplaatst. Van de hoogte van Balme zag men
de vruchtbare landstreek in een licht, zoo als zich anders nooit
aan het oog voordoet, schitterend en helder, en te gelijk zacht en
blauw. Jammer dat de oogen zich weêr langzamerhand aan het licht
gewenden, en alles dus weêr de gewone tinten verkreeg; maar toch het
uitzigt was schilderachtig schoon over de frissche korenvelden door
welig hout begroeid, en in het verschiet op den spitsen toren en de
smaakvolle woningen van Maglan.

Het liefelijke dorp trok de aandacht van al de vrienden; maar het
oog van den Zaandammer bleef strak op de korenvelden gevestigd.

"Hier met eene geliefde in den arm te mogen leven!--welk een
genot!" riep Torteltak uit.

"Hier te mogen sterven!" zuchtte Holstaff.

"Is het niet of de grond met geboende matjes is belegd?" riep Van
der Wieken uit, terwijl hij Pols de korenvelden in de vallei aanwees.

Pols stemde volkomen in met de opmerking van den Zaandammer.

In stille overpeinzing over alles wat men gezien had, vervolgde men
den togt. Pols merkte nog eens met juistheid aan, dat men zulke dingen
toch in Holland niet vond, en zijn Zaandamsche vriend moest hem gelijk
geven. "Maar," voegde hij er bij, "als Mijnheer van der Beek bij ons
te Broek het zag, dan zoudt ge toch iets zien gebeuren, zoo waar ik
Van der Wieken heet. Hij zou zoo'n grot op zijn buitenplaats laten
aanleggen, want hij durft geld besteden voor wat moois; daarvoor
hebt ge maar _de spinnende vrouw_ en _den blaffenden hond_ in het
boerenhuisje, en _den Dominé_ in den Chineschen tempel te zien."

De vrienden hadden plan, om van Sallenches den naasten weg door te
reizen naar Chamounix; maar een arm dienstmeisje uit het hotel,
waar zij gedineerd hadden, wendde zich smeekend tot Torteltak,
om zich een half uur langer rijdens te getroosten, en _en passant_
te Saint Gervais een drankje af te geven, dat zij voor haren zieken
minnaar had bereid. De schoone oogen van het meisje wekten bij onze
vrienden menschlievendheid genoeg op, om zich dit voorstel te doen
welgevallen. En waarlijk, zij hadden reden er zich over te verheugen;
want behalve dat de zieke minnaar heel dankbaar was, hadden zij er
het genoegen aan te danken, dat zij er de heerlijke ligging en de
uitmuntende inrigting der baden van Saint Gervais door leerden kennen,
en dat de ongunstige opinie, die zij na hun bezoek te Baden-Baden tegen
alle badplaatsen hadden opgevat, eenigzins werd gewijzigd. Want hier
ontsproot de heilzame bron niet, opdat de grond, die ze omringde,
door menschelijke boosheid zou worden ontheiligd. Hier werden niet
naast het gedenkteeken der Hemelsche goedheid, gedenkteekenen van
wereldsche ondankbaarheid opgerigt. Hier werd het geneesmiddel, dat
de natuur aanbood, niet door de weelde krachteloos gemaakt. Het was
een zondagmiddag; de vrienden gingen de hoofddeur van het Badhuis
in, en meenden weder eene courzaal te zien. Daar zagen zij de vromen
neêrgeknield in het huis Gods, en hoorden zij den zegen des Hemels
afsmeeken in het zacht gezang, dat lijdenden aanhieven. Eene kleine
schaar was in de kerk en in de nabijzijnde vertrekken verzameld,
en ook daar lag het Woord des Heeren opengeslagen.--Het verwonderde
de vrienden niet langer, dat de badplaats Saint Gervais zoo weinig
bekend is en zoo weinig bezocht wordt.

Langs den nu geheel ongebaanden weg reed men in de kleine ijzeren
rijtuigen over rotsklompen en naast afgronden en door bergstroomen
heen, en bereikte tegen het vallen van den avond de _Prieuré_
van Chamounix.

"Deze vallei is toch zeer merkwaardig," zei Pierre Marie Payot tot
de vrienden, die hij als gids naar den Montanvert geleidde. "Het is
dan ook de bewondering en verrukking van alle reizigers, en wij zien
op dit heerlijkste plekje der wereld de aanzienlijkste menschen uit
alle landen."

"Maar gij hebt toch Czaar Peter hier nooit gezien," viel Van der
Wieken in, "zoo als wij bij ons."

"Dien juist niet, maar wel Alexandre Dumas; ik heb zelf de eer gehad
zijn guide te zijn, schoon hij van mij zooveel melding niet gemaakt
heeft als van mijn ongelukkigen broeder."

"Zijt gij waarlijk de broeder van Gabriel Payot!" riep Veervlug
verrukt uit. "Vertel mij dan toch eens het regte: hoe is het met uw
broeder afgeloopen?"

"Hoe! hebt gij het verhaal dan niet gelezen, dat Mijnheer Dumas op
mijn broeder gemaakt heeft van zijn reis naar Engeland en zijn dood,
toen hij hier terugkwam?"

"Was het dan toch waarheid?" vroeg Veervlug. "Ik meende dat het
tragisch eind een zuiver verdichtsel was, dat zoo bij het verhaal
behoorde."

"Ik zal u de waarheid met mijn eigen hand opschrijven," antwoordde
de gids: "als gij dan ook eens een boek schrijft, komt er mijn eigen
handteekening in gedrukt; als gij maar niet zoo doet als Mijnheer
Dumas, en mij vergeet. Hier zijn wij juist aan de bekende fontein
van de schoone Claudine, die rijkelijk laat Mevrouw Belton wierd."

"Is dat nu die fontein?" vroeg Van der Wieken, die de Fransche
litteratuur tot op Florian had bijgehouden. "Is het anders niet dan dit
straaltje, dat uit den grond opkomt? Men had er meer partij van kunnen
trekken, als men er bij voorbeeld een bronzen walvisch op had gemaakt."

"Die groeijen zoo bij ons te land niet," zeide de guide, die juist
zijn autograaph aan Veervlug overhandigde, van den volgenden inhoud:


	Marie Gabriel Payot, _mort an 1833, a prai son retour dan
	Gleterre tombes aus es callié de la Couronne._

		Pierre Marie Payot, _votre Guyde_.


"Ik geloof niet," voegde hij er zuchtend bij, "dat hij van de trappen
zou zijn gevallen, als hij niet zooveel geld bij zich gehad had;
maar dit blijft onder ons."

Tot hiertoe was de weg gebaand en de opklimming gemakkelijk geweest;
maar nu ging het verder langs smalle paden, door sneeuwvallen in de
rotsen uitgehold. Van tijd tot tijd vertoonde zich in de openingen
in het geboomte, dat bijna den geheelen berg bedekt, de schoone
vallei van Chamounix, die tot in het midden der vorige eeuw door de
omgevende bergketen van de bewoonde wereld afgescheiden en voor ieder
menschelijk oog verscholen bleef; maar toch was het reeds vroeger
een door de natuur begunstigd plekje, en toen de eerste bewoners in
het dal neêrdaalden, vonden zij den grond bereid, en vruchtbaarder
dan het land, dat zij verlieten. Sedert heeft de vallei een gansch
ander aanzien verkregen, schoon er de weelde nog minder dan elders
is doorgedrongen, en de natuur zich nog in hare eenvoudigheid voordoet.

Op den top van den Montanvert zijn de grasvelden welig, en de
alpenrozen bloeijen er mild en overvloedig; maar ziet, op eens opent
zich voor uwe oogen de grond, en ziet gij in een diepte neder, met ijs
bedekt; zoover uw oog reikt, strekt zich ter linker en regter zijde de
sneeuwvallei uit, in ongelijke massa's opgehoopt, en tegenover u ziet
gij steile bergtoppen, naakt en dor; het is als eene uitgestrekte zee,
in het midden van een woedenden storm op een oogenblik tot ijs gestold.

Onze reizigers staarden in stomme verbazing dit treffend en majestueus
schouwspel aan. Gewaarwordingen kwamen in hen op, die zij vroeger
niet hadden gekend. Daar waren er, wie de tranen langs de wangen
stroomden, en die hunne oogen van de zee beneden hen eerbiedig naar
den hemel opsloegen.

"Je zoudt zeggen, waar komt al dat ijs zoo op eens van daan?" riep
Pols verbaasd uit.

"Kent gij een sterker bewijs voor Gods almagt?" vroeg hem Pierre
Marie Payot.

"Neen," riep Van der Wieken; "want... Hemel, ziet gij dat daar voor
u? Zoudt gij niet zweren, dat dit een oliemolen was, en ziet, het is
toch maar een ijsklomp."

Huiverend en niet zonder angst volgden de vrienden den gids op een
tour over de _Mer de Glace_, en daarna, opgewonden door wat zij gezien
hadden, naar het hotel van Charlet en Simond in de vallei terug.

En toen zij den volgenden dag over de _Tête Noire_ tot Martigny
waren voortgereisd en door een aanhoudenden regen doornat waren,
gaf Pols zijne vrees te kennen, dat nu zeker de _Mer de Glace_ zou
gesmolten zijn.





HOOFDSTUK XXV.

    Waarin aangetoond wordt, dat een interessante tour niet altijd
    een gemakkelijke is.


De _mont Saint Bernard_ is een zeer beroemde berg. De meeste menschen,
die zich overigens weinig aan het bergwezen laten gelegen liggen,
kennen dezen, hetzij omdat zij weten, dat Bernard de Menthon er
voor omtrent duizend jaren een klooster stichtte, hetzij omdat zij,
als bewonderaars van menschenliefde, de edele zelfopoffering der
Bernardiner monniken waarderen, hetzij omdat zij de wonderen, door de
St. Bernardshonden verrigt, als admirabele feiten erkennende, nog al
dikwijls aan deze edele dieren denken. Dit laatste is bij de meesten
het groote punt van aanraking met deze bergketen, èn omdat deze dieren
vrij wat algemeener bekend zijn, dan hunne meesters, én omdat er geen
enkele hond bestaat, van de mopssoort af tot den Neufoundlandschen toe,
die niet nu en dan voor een St. Bernardshond doorgaat.

Het is om deze reden en omdat men langs dezen weg vrij gemakkelijk in
Italië kan komen, dat de berg door vele reizigers bezocht wordt. Maar
waarom men er ook heenga, men zal zich de moeite beloond vinden. Het
gesticht van den Italiaan, die zich verpligt rekende zijne ouders
in ongerustheid achter te laten, en vermoeide vreemdelingen met
een goed onthaal te verrassen, is zeer belangrijk. Het is een oud
en ruim gebouw, met goede en, dank zij de Engelsche mildheid, rijk
gemeubelde zalen, kabinetten van schilderijen en mineraliën, en,
wat hongerige en vermoeide reizigers nog meer te pas komt, perfecte
magazijnen van levensmiddelen, en wel luchtige, maar toch gemakkelijke
slaapcellen. De monniken zijn meest alle fatsoenlijke jongelieden, die
somtijds, uit wanhoop over mislukte liefdespeculatiën, op algemeene
menschenliefde speculeren; soms eene heilige roeping gevoelen om de
beste jaren van hun leven in barre en koude streken door te brengen,
zich een vroegtijdigen ouderdom te bereiden en kropgezwellen magtig
te worden.--De honden zijn groot, hebben lang haar, rieken de menschen
op een kwartier afstands, en doen nog iets meer dan gewone jagthonden,
die alleen het wild opstooten; voor het overige zijn zij, als anderen
van hun ras, gehecht aan hunne meesters, en niet onverschillig voor
veel brood en lekkere kluifjes.

Ik ken menschen, die zelden vergenoegd zijn en die toch zeer in hun
schik waren, toen zij in dit klooster waren aangeland, speciaal omdat
zij zich een dozijn uren al klimmende vermoeid hadden, en in het hartje
van den zomer door de sneeuw hadden gebaad en nog _par extraordinaire_
door eene hagelbui waren overvallen. Zoo zij zich evenwel veel moois
hadden voorgesteld, werden zij bitter teleurgesteld; want hoe hooger
men klimt, hoe treuriger aanzien alles aanneemt. De frissche levende
natuur maakt voor dorheid en naaktheid plaats, maar die, bij gebrek
aan trotsche vormen, volstrekt niet dien indruk geven, dien de stoute
woeste natuur verwekt; de rotsen zijn ruwe, maar logge klompen; de
weg is lang, maar zelden steil; de voet stuit dikwijls tegen scherpe
uitstekende punten, maar heeft zelden gelegenheid naar een précipice
uit te glijden; de sneeuw vormt geene avalanches, maar bedekt als een
tapijt den zacht glooijenden grond; en de waterstroomen storten dus
niet met donderend geweld naar den afgrond neêr, maar gaan voort als
beekjes, die weinig haast hebben. Het treffende afsteken van bloemen
naast eene zee van eeuwig ijs bestaat bij gebrek aan bloemen niet,
daar het dezen niet te vergen is uit loutere steenklompen voort te
komen. Hierbij komt, dat men overal te vergeefs naar een schoon uitzigt
op de vallei zoekt, daar overal nabijzijnde bergtoppen, en dergelijke
kleinigheden meer, dit onschuldig genoegen verhinderen. Slechts voor
ééne soort van menschen is er eigenlijk op weg wat moois te ontdekken:
voor dezulken namelijk, die met een hamer, een beitel en een linnen zak
reizen, en die magtig vergenoegd kijken, als zij een grijzen steen,
en daarnaast een zwarten, en verderop een donkerbruinen aantreffen,
en die eindelijk, gebukt onder den last dien zij torschen, juichen
om de belangrijke aanwinst voor hun kabinet.

Van Martigny ondernamen Pols en zijne vrienden de beklimming van
den St. Bernard. Zij moesten evenwel hunnen reisgenoot van de vorige
dagen vaarwel zeggen, omdat de waardige Van der Wieken een togt naar
Saxon in den zin had, waar zich, zoo als hij toevallig vernomen had,
eene stijfselfabriek moest bevinden. Voor dit verlies werden zij
echter spoedig schadeloos gesteld, daar zij, naauwelijks een uur
voortgegaan, een jongen Duitscher aantroffen, die geheel alleen den
berg wilde beklimmen, omdat hij zonder _guide_ den weg wel kon vinden,
maar die nu toch, om van het aangenaam gezelschap der Hollanders te
profiteren, zich wilde getroosten ook met hunne gidsen in gezelschap
te zijn, hoeveel hij anders ook tegen dat lastige menschensoort
mogt hebben. Dezelfde jongeling gaf onderweg nog vele blijken
van inschikkelijkheid; want schoon hij, toen de vrienden zich te
St. Pierre proviandeerden, zich daarmeê niet kon vereenigen, omdat
hij uit principe tegen eten op weg was, getroostte hij zich echter
zijn principe te verzaken, toen men later van den proviand gebruik
maakte, omdat zij niet alleen zouden eten en hem misschien voor een
zonderling aanzien.

Het eerste gedeelte van den togt viel, zoo als het gewoonlijk gaat,
het gemakkelijkst; maar lang voordat men aan het eind was, begon Pols
al te spreken van laatste loodjes, die het zwaarst wegen; en toen zij
nu de kleine _Morgue_ voorbij en nog maar een uur van het klooster
af waren, openbaarden sommigen de vrees van er niet te zullen komen,
beklaagden enkelen zich den togt te hebben ondernomen, en hoorde
men hier en daar een wensch uiten, en eischen aan de gidsen doen,
omtrent even verstandig als soms passagiers op een schip, die bij
evident gevaar, van den kapitein eischen, dat hij hen op eens bij den
huiselijken haard en bij vrouw en kinderen verplaatst. Het gezigt van
het doodenhuis had zeker niet veel bijgedragen om de vrienden wat op
te beuren; want een aantal ongelukkigen, die te laat uit de sneeuw
waren opgedolven, stonden en zaten en lagen daar dooreen, en het
onbepaald vertrouwen op de kunde en behendigheid der gidsen was wel
een weinig verminderd, toen een der hunnen bij die dooden een zijner
confraters had aangewezen. Zwijgend en langzaam gingen zij voort in
den guren avond; hoe verder zij gingen, hoe snerpender de koude werd,
en ieder minuut werd het licht flaauwer en de lucht zwarter. De
Morder beschuldigde het Gouvernement, dat het niets uitrigtte, om
die ongepermitteerde koude tegen te gaan, en dat er geen lantaarns
langs den weg hingen; Veervlug werd bang, dat de _Morgue_ misschien
het eigenlijke klooster was, en dat de monniken waren doodgevroren;
Holstaff kreeg weêr, als naar gewoonte, hoe ongelukkiger hij zich
gevoelde, zooveel meer liefde voor zijne ouders, die niet ongelukkig
waren. Pols klaagde over hevige koude en hoofdpijn, en dat hij zich
heel raar gevoelde; en hij bewees de gegrondheid dezer klagten, door
in het eind op den grond neêr te storten, en zonder eenige verdere
waarschuwing flaauw te vallen.

"Daar hebben wij het nu al!" riep de Morder. "Dacht ik het straks
niet? Dat is er weêr een voor het doodenhuis."

"Bedaar," zei de gids; "hij is nog niet geheel flaauw. Geef hem wat
aangelengd _kirschwasser_."

De jonge Duitscher gespte terstond de veldflesch van den flaauwen
Hollander los en vermengde het kirschwasser daaruit met een zeker
vocht, dat hij in zijne veldflesch meêvoerde, en dat uitstekend tot
aanlenging geschikt scheen. Voordat hij er echter den lijder aan
waagde, nam hij zelf eene goede teug, om zich te overtuigen, dat de
drank niet te sterk was.

"Waar ben ik?" riep Pols, zijne oogen openende.

"Op den grooten St. Bernard," antwoordde de Duitscher.

"Digt bij het klooster," voegde de gids er bij. "Zie maar voort te
gaan. Wij zullen u ondersteunen"

"Ik kan niet meer," zei de lijder met eene flaauwe stem.

"Nog maar een klein endje," voegde Torteltak hem toe, zelf meer in
hoop, dan in dadelijk geloof sprekende.

"Wat hoor ik daar?" riep Veervlug, verheugd opspringende.

Het waren de honden van den St. Bernard, die hunne meesters
waarschuwden, dat er menschen in aantogt waren.

"God dank!" riepen de vrienden in koor.

Daar zagen zij op kleinen afstand de deur openen, en eene flambouw,
die een helder licht wierp op twee menschen in lange, zwarte kleeding.

Als de geestelijken in het St. Bernardsklooster altijd reizigers zien,
die zoo gelukkig zijn in hun klooster te mogen ingaan en aan hunne
tafel te mogen aanzitten, als nu het geval was, dan hebben zij ten
minste eenige vergoeding voor al de moeite en ontberingen, die zij
zich moesten getroosten. Maar ook was hunne zorg voor de reizigers, en
inzonderheid voor den armen Pols, voorbeeldig. Deze lieten zich alles
met vreugde welgevallen en waren gansch niet onverschillig voor de
goede gaven, die hun werden voorgezet; en ook van de rust, die hun in
de naburige cellen werd aangeboden, maakten zij een dankbaar gebruik.

In den vroegen morgen noodigden de geestelijken hen uit om de eerste
mis bij te wonen. Het was sommigen der vrienden aangenaam en goed,
hier een uur in gemeenschappelijke Godsvereering door te brengen,
schoon ook de wijze hoe van de hunne verschilde; zij verheugden zich
te gelijk, daarbij in de gelegenheid gesteld te zijn, in de armbus van
het klooster hunne aalmoezen te werpen. Alleen de Duitscher onttrok
zich omdat hij niets aan de huisgenooten zijns geloofs wilde ontstelen.

Met eene wandeling in de omstreken van het klooster en in het bezien
der merkwaardige inrigtingen bragt men den morgen door. Veervlug vond
het gepast van dit hoogste bewoonde punt der aarde een brief aan de
zijnen te schrijven, die hij, om er een vrolijk denkbeeld aan te geven,
in dezer voege eindigde:

"Het is hier een eeuwige winter. Men ziet hier de spade gebruiken,
niet als daar ginds beneden, om het land tot een tweeden oogst voor
te bereiden, maar om eenigzins toegankelijk pad in de sneeuw te
graven. Geene door de zon verbrande handen binden de korenschoven
zaam, maar bleeke bevende vingeren sprokkelen het met moeite naar
boven gevoerde hout bijeen. Geen vrolijke meisjes huppelen hier in
bonten opschik rond, maar monniken in zwarte kleederen kruisen door
het gebergte, om verdoolde reizigers op te sporen. In plaats van een
"reis gelukkig", dat men u beneden toeroept, als men u den weg langs
den bloeijenden wijnberg aanwijst, heet het hier "_memento mori_"
daar men u op harde ongebaande rotspaden wijst. Ginds is alles vreugd,
hier is het ernst; daar leven, hier dood. Ja, de dooden zelve wonen
in onbedekte woningen boven den grond; want geen spade kan een graf
in de harde steenen graven. De grond opent zich niet alleen voor het
leven, maar ook voor den dood is hij gesloten."

Met dankbaarheid namen de vrienden afscheid van de herbergzame
monniken. De Duitscher beklaagde zich zeer, dat men hier niets kon
betalen, maar hoopte er later toch iets op te vinden. Nu was de reis
gemakkelijker dan gisteren; de weg aan het zuiden des bergs is minder
steil en wordt al spoedig schoon en aangenaam. Het panorama, dat zich
aan hen voordeed, was nu en dan heerlijk;--immers, het was Italië,
dat zij voor zich zagen; Italië, waarvan zij ten minste het voorportaal
zouden ingaan, al konden zij dan ook niet verder doordringen.

En weldra kozen zij zich kwartier te Aoste, waar zij een luxe van
cretins en kropgezwellen aantroffen, en van daar reisden zij over
Ivréa, Vercelli en Novara tot Milaan, het doel en het verstverwijderd
punt hunner reis.

Het eerst, wat zij bij hunne aankomst te Milaan deden, was naar brieven
te vragen aan het Postkantoor. Allen kregen zij goede berigten van
hunne betrekkingen. Torteltak nog een extra pakje, dat hij gretig
opende, en waarin hij vond--een _Series lectionum_ voor 1837-1838. Dit
was eene kleine attentie van Haak en Co. te Leyden.





HOOFDSTUK XXVI.

    Waaruit blijkt, dat de reisavonturen van Joachim Polsbroekerwoud
    nog na zijne aankomst te Milaan, vervolgd worden.


Slechts drie dagen vertoefden de vijf vrienden in Milaan. "Het waren
dagen van weelde en genot," zoo als Torteltak nog menigmaal pleegt
te zeggen, als hij zich, naar de wijze van vele reizigers, door de
mededeeling van hetgeen hij al gezien heeft, ten koste van een geheel
gezelschap amuseert. "Ik ken geen stad in de wereld, waar men den
beker van levensgenot, en zelfs van overdaad, zoo zonder ophouden
kan drinken, zonder ooit den bodem te zien."

"Maar toch, mij dunkt, Londen of Parijs, naar ik ten minste hoor,"
waagt de een of ander te zeggen.

"Wat zouden die?" vraagt Torteltak, met medelijden glimlagchende. "Ik
ben nooit te Londen of te Parijs geweest, en ik verlang er niet naar,
nu ik Milaan gezien heb." En nu begint hij door te draven, over de
_Contrada di Roma_ met hare hemelhooge paleizen, ten minste van drie
à vier verdiepingen; over de _Ambrosiana_, de _Arco della Pace_,
de macaroni bij Rebecchino, de _Breza, de sorbetti_ in het _Café
Réale_, de _Cenaculo di Leonardo da Vinci_, den _Duomo_, met zijn
honderd torens en vierduizend beelden, de wit marmeren galerijen,
die het dak vormen, en van waar hij het vruchtbare Lombardije overzag,
begrensd door Alpen en Apennijnen, van wegen naar de beroemde steden
der oude en nieuwe wereld doorsneden, beladen met vruchten en ranken
en overwelfd door Italiës hemel. Van daar holt hij, niettegenstaande de
gloeijende hitte in de straten van Milaan, naar het _Teatro la Scala_,
en houdt niet stil, voordat hij in een calêche van Reichmann, tegen de
donzen kussens aangeleund, in een file van duizende rijtuigen zijne
promenade in den _Corso_ maakt. Het zou voor het gezelschap gelukkig
geweest zijn, als Torteltak op dit tourtje maar in slaap geraakt was;
dan hadden zij niet met hem de _revue_ behoeven te passeren van al
de Milanesche schoonen, die in die duizende rijtuigen gezeten waren,
en die, in weêrwil van den rijkdom van gitzwarte lokken, gloeijende
oogen en fijne en volle vormen, waarmede zij allen zonder onderscheid
prijkten, van wege hare onbekendheid nog al zoo weinig interesseerden,
als het dagelijksch gezigtje van jufvrouw Antje of Keetje, dat men,
zonder zich veel moeite te geven, zien kan als men wil.

"Gunst, wat zijn de heeren toch raar! Het moet bij hen toch altijd
wat vreemds wezen, wil het bevallen; en men zoekt dikwijls ver af,
wat digt bij te vinden is!" valt nu de eene of andere deftige Mevrouw
in, die de reden, waarom zij het niet ver af gezocht wil hebben,
naast haar heeft zitten.

"Misschien komt het," antwoordt Torteltak, die niet gaarne als
ongevoelig voor de Hollandsche schoonen wil beschouwd worden, "dat zij,
waar en wanneer men ze ziet, zoo lief, zoo los, zoo open gekleed zijn."

"Misschien wat al té," zegt de dame.

"Dat is te zeggen, niet veel anders dan bij ons de dames op concerten
en bals. Maar zoo ziet men ze ook in den Corso en in haar huis."

"In haar huis ook?" roept Mevrouw verbaasd, "en dat alle dagen? Gunst,
dat is toch een beetje heel indécent!"

"En gij troft uw vriend Van Aartheim weêr in Milaan aan?" vraagt een
goede kennis van Torteltak, die, om de oude dame nieuwe ergernissen
te sparen, het discours op iets anders wil brengen, en een verhaal
uitlokt, dat hij pas drieëntwintig malen gehoord heeft.

"Ja, dat was eene aangename ontmoeting," begint Torteltak te
verhalen. "Het was juist den laatsten morgen van ons verblijf te
Milaan. Wij gebruikten het ontbijt in het koele salon, dat aan
onze apartementen aansloot, en deden ons te goed aan macaroni en
fijne vruchten, en vergaten niet van tijd tot tijd de Malvoisy aan
te spreken, die in een koelvat met ijs voor ons stond. Op eens
gaat de deur open, en onze vriend de avonturier staat voor onze
oogen. Wij hadden hem in een geruimen tijd niet gezien, en hij had
ons haast tot de _dupes_ van zijne schaakhistorie gemaakt; maar
toch, wij drukten hem hartelijk en vrolijk de hand. Hij was echter
alles behalve opgeruimd; want hij had juist een plegtig vaarwel
aan zijne schoone toegeroepen, en deze occupatie scheen hem niet
erg te hebben opgevrolijkt. Wij hielden onze plagerijen, die wij
hem hadden toegedacht, dus maar voor ons, en bepaalden ons in de
eerste oogenblikken tot de gebruikelijke vragen: "Heden, ben jij
het? Kom je zoo in eens uit de lucht vallen?" welke ontboezemingen
hij met een kort _ja_ en _neen_ beantwoordde. En toen wij nu een
poosje zamen geweest waren, en zoo weêr wat op den ouden voet kwamen,
verhaalde hij ons, met de behoorlijke inleidingen en tusschenredenen,
zoo veel van zijne geschiedenis, als hij goedvond dat wij wisten,
en dat genoeg was om ons te bewijzen, dat het met die schaakhistorie
ook niet alles _couleur de rose_ was. De arme jongen was in een
mal parquet. Hij was het met _Miss_ Cleford zoo tamelijk eens, en
de acht dagen, die hij met haar voor een groot deel _tête à tête_
had doorgebragt, hadden hunne intimiteit niet verminderd. Van dien
kant was dus alles in orde. Maar minder goed stonden zijne zaken
bij haren voogd. _Sir_ Lurgrave was een soort van ellendeling,
die scheen te leven om de familie Van Aartheim te kwellen. De vader
van mijn vriend had een zeer aanzienlijken post in de Oost gehad,
en de Engelschman, die zich daar ook eenige jaren ophield, had zich
door aangenaamheid van omgang en het bewijzen van kleine diensten
tamelijk bij hem ingedrongen. Het doel, dat hij daarbij beoogde,
werd de schoone Mevrouw Van Aartheim al heel spoedig duidelijk; maar
zij verzweeg het haren man, om hem verdriet te besparen, en wist den
valschen vriend op een behoorlijken afstand te houden. Maar nu wil
het ongeluk, dat Mijnheer Van Aartheim sterft. Mevrouw, erfgenaam
van een vrij aanzienlijk vermogen, trekt met haar eenigen zoon naar
Engeland, waar zij geboren en opgevoed is. Lurgrave volgt haar spoedig,
en daar hare positie nu geheel veranderd is, legt hij er zich op toe,
hare hand en te gelijk haar vermogen te vermeesteren. Vijf jaren lang
verijdelt zij al zijne pogingen; maar nu, daar haar zoon zijne studiën
voleindigt heeft, en zij den lastigen indringer niet kan ontvlugten,
besluit zij den wijk naar Holland te nemen, waar zij het eerste jaar
van haar huwelijk heeft doorgebragt. Zij betrekt een buiten in de
omstreken van Utrecht. Maar nog is zij niet veilig. De Engelschman
vervolgt haar ook hier, en om zijne eischen kracht bij te zetten,
legt hij haar papieren voor, waarbij de Heer Van Aartheim verklaart
aan den Heer Lurgrave eene som schuldig te zijn, die oneindig
meer dan haar geheel vermogen bedraagt. Deze stukken zijn met de
handteekeningen van de behoorlijke getuigen voorzien en volkomen _in
forma_. Mevrouw Van Aartheim, die overtuigd is dat de papieren valsch
zijn stelt alle mogelijke onderzoekingen in het werk, en schrijft
aan de getuigen. Maar de een is kort na haar mans dood overleden;
de ander heeft sedert eenige jaren de Oost verlaten, en niemand weet
waarheen.--Lurgrave doet nog meer. Hij kent, even als de moeder,
de liefde van mijn vriend voor zijne pupil, en hij verklaart dat
deze verbintenis geheel afhangt van het besluit van Mevrouw Van
Aartheim. Bijna had de liefhebbende, teedere moeder toegegeven,
om haren zoon gelukkig te maken; maar deze verzet er zich tegen, en
wil zijn geluk niet voor dat zijner moeder koopen. Kort daarna wint
hij berigten in, die hem de hoop geven den getuige te zullen vinden,
van wiens verblijf men onkundig was, en wiens verklaring alles zal
afdoen. Lurgrave wordt ongerust en begint in te binden. Mijn vriend
gaat op reis; maar de Engelschman houdt hem in 't oog en blijft op
korten afstand van hem te meer, omdat zijne nicht zich juist in dezen
tijd te Interlaken bevindt, van waar haar broeder, die haar begeleidt,
een reis in het Oberland zou ondernemen. Te Baden had Van Aartheim
gehoopt nadere berigten in te winnen omtrent den persoon, dien hij
zocht; maar hij werd teleurgesteld, en dit ontging zijnen vijand, dien
hij er ontmoette, niet. Te Lucern trof hem dezelfde teleurstelling,
en toen hij daar Lurgrave ontmoette, was hij al gelukkig met dezen
een contract te kunnen sluiten, hetwelk zijne moeder voorloopig van
alle lastige en kwellende aanzoeken zou bevrijden, maar waartegen hij
beloven moest, zich volstrekt niet met _Miss_ Cleford in te laten,
ten zij haar voogd zelf hem door onwaardige behandeling daartoe
aanleiding gaf. Die aanleiding volgde spoedig; want Lurgrave, wel
inziende dat Van Aartheim in 't eind zou triomferen, had zijne plannen
gemaakt, en gebruik makende van de afwezigheid haars broeders, wilde
hij _Miss_ Cleford dwingen een huwelijk met een zijner vrienden,
een Franschen losbol, schoon van goede familie, aan te gaan; en
door geweld zou hij misschien zijn doel hebben bereikt, zoo niet Van
Aartheim, in tijds onderrigt, door de schaakhistorie zijne plannen had
doen mislukken.--Als nu mijn vriend de handen maar vrij gehad had,
dan zouden wij misschien in Zwitserland bruiloft hebben gehouden;
maar hij wist heel goed, dat zijne moeder nog in de magt van den
Engelschman was, en daarom zorgde hij, dat deze kennis kreeg, dat
hij het contract niet verbroken had, en zijne Jenny weêr aan haren
broeder zou overleveren. Door de familie Hunshow liet hij dezen naar
Milaan ontbieden, en daar scheidden de geliefden, niet wetende of
zij elkander ooit zouden weêrzien."

Het spreekt van zelve, dat, terwijl Torteltak dus aan 't verhalen is,
de noodige aanmerkingen zacht of half overluid worden gemaakt als:
"Neen! zulke monsters, als die Mijnheer Lurgrave, bestaan er toch
niet."--"Maar waarom sprak Mevrouw Van Aartheim er dan niet eens met
een advocaat over?"--"Maar hoe konden zij nu in Zwitserland trouwen,
zonder papieren?"--"Gunst! die jufvrouw was toch een beetje heel ligt,
dat zij zich zoo liet schaken, en dat wel door een jong heer; dat is
al té," enz.--Gelukkig voor het gezelschap, als, wanneer Torteltak op
deze hoogte van zijn verhaal gekomen, of als hij maar even begonnen is,
de boodschap binnen komt: Daar is de knecht, om Jufvrouw T te halen,"
of "de koets van Juffrouw U is voor;" want in de gegeve omstandigheden
is het wel waarschijnlijk, dat die dames spoedig aan allen het sein van
vertrekken zullen geven, "omdat mama doodelijk ongerust zou zijn," of
"dat papa heel bang is, dat de paarden door het lang staan verkouden
zullen worden."--De lezer, wij zijn er zeker van, stemt met de dames
T en U in, en gunt gaarne aan Tortelzak, de rest van zijn verhaal
voor zich te houden.

In het reisjournaal van Polsbroekerwoud vinden wij weinig omtrent de
curiositeiten van Milaan vermeld. De reden hiervan is, dat de goede man
er niet heel veel van gezien had. Reeds te Ivréa was hij begonnen te
klagen over matheid en lusteloosheid; te Vercelli was hij op den inval
gekomen, dat het copieus gebruik van vruchten hem weêr op stel zou
helpen; te Novara werd hij bang, dat hij zijne maag wat sterk verkoeld
had, en zocht dit door eenige glaasjes Rosolio te herstellen: maar al
zijne huismiddeltjes hielpen hem weinig; zijne _malaise_ nam steeds
toe, en hij reed Milaan binnen, omtrent in even opgewekte stemming, als
waarin een detachement gevangenen de poort van Woerden binnenrukt. Toen
de vrienden nu in het _Albergo del Tudesco_ waren afgestapt, en de
overigen zich tot eene wandeling door de stad gereed maakten, besloot
Pols hen niet te vergezellen; maar, zich ten halve ontkleedende en,
niettegenstaande de brandende hitte hem groote druppelen uit de poriën
joeg, een wollen muts over het hoofd trekkende, vlijde hij zich op
een bed neder, in hoop wat aan 't uitwasemen te raken. Maar ook deze
kuur mislukte; want hoewel eene soort van cascade van zijne wangen
op de kussens neêrstortte, zijne benaauwdheid nam toe en werd in
't eind zoo hevig, dat hij aan de schel trok en met drift uitriep:
"Een doctor! cito een doctor!"--De doctor kwam en nam een paar dekens
van het bed; dit gaf al eenige verligting aan den patiënt. "Ik zal
u genezen", ging hij voort, "en wel op een zeer eenvoudige manier,
zonder mixtuurtjes en dergelijke kwakzalverijen,--door olie, alleen
door zuivere olie. Ik gebruik geen ander medicament, noch uit-
noch inwendig. Olie verzacht, lenigt, zuivert, neemt elken prikkel
weg. Alle ziekten ontstaan uit overprikkeling van een der deelen,
en dus is olie een alles afdoend geneesmiddel." Terstond na het
uiten dezer redenering ging Doctor Buonaventa tot de praktijk over;
hij zelf gaf hem een lepel van het frissche en smakelijke vocht in,
en riep eene oude dienstmaagd naar boven, die onzen vriend hoofd,
borst en polsen met olie moest inwrijven.

De doctor verliet zijn patiënt, en gelastte de oude meid, bij den
zieke te blijven en hem zooveel olie toe te dienen, als zij hem in kon
krijgen, en als hij ergens pijn gevoelde, het medicament uitwendig te
appliceren.--Hij liet Pols in verbazing achter over deze eenvoudige
manier van genezen, maar tevens met een vrij onaangenamen smaak in
den mond, en iets in zijn binnenste, dat naar walging zweemde.

"Geef mij toch een glas water!" vroeg hij na een poosje, met een
benaauwd gezigt zijne oppaster aanziende, die naast zijn bed had
post gevat.

"_Si, Signore!_" antwoordde de oude vrouw, die hem niet verstond,
maar die begreep, dat hij weêr eens wilde innemen; en eer hij er op
verdacht was, goot zij hem een tweeden lepel olie in de keel.

"Wijf, ben je razend?" riep Pols.

"_Si, Signore!_" en de vrouw stond alweêr met de flesch gereed.

"Terug!" riep onze vriend angstig. "O Hemel, ik word zoo wonderlijk!"

De vrouw merkte op, dat hij klaagde en terwijl de hand op zijn hart
hield. Zij goot olie op een wollen lap, en begon nu uit al hare magt
de pijnlijke plaats te wrijven.

Pols kon haar geen weêrstand bieden en zonk na deze kuur aemechtig
op zijn kussen neêr. Hij bleef eenigen tijd in deze positie, totdat
een dier vlugge en goêlijke huisdiertjes, die meermalen in dekens
en bedden omspringen, zich opgewekt gevoelde, nadere kennis met den
vreemden heer te maken, en daarom zijn hals tot tooneel verkoos voor
eenige gymnastische en acrobatische oefeningen.

Onze vriend was echter in dezen oogenblik niet tot dergelijke
amusementen gestemd, en dus schielijk zijne hand uit het dek trekkende,
trachtte hij het kleine kunstenaartje in arrest te nemen. Maar
naauwelijks zag de getrouwe oppaster deze beweging, of zij begreep
dat hier spoedige hulp noodig was, en dus den hals van den patiënt
rijkelijk met het vette vocht besproeijende, stelde zij wederom de
manoeuvre met den wollen lap in het werk.

Pols begreep dat het best zou zijn, zich maar volstrekt niet meer
te bewegen. Lang hield hij dit vol; maar eindelijk riep hij met eene
angstige stem: "Ach, kwamen mijne vrienden mij maar te hulp!"

"_Si, Signore!_" en de vrouw bragt hem den lepel weêr aan den
mond. Maar nu was het geduld van Pols ten einde. Hij hield zijne
tanden hardnekkig op elkander gesloten, en te gelijk opspringend,
greep hij de vrouw bij den arm.

Op dit oogenblik kwamen de vrienden van hunne wandeling terug. Zij
bleven verbaasd staan over het schouwspel, dat zij zagen. Daar stond
Pols ten halve ontkleed, met een dubbelen vlaggedoek om zijn middel
gewonden, de blaauwe muts tot over zijne wenkbraauwen getrokken,
zijn gelaat glimmende, en het vet, dat door zijne onverwachte
beweging hem van de lepel in 't gezigt was gespat, van wangen en
kin afvloeijende. Met geweld slingerde hij de vrouw van zich af,
die hem angstig aanzag, en haar medelijden en verbazing in de meest
gebruikelijke Italiaansche vloeken openbaarde. Wij zullen hare
uitboezemingen hier niet herhalen, maar verwijzen den weetgierigen
lezer naar den eersten den besten roman, waarvan Italië het tooneel is,
en waarin hij eene profusie van zoodanige kunsttermen zal aantreffen.

Het gelukte den vrienden de woede van Pols te matigen, door de
gedienstige waakster weg te zenden; maar het was minder in hunne
magt om de onaangename uitwerking der toegediende medicamenten tegen
te gaan; doch hier kwam de natuur te hulp, en de maag van Pols gaf
duidelijk te kennen, dat zij van al die vettigheid niet gediend
beliefde. Den volgenden morgen was hij reeds weêr zoover hersteld,
als toen hij den Doctor liet ontbieden, en toen deze hem een tweede
bezoek gaf, verleende de vrees voor nieuwe kuren hem kracht om
zich volkomen genezen te verklaren. Buonaventa verzocht hem, zijn
systeem in Holland bekend te maken, en had de edelmoedigheid, zich
met 20 liras voor twee visites te vergenoegen. Op de rekening van
Reichmann was beleefdelijk melding gemaakt van eenige vetvlakken op
beddengoed en tapijten. En toen de reizigers eindelijk vertrokken,
zag Pols onder het aantal bedienden, dat met uitgestoken handen tot
aan de poort van het hotel uitgeleide deden, nog eenmaal zijne waardige
waakster weder. Met weêrzin gaf hij haar het kleinst mogelijke fooitje,
waarvoor hij nu nog een krachtigen en zeer populairen vloek terugkreeg.

De reizigers verlieten Milaan; en toen zij van eene kleine hoogte
nog een laatsten blik op de prachtige stad sloegen, riep Veervlug in
verrukking uit: "Het is een land, overvloeijende van melk en honig!"

"En van olie!" voegde Pols er zuchtend bij.





HOOFDSTUK XXVII.

    Waarin veel beredeneerd en weinig bewezen wordt, én waarin de
    reizigers eene herberg aantreffen, waar op het uithangbord _vrij
    wijn_ niet maar voor de leus geschreven is.


	"De liefde tot zijn lant is ieder aangeboren,"


zegt Vondel, en zijn levensbeschrijver merkt aan, dat hij het bewees,
"weinig jaren voor zijn doodt naar Keulen reisende, en zijn vermaak
neemende met op de bedtsteê te klimmen, daar hij ter weerelt quam." Men
kan dit gezegde van onzen dichter maandelijks als motto aantreffen
voor den Staat der runderen, schapen, varkens enz., die zich in de
Bedelaarskoloniën van ons dierbaar vaderland bevinden. En zoo dit
alles nog niet genoeg is, om dezulken te weêrleggen, die aan die
aangeboren liefde twijfelen, of die andere landen boven het hunne
verkiezen, zij worden krachtig, gemoedelijk en met zachtzinnigheid
overtuigd door de schoone regelen van een later dichter:


	"Dat hij verga, die, diep verbasterd,
	Den vaderlandschen grond miskent."


En met dat al, daar zijn voorbeelden van sommigen, die, in Holland
gewonnen en geboren, terwijl zij, in zeer aangenaam gezelschap
in den vreemde reizende, landen aanschouwden nog schooner dan
het hunne, in sommige oogenblikken vergaten te juichen om hun
voorregt, als "op Nederlandschen grond geteeld." Tot verbetering
dier stemming kan misschien somtijds dienstig zijn eene zeer wijze
en verstandige redenering, waarin het vaderland als het puikje
aller landen wordt voorgesteld, en waarin al de voorregten worden
aangetoond, die de bewoners van dat dierbaar en begunstigd plekje
gronds bezitten. Maar meer nog dan al die redeneringen strekken vaak
toevallige omstandigheden en ontmoetingen, om bij den verketterden
of dwalenden reiziger de liefde tot zijn land weêr op te wekken. Als
hij bij voorbeeld begint te bemerken, dat zijn geldbuidel slechts
weinige sequinen meer bevat, en hij bedenkt, dat hij te huis nooit
voor geldgebrek te vreezen heeft, of als hij na een vermoeijenden
togt op een hard en morsig leger de rust te vergeefs zoekt, dan,
ja dan zou ook hij gaarne "zijn vermaak neemen met op de bedsteê te
klimmen, daar hij ter weerelt quam."

Ook onder de vrienden van Polsbroekerwoud was het nu en dan niet
pluis met de warme liefde voor het land "aan de baren ontwoekerd en
door de voorvaderen vrijgestreden." Het ergst maakte het Veervlug,
die altijd met vergelijkingen aankwam, als iets bijzonder schoons
hun oog trof. Pols kwam dan wel tusschenbeiden met "daar is toch
maar één Holland," of de alles afdoende uitspraak "Oost west, thuis
best." Maar dan begon zijn vriend: "Wat! al heeft ook mijn wieg in
een moeras gestaan, en al hebben mij bijna dertig jaren de nevelen
van het Noorden de oogen verduisterd, ik vind het denkbeeld niet
verschrikkelijk van een bruidsbed tusschen de bloemalpen een helderen
zuidelijken hemel boven een grijs hoofd. Neen, het zou beleedigen
worden van den Schepper om die drassige landen, door menschelijke
kunst aangewonnen, door menschenhand omdijkt, de voorkeur te geven
boven de bloeijende valleijen, door de hand der Almagt met een
keten van bergen omgeven. Moge ik bewaard blijven voor zulk eene
verblinding!"--Het zou Pols zeker gemakkelijk geweest zijn om zijn
vriend in bondige en betoogende redeneringen te weêrleggen; maar hij
vond bij zulke gelegenheden meer kracht van overtuiging in den uitroep:
"Nu, ik blijf toch maar zeggen "Holland bovenal!" al heb ik er kind
noch kraai, nu Mijntje dood is."

Wij moeten het echter tot eer van Veervlug zeggen, dat, in weêrwil van
al zijne bespiegelingen en uitboezemingen, in zijn hart altijd nog veel
gevoel overbleef voor hetgeen hem aan zijn vaderland verbond. Bij
al de voorstellingen van geluk, in die heerlijke vreemde landen
te smaken, haalde hij eene menigte voorwerpen, waaraan hij zich
verknocht gevoelde, en die met hem tot de landverhuizing zouden
moeten besluiten; en dan zelfs twijfelde hij somwijlen, of hij op
vreemden grond wel ooit zoo gelukkig zou kunnen wezen, als op de
plaats, waaraan zich zoo vele aangename en teedere herinneringen
verbonden. Maar het meest ontwaakte bij hem en bij al de vrienden
de liefde en het verlangen naar zijn geboortegrond, toen zij Milaan
verlatende, de terugreis aannamen. Tot nu toe hadden zij terwijl
zij voortreizende de schoonheden van Duitschland en Zwitserland
bewonderden, altijd nog één punt voor oogen, het grenspunt van hun
togt. Hoe schoon zij alles vonden, hoe veel genoegen zij smaakten,
daarheen wendde zich met verlangen hun oog; het was als het doel
waarnaar zij streefden, dat elken dag de bereiking nader kwam, en
dus steeds hun verwachting hooger spande. Dit doel was nu bereikt,
en schoon zij ook op den terugtogt misschien nog evenveel nieuwe
schoonheden zouden ontdekken en aangename gewaarwordingen gevoelen,
zij moesten weêr een nieuw rustpunt voor oogen hebben, en dit was
nu de terugkomst in het vaderland. Als op eenmaal deden zich nu weêr
stemmen in hen hooren, lang onderdrukt of verdoofd. Een zoet verlangen
ontwaakte, aangename voorstellingen van de vreugde des wederziens,
van geluk en rust, kregen dagelijks meer en meer voedsel, en daar
waren spreekwoorden noch uitroepen van Pols, noodig om de vrienden
in eene behoorlijke vaderlandlievende stemming te houden.

Tegen den middag van den eersten dag hunner terugreize kwamen zij
te Sesto Calende aan, waar zij zich in de stoomboot inscheepten,
om den tour op het Lago Maggiore te maken. Het was misschien wel
beschamend voor Hollandsche jongelingen, waarvan sommigen nog niet hun
geheel vaderland hadden doorkruist,--die het oostelijk gedeelte van
Drenthe niet hadden gezien, en den heerlijken weg tusschen Breda en 's
Bosch slechts bij reputatie kenden,--om zich in 't gezigt der kusten
van het Lombardijsche meer te verlustigen, en de woeste majesteit,
vereenigd aan de schoonheden van eene zachte en lagchende natuur te
bewonderen; bij velen hunner kwam misschien een stil verwijt op, dat
zij Schiermonnikoog nog niet kenden, terwijl zij op Isola Bella aan
wal stapten; maar toch, in weelde en genot doorwandelden zij de lanen
van laurier- en oranjeboomen; in stille verrukking rustten zij onder
de hooge bloeijende cypressen, en lieten zij van de terrassen voor het
marmeren paleis der Boromei hun oog over de blaauwe wateren weiden,
waarin de welige bloemtrossen en het donker groen zich spiegelden.

Het was al den vrienden aangenaam, dat Van Aartheim zich te Milaan
weêr bij hen had aangesloten, en ten minste zeker tot Straatsburg met
hen zou reizen. De achting en liefde, die zij voor hem gevoelden,
was, nadat zij een gedeelte zijner lotgevallen kenden, niet
verminderd. Onwillekeurig oefende zijne tegenwoordigheid eenen
gunstigen invloed op hen uit, en een zeker _poids_, dat hij over
allen had, liet zich zeer goed gevoelen, zonder dat het iemand hunner
drukte. Maar De Morder beteugelde in zijn bijzijn aanmerkelijk zijne
ontevredenheid, want Van Aartheim wist heel aardig zijne grieven te
wegen en weg te redeneren; Holstaff was bang voor zijn spottenden
glimlach; Torteltak gevoelde eerbied voor iemand, die meisjes
zoover kon brengen, dat zij zich lieten schaken, en die daarin niets
buitengewoons scheen te vinden: in één woord, allen beijverden zich
minder om zich van hun slechtste of bespottelijkste zijde te doen
zien, en hadden tevens de satisfactie al het goede, dat zij bezaten,
te zien op prijs gesteld. Pols alleen bleef steeds dezelfde, omdat
hij maar ééne zijde had waaraan hij zich kon vertoonen.

Een ligt schuitje voerde de reizigers over de grondelooze watervlakte,
die Isola Bella van het vaste land scheidt. Te Baveno stapten zij in
een _albergo_ af, die de roeijers hun gerecommendeerd hadden, en die
er uitwendig zeer schilderachtig, inwendig zeer morsig uitzag. De
waardin begroette hen als _Eccellenza's_ en _Augustissimo's_, en
gaf zich de moeite, om de bovenste laag stof van tafel en stoelen
weg te nemen, de kippen, die in de kamer patrouilleerden, een wenk
te geven om een ander vertrek te zoeken, en door eene manoeuvre
met haar voorschoot eenige honderden insecten, die tegen glazen en
muren een middagslaapje namen, om te brengen; welke laatste handgreep
tevens het gelukkig gevolg had, dat de overige gevleugelde diertjes,
klaar wakker geworden, onrustig begonnen om te zwerven, en zich door
gonzende koorzangen wat op te vrolijken.

In weêrwil van al deze bemoeijingen der goede waardin scheen het
sommigen der heeren toe, dat hare receptiezaal geen zeer comfortabel
verblijf was. De temperatuur scheen hun ook al zoo geschikt voor
bloeijende aloës, als voor afgematte reizigers; zij zagen dus elkander
aan, of zij hier wel blijven wilden: maar de gulle gastvrouw plaatste
de stoelen zoo in hunne nabijheid, en verzekerde hun zoo dringend,
dat zij van harte welkom waren en haar volstrekt niet geneerden,
dat zij het zeker als eene onbeleefdheid zou hebben opgenomen, indien
de heeren terstond weer vertrokken waren. Om hare redenen kracht bij
te zetten, bragt zij ongevergd een paar flesschen wijn op tafel, en
verzocht hare gasten, te doen of zij te huis waren. De goedhartige
toon, waarop de oude vrouw dit alles zeide, bevestigde de vrienden
in hun plan, om haar niet voor het hoofd te stooten. Zij plaatsten
zich dus zoo veel op hun gemak, als in de gegevene omstandigheden
mogelijk was, en maakten van den aangeboden wijn gebruik.

"Daar is een vreemde smaak aan dien wijn," voegde De Morder de waardin
toe; "iets van harst of teer."

"Dat zou ik hopen," antwoordde zij: "ik heb ze in nieuwe vaten geperst,
en die zouden niet veel deugen, als zij niet een beetje van dien
smaak afgaven. Maar anders is de wijn goed, niet waar? Hij is van
mijn eigen grond, en ik heb hem met mijne dochter alleen bereid;
daar zijn geen andere handen aan geweest."

Deze verklaring en de verschijning der dochter, wier wangen en vingeren
getuigden, dat zij geen overdadig gebruik van waschwater maakte,
bragt niet veel bij, om den heeren een _haut gout_ aan den flaauwen
en troebelen landwijn te doen ontdekken. Zij hadden overigens te veel
dorst en waren te lang op reis, om zich verder in bespiegelingen te
verdiepen, wat er al met het vocht kon gebeurd zijn eer zij het in
flesschen voor zich zagen.

Na een uurtje poozens, wilden zij hunnen togt voortzetten; maar
de gastvrouw scheen geheel andere plannen te hebben: zij wist de
vrienden te overtuigen, dat zij eerst moesten dineren, en dan,
als het wat koeler was, konden opwandelen. En terwijl spreidde zij
reeds een servet over de tafel uit, dat misschien van den Maartschen
bleek was gekomen, maar dan toch in dien tusschentijd herhaalde malen
gebruikt. Hare dochter bragt de schotels, op welker randen zij de
sporen harer lieve vingeren achterliet; en zelfs aan het opdoen der
spijzen kon men bemerken, dat zij het gebruik van vorken en lepels bij
zulke gelegenheden voor noodelooze weelde hield. "Nu maar toegetast,"
riep de gulle waardin: "het is kostelijk eten, en alles met de beste
olie toebereid."

"Met olie?" riep Pols verschrikt: "alles? ook die macaroni?"

"Neen, die is met Parmesaansche kaas gestoofd. Ik wil er nog wat
meer op doen." Zij raspte de kaas en strooide ze met hare vingeren
op den schotel.

Terwijl zij aten, onderhield de waardin hare gasten over de menigte
reizigers, die bij haar logeerden, en scheen er niet tegen te hebben,
dat onze vrienden dit voorbeeld zouden volgen. "Ik heb boven fraaije
apartementen, waar Prinsen en Graven en Baronnen geslapen hebben,
en de aanzienlijkste reizigers uit alle landen hebben mij altijd
hunne tevredenheid betuigd." De _Eccellenza's_ van heden gaven echter
duidelijk te kennen, dat zij geen plan hadden, het getal dier tevredene
logés te vergrooten, en stellig nog dien avond tot Fariolo moesten
voortreizen. In het eind berustte zij in hun voornemen, maar begon
nu uit te vorschen, welke landslieden zij aan tafel had. Zij begon te
raden--Engeland, Frankrijk, Rusland, en zoo vele Europeesche staten,
als haar maar bij naam bekend waren.

"Ik zal het u maar zeggen," zeide een hunner: "wij zijn Hollanders."

Zeer natuurlijk zouden de reizigers het gevonden hebben, als de
waardin van Baveno nu gevraagd had, in welk werelddeel Holland te huis
behoorde, daar men hun aan het Postkantoor te Milaan verklaard had,
dit land niet te kennen, en een beroemd Historicus te Genève, het
Groot-Hertogdom Holland onder de Duitsche Staten had opgeteld; maar
tot hunne verbazing begon de vrouw op eens luide vreugdekreten voort
te brengen, en eenige Heiligen aan te roepen om in haar blijdschap
te deelen, terwijl zij hare dochter uit de keuken binnenhaalde,
meer gillende dan sprekende: "Cilie, zie dan toch! het zijn, bij den
Heiligen X., Hollanders!"

"Toch niet van Leyden?" vroeg Cilie.

Pols, den naam _Leyden_ hoorende, een der weinige woorden, die
hij van het gesprek verstond, legde zijn vork neêr, en zijn mond,
die zich voor een beet macaroni geopend had, bleef in deze positie,
om moeder en dochter verbaasd aan te gapen. Torteltak tastte in zijn
zak, of hij misschien zijn pas verloren had en die in de handen der
vrouw was geraakt.

"Ja, van Leyden," riep de moeder, die een der heeren had zien
knikken. "Kent gij mijn zoon niet, mijn Piëtro, of mijn neef? Ja,
gij moet ze kennen; want zij wonen in uwe stad."

"Maar vertel dan toch, wie zijn zij? wat doen zij?" vroeg Veervlug.

"Mijn neef handelt er, een mooije, rijke handel, in galanteriën. Hij
woont er al lang; maar voor twee jaren schreef hij aan mijn zoon,
die regter was te Locarno, maar niet rijk, dat hij naar Holland
moest komen, dat hij daar eene uitmuntende betrekking voor hem wist,
en dat hij in weinige jaren zoo rijk kon worden als de Boromeï."

"_Santa Maria!_" riep de dochter op eens: "wat lijkt hij op Piëtro!" En
zij trok hare moeder tot voor Torteltak, dien zij al gedurig met
aandacht had beschouwd.

"Als de eene engel den anderen," riep de moeder, hem verrukt aanziende.

"Maar wie is dan toch die Piëtro?" vroeg Torteltak.

"Wel mijn zoon, die naar zijn neef in Holland reisde, en die door
zijn invloed terstond zeer voordeelig werd geplaatst als eerste
élève bij een schoorsteenveger en rookverdrijver, en die nu zelf al
schoorsteenvegersbaas is."

"Zoo!" zeide Torteltak koeltjes, even alsof deze frappante gelijkenis
hem niet ten toppunt van verrukking voerde.

"Dan geloof ik, dat ik hem wel gekend heb," viel Veervlug in: "een
mooije jongen, een beetje een fat; maar zijne handen gelijken veel
op die zijner zuster."

Torteltak moest, of hij wilde of niet, lagchen, en keek beurtelings
zijne blanke handen en die van het meisje van Baveno aan.

"Ja, gij kent hem," zeide de vrouw, met welgevallen de vrienden
aanziende.

"Kom, moeder! drink eens op de gezondheid van uw zoon!" zei van
Aartheim, haar een glas aanbiedende.

"Dank je wel, lieve, goede Eccellenza's!" zei de moeder, terwijl
een traan in haar glas viel "Ik beveel mijn Piëtro wel aan uwe
Eccellenza's aan. Hij is een brave, beste jongen..... En als de
schoorsteenen van Uwe Eccellenza's vuil zijn."..... voegde zij er na
eenige oogenblikken bij.

"Wij zullen om hem denken, vrouwtje! en als ge misschien een lettertje
aan hem wilt meêgeven..."

"Dank je Eccellenza's wel; maar ik kan niet best schrijven, en mijn
zoon niet best lezen. Maar druk hem eens hartelijk de hand voor mij;
dat zal hij beter verstaan."

Terwijl drukte de moeder de hand van Torteltak, en zij zou hem
misschien wel hebben willen omhelzen, omdat hij zoo op Piëtro geleek;
maar onze vriend zag hiervan de noodzakelijkheid niet in, te minder
omdat hij die commissie dan toch niet letterlijk had kunnen volvoeren.

Een half uur daarna namen de vrienden afscheid van hunne gulle
gastvrouw. Toen zij de rekening inleverde, maakte een der vrienden
haar opmerkzaam, dat zij den wijn had vergeten te noteren.

"Ik zou mij voor Uwe Eccellenza's en voor alle Heiligen schamen,"
antwoordde zij, "indien ik mij den wijn liet betalen, waarmeê mijn
zoons gezondheid is gedronken."





HOOFDSTUK XXVIII.

    Hetwelk aantoont, dat het zeer gevaarlijk is, te digt langs een
    afgrond te wandelen.


Als men van Locarno of Bellinzona de reis naar het noorden wil
ondernemen, en men besloten heeft niet den weg over den Simplon te
volgen, dan steekt er niets wonderlijks in, dat men den St. Gothard
overtrekt die een vrij gemakkelijken en gebaanden weg aanbiedt; want
gelijk reeds in de vorige eeuw de _Duchess of Devonshire_ aanmerkte:


	"'Midst tow'ring cliffs and tracts of endless cold
	Th'industrious path pervades the rugged stone,
	And seems................................
	A granite girdle o'er the mountain thrown."


en sedert het bezoek van de edele Georgiana heeft de kunst nog steeds
het hare bijgebragt, om den weg te verbeteren en te verfraaijen.

De zon begon reeds te dalen, voordat het reisgezelschap van
Polsbroekerwoud den top des bergs had bereikt, en schoon zij zich
aan het Hospenthal noch te Audermat ophielden, zagen zij duidelijk,
dat zij moeijelijk vóór den nacht Amsteg konden bereiken, en trokken
daarom met den meesten spoed voorwaarts. Reeds begon zich het licht aan
de enge bergwegen te onttrekken, toen zij aan de plaats kwamen, waar de
Reuss zich met donderend geweld van de rotsen afstort, en zij zagen de
wateren, in de hoogte nog door de stralen der avondzon gekleurd, als
zwarte stroomen door den afgrond inzwelgen. Het was een koude avond;
de wind woei snerpend en dikke wolken rustten op de duizendvoetenhooge
rotsen, of werden door de spitse toppen vaneengescheurd. In sombere
stilte gingen de reizigers langs de afgronden en onder de duistere
galerijen tusschen de Duivelsbrug en den Pfaffensprung voort; de woeste
natuur vervulde hen met ernst en bijna met schrik. Schoon zij er aan
gewoon waren, weinige menschen op hunne wegen te zien, zagen zij nu
angstig om zich heen, of niet nog eenig levend wezen hen zou ontmoeten,
als om hen de verzekering te geven, dat daarginds, aan het einde dier
naakte rotswanden en akelige holen, eene lagchende en bloeijende vallei
hen wachtte, waar herbergzaamheid en gezelligheid woonden. Doch niets
hoorden zij dan het steeds afnemend gedruisch van den bergstroom;
niets ontdekte hun oog dan vervaarlijke steenklompen, die over den
weg neêrhingen en slechts een wenk schenen af te wachten om in een
oogenblik het menschelijk kunstwerk van jaren te vernielen. Maar toen
zij nu uit de lange en donkere galerij van de Schoellenen weêr in de
vrije lucht kwamen, zagen zij op korten afstand voor zich eene witte
gestalte, die zich bewoog.

"Ik geloof dat ik menschen zie!" riep Veervlug vrolijk uit.

"Als het in 's Hemels naam maar niet de geest van den monnik is,"
zegt de gids.

"Daar zijn geen spoken," zegt Pols, die wit wordt als een doek.

Zij kwamen nader en Pols had gelijk; het was geen spook, maar eene
jonge vrouw in ligte kleeding, wier sluijer om een kruis woei,
waartegen zij geknield lag. Naast haar stonden twee mannen, die elk
harer bewegingen gadesloegen. Op den achtergrond hield een rijtuig
stil.

Verwonderd bleven de vrienden op een afstand staan; maar nu zagen
zij haar op eens haastig oprijzen en in woeste beweging de handen
omhoogslaan. Zij doet een stap voorwaarts naar den steilen afgrond,
en als belette haar eene hevige benaauwdheid te spreken, zegt zij op
afgebroken toon: "Adolf--mijn Adolf--kom--geef mij mijn kind!--Ik
wacht u, o God, ik wacht u--zoo lang!" En zij maakt een beweging,
als wilde zij zich in de diepte storten.

Holstaff zoekt naar zijn zakdoek. Pols merkt aan, dat die vrouw zeker
niet bij haar positive was. Torteltak schiet toe; maar reeds hebben
hare geleiders haar naar de andere zijde des wegs voortgetrokken. Op
eens ziet zij den jongeling, en terwijl zij zich tracht los te rukken,
roept zij: "Niet waar, gij komt van hem? maar waar is mijn kind?"

Torteltak ziet haar verschrikt aan, en slaat angstig de oogen neder.

"O God, is het dan waar? dood, dood, beiden dood!" en haar hoofd zinkt
op den arm van een der mannen, en de kleur des doods verspreidt zich
op haar gelaat. Zij ligt bewusteloos neder.

Maar op eens, schoon nog hare oogen gesloten zijn, schijnt het
leven in haar terug te keeren. Zij strekt haren arm uit, en drukt
de hand aan haar hoofd. "O was die benaauwde droom maar uit!" riep
zij. "Adolf! mijn geliefde! maak toch mij wakker!... Ha, daar hoor
ik hem, ik hoor mijn kind, ja ik hoor u, mijn lieve zoete Anton! uw
moeder komt!"

En zij leunt tegen de hoogte aan, terwijl zij zich beweegt als wiegde
zij een kind in slaap. Op eens begint zij met zachte stem te zingen:


	"Schlummre sanft! Noch an dem Mutterherzen
	Fühlst Du nicht des Lebens Qual und Lust;
	Deine Träume kennen keine Schmerzen;
	Deine Welt ist Deiner Mutter Brust."


De maan, die langzamerhand over de bergen begon op te gaan, wierp
een flaauw licht tusschen de rotsen, waar dit tooneel plaats had. In
haar schijnsel vertoonde zich aan het oog der reizigers eene schoone,
jonge vrouw, doch wier gelaat met een doodelijk bleek was overtogen,
en wier oogen vol smachtende liefde op haren schoot waren gewend, waar
zeker dikwijls een teeder knaapje had gerust, maar die nu ledig was.

De schoone moeder slaat de oogen op, en daar ziet zij Torteltak weder;
maar nu verschijnt er eene woeste vreugd op haar gelaat: zij vliegt
tot hem, sluit hem teeder in hare armen. "Ha, ha, zijt ge daar,
mijn geliefde, mijn dierbaarste!--Ja, ik wist wel, gij moest mij
plagen--ik had u een kus geweigerd--maar o, ik was zoo ongerust!--ik
had zoo veel pijn--hier,--hier!" Zij drukte de hand des jongeling
met kracht op haar hart.

Torteltak tracht te spreken; maar zij legt hem de hand op den
mond. "St! st!--maak Anton niet wakker--hij slaapt, de lieve
engel. Hier, zie hem!"

"Mevrouw!" zegt Torteltak, sidderend van medelijden en schrik.

Zij ziet hem aan, en een vreeselijke gil klinkt hem in de ooren. "Neen,
ik ken u niet!--o God! het is dan geen droom!"--Een gloeijend rood
bedekt haar geheel gelaat; vreeselijk wild rollen hare oogen; zij rukt
zich los en vliegt naar den afgrond. "Ja, ik kom, mijne geliefden! gij
hebt mij al te lang gewacht,--daar--in de diepte!"

Maar de twee mannen, die met haar waren, en Torteltak, weêrhielden
haar nog in tijds. Vruchteloos spande zij hare laatste krachten in,
om zich los te rukken. "O God! help mij, mijn Adolf! ze willen mij
van u scheiden, en ben ik dan Anton's moeder niet?" Maar nu zonk zij
ook uitgeput in des jongelings armen, die haar in het rijtuig droeg;
een der geleiders plaatste zich met Torteltak bij haar, en de calêche
reed met spoed naar Amsteg.

De andere der mannen, die met de overige vrienden te voet denzelfden
weg insloeg, deelde hun nu mede, dat voor drie dagen in het logement
_de Engel_ te Amsteg, waarvan hij de _Gastgeber_ was, een jong paar met
een kind van twee jaren den nacht had doorgebracht. Zij hadden bij hem
een rijtuig naar Bellinzona aangenomen en waren den berg opgereden;
maar in de nabijheid van den Pfaffensprung waren zij afgestapt, om,
voor het rijtuig uit wandelende, de woeste natuurtooneelen beter te
kunnen opnemen. Aan de plaats gekomen, die zij nu verlieten, had de
jonge moeder, die haar kind droeg, te digt langs den afgrond gewandeld;
eene onverwachte beweging van het knaapje deed haar het evenwigt
verliezen, en zij stortte naar de diepte neder. Gelukkig bleef zij
met haar kleed aan een boomstronk hangen, en geen minuut verliep,
of de man had haar reeds in zijne armen. Maar nu roept zij op eens:
"Mijn kind!" De man ziet dat zij den lieven knaap niet meer op den
arm heeft, loopt terug, ziet het in de diepte neêrgestort, en de
ongelukkige, als had hij het levenlooze wicht nog kunnen redden,
werpt zich in den afgrond. Op één rotsklomp hebben zij beiden den
dood gevonden, en de bergstroom heeft hen heengevoerd, de Hemel weet
waarheen. De vrouw, die op den weg als vastgenageld stond, werd door
den koetsier in het rijtuig gedragen, en kwam weinige uren later
op die plaats, die zij zoo gelukkig en vrolijk verlaten had, als
kinderlooze weduwe terug. Zij zag strak voor zich neder, sprak niet,
en gebruikte geen voedsel. Zij liet een houten kruis maken, dat zij
zelve op de plaats wilde zien planten. De kastelein en zijn broeder
vergezelden haar, en zij kwamen aan, weinige oogenblikken nadat het
kruis was opgerigt. Maar toen nu de vrouw op de plaats kwam, waar
het ongeluk gebeurd was, scheen zij op eens al hare bedaardheid te
verliezen, zoo de toestand, waarin zij verkeerd had, dien naam kon
dragen. Van het overige waren de reizigers zelve getuigen geweest.

Dit verhaal en het voorgevallene had de vrienden zeer getroffen;
vermoeid en treurig kwamen zij in _de Engel_ te Amsteg aan. Zij
vonden Torteltak in de hevigste agitatie. De jonge vrouw was nog
steeds zonder bewustheid.

"Ik heb haar meer gezien," riep de jongeling "maar zij kan het toch
niet wezen. Neen, dat is onmogelijk.--Kastelein, weet gij den naam
ook van den ongelukkigen reiziger?"

"De Heer Sindenton uit Aken," antwoordde deze.

Torteltak zonk uitgeput op een stoel neder, en weende.





HOOFDSTUK XXIX.

    Waarin de reizigers eenig oponthoud hebben, maar dat de lezer
    zonder oponthoud kan eindigen.


Treffende en treurige voorvallen, die den mensch ontmoeten, laten
natuurlijk altijd eenigen indruk bij hem na. Indien hij nu zelf in die
rampen en ongelukken betrokken is, dringt die indruk dieper door; maar
het diepst, wanneer zij met zijne eigene omstandigheden, of zelfs met
zijn leven, in naauw verband staan. Een smartelijk verlies, waarvoor
de mensch misschien troost zou kunnen, de Christen moeten vinden,
maar dat in zijne geheele manier van zijn en handelen eene merkbare
verandering te weeg brengt, doet hem daarom misschien te langer
pijn, omdat hij, bij het onaangename van ieder dier veranderingen,
tot de oorzaak opklimt, die hem daartoe dwingt, en deze op nieuw in
al hare verschrikkelijkheid voor zich ziet, terwijl bij een anderen,
in wien het even treurige gewaarwordingen verwekt, maar minder in
zijn leven indringt, en hem in dit opzigt laat wie hij is, spoediger
het bittere der droefheid wordt weggenomen, en in zacht, weemoedig
smartgevoel veranderd.

De indruk der treurige scène, waarvan zij op den Saint-Gothard getuigen
waren geweest, op de vrienden liet het langst sporen na bij Torteltak,
als den eenigen, die tot Sindenton in naauwere betrekking had gestaan;
en nog zult gij hem nooit over dit voorval hooren spreken, zonder
dat hij daarbij eenige weemoedige treurigheid openbaart. Maar toch,
daar waren door den dood des jongelings geene banden losgescheurd;
want de betrekking, waarin zij tot elkander gestaan hadden, was meer
eene gewoonte van omgaan geweest, dan eene teedere vriendschap. Indien
hij zijn ouden kennis niet voor weinige dagen te Aken had ontmoet en
zich niet zoo had verlustigd in zijn geluk, zou hij, bij het vernemen
der treurmare, zich misschien vergenoegd hebben met den uitroep:
"Die arme duivel! hij is er ook alweêr geweest. Hij was een beste
jongen."--Maar nu was het hem, alsof een schoone schilderij, in welks
beschouwing hij zich meermalen verlustigde, als hij zich in zijne
verbeelding op den Louisberg verplaatste, op eens totaal voor hem
was bedorven; en schoon hij ook oogenblikken had, waarin hij dacht,
dat hij er waarlijk ongelukkig door was, zijn gevoel verdiende meer
den naam van spijt dan van droefheid; het was voor hem meer jammer
dan ongelukkig.

Maar met dat al, de eerste dagen na de treurige ontmoeting was
hij geheel onvatbaar voor de verschillende reisgenoegens, die de
anderen langzamerhand weêr begonnen te smaken. Doch wel begrijpende,
dat zijne vrienden niet op den duur sympathie met zijne smart konden
hebben, was hij verstandig genoeg, zijne klagten voor zich te houden,
uit vrees dat er bij hun medelijdend "ja, 't is heel naar en akelig,
ook voor u," niet eindelijk onwillekeurig het denkbeeld zou opkomen:
"maar toch ook voor ons, dat hij altijd met Jeremiades aankomt."

Het was hem nu intusschen heel welkom, dat het in hun reisplan lag, om
den retour vrij expediet af te leggen. Zij bezagen dan ook maar vlugtig
het land, waar Willem Tell vóór ettelijke eeuwen zulk eene verbazende
rol speelde schoon zij zich verwonderden, dat op de plaats zelve de
historie een minder levendigen indruk op hen maakte, dan toen zij ze
uit hunne kinderboekjes vernamen. Zij namen evenwel, als conscienteuse
reizigers, de verschillende kapellen in oogenschouw, die te Burglen
en op den _Tell's Platte_ ter eere van den grondlegger der vrijheid
gesticht zijn, en die door smakeloosheid van bouworde uitmunten, en
met minder schoone schilderstukken zijn versierd, dan de gravures,
die wij er bij ons te land van aantreffen in plattelands-herbergen,
of bij onze oude keukenmeid, die met een tuinknecht getrouwd is.

Van Brunnen is men in korten tijd te Zurich, als de paarden goed
loopen en maar een ligt rijtuig te trekken hebben. Dit ondervonden de
vrienden, en zij hoopten nu ook zonder verder oponthoud te Constants te
zullen komen, waarheen zij, boven op de diligence gezeten, 's morgens
ten zes ure vertrokken.

Geheel zonder oponthoud voleinden zij echter deze reis niet; want
terwijl zij, door een lieflijken zonneschijn gestoofd, in een aangenaam
dutje verzonken waren, waarschijnlijk om zich de streken, die zij
doortrokken, zoo mooi als zij zelve wilden te kunnen voorstellen,
werden zij op eenmaal in de nabijheid van Frauenfeld in hunne
meditaties gestoord in toevallig juist een ondeelbaar oogenblik,
nadat het breken van de as de diligence had doen omvervallen.

"Zijn wij hier aan eene pleisterplaats?" vroeg Pols, die vrij vast
geslapen had en nu vrij onzacht op den grond neêrkwam.

"Ja, ik ben wakker, ik sta al op: maar schud me zoo niet!" riep
Veervlug, die naast hem in een hoop zand werd geworpen.

"Mijnheer! zie wat beter voor u!" zei een slaperig heer in den wagen,
die een half dozijn passagiers op zijn lijf kreeg.

"Ach, conducteur! laat er mij maar uit, want ik houd niets van
ongelukken!" riep een dametje.

"Ik ben dood!" schreeuwde een Franschman, met drift uit de cabriolet
springende.

En ieder der passagiers, die in en naast de omgevallene diligence
lagen, scheen zich verpligt te gevoelen, door eene meer of minder
gepaste phrase te kennen te geven, dat dit evenement niet onopgemerkt
voor hem had plaats gehad.

Weinige oogenblikken later stonden al de reizigers op den straatweg
de paarden na te staren, die volstrekt niet verschrikt waren, maar
begrepen, dat zij op hun tijd op het station Frauenfeld moesten
aankomen. Bij de passagiers openbaarde zich nog eenige oogenblikken
bezorgdheid voor hunne goederen; vooral het dametje, dat niet van
ongelukken hield, nam informatiën naar hare hoedendoos maar de
conducteur beloofde voor alles te zullen zorgen, en ook aan het
verlangen der dame te voldoen, dat de doos toch vooral niet scheef
gehouden werd. En daar de poort van Frauenfeld reeds in het gezigt
was, besloten de reizigers niet op hun regt te staan, om daar in
staatsie binnen te rijden, maar liever door eene kleine wandeling
den schrik wat te verzetten. Allen konden zich verheugen goed van de
reis te zijn afgekomen, met uitzondering van eene dame, die aan haar
linkeroog de aanraking had gevoeld van de laars van haren overbuur,
welke laars meer indruk op haar gemaakt had, dan de _oeuillades_,
die hij haar sedert uren had toegeworpen.

De waard uit _het Hert_, die de paarden op stal had zien aankomen,
maar door dezen niet genoeg inlichtingen had kunnen bekomen omtrent
het gebeurde, maakte nu uit de verschillende kreten en uitroepen op,
waarom de diligence niet was meêgekomen, en de vrolijke _Kellner_
Jacques, die ieder der reizigers een glas _kirschwasser_ opdrong om
weêr wat bij te komen, verzocht al de passagiers geen rancune op de
diligence te houden en familiaar in het hotel te blijven dineren.

Het ontbreekt na dergelijke voorvallen zelden aan discoursen
tusschen menschen, die elkander vroeger vreemd waren, maar door
gemeenschappelijk ongeluk verbroederd worden. In afwachting van het
_diner_ en de geschikte gelegenheid om verder te reizen, plaatsten
zich nu de reisgenooten in een cirkel, waarvan zich echter een jong
paar uitsloot, dat zich liever eenigzins op den achtergrond hield. Om
echter hunne reisgenooten niet af te matten door gissingen, waarom
zij zich schenen af te zonderen, gaven deze jonge lieden zich de
moeite, elkander teeder aan te zien, de hand te drukken, zamen niet
meer dan vijf kwart stoel in te nemen, en meer dergelijke zaken, die
op vrijerij duiden. Zij maakten daarenboven zeer dikwijls gebruik
van het privilegie van geëngageerden, om veelvuldig te fluisteren,
een voorregt, dat vele jongelingen, die niet sterk zijn op het punt
van lieve geheimpjes, somtijds zeer zwaar valt op den regten prijs te
schatten. Gelukkig dat allen, die zich op het liefde plegen toeleggen,
als het meer aankomt op dadelijke liefkozingen en dergelijke zaken,
die het gezigt van een verliefd paar voor een toeschouwer regt
onderhoudend maken, goed te huis zijn.

"Ik gaf wel honderd _louis d'or,_ dat de diligence niet omgevallen
was! want ik ben zeer gepresseerd!" zei de Franschman die dood was,
en er uitzag alsof hij nooit honderd _francs_ te gelijk in zijn beurs
had gehad.

"Pah!" riep een Duitscher: "is dat omvallen, en zonder dat iemand
armen of beenen breekt! Ik heb te Rome ook eens met de _Regio carriëro_
omgelegen; maar toen waren al de reizigers er om koud, behalve ik."

"Gij alleen over?" zei de Franschman: "dat was jammer."

"Ik hoop dat de conducteur nu maar oppast en mijn hoedendoos regt
houdt," riep het dametje; "anders zijn al mijn mutsen verkreukt."

"Maar, beste! het was toch een heel ongeluk!" fluisterde de verliefde,
die door Veervlug beluisterd werd: "ben je nu toch waarlijk niet
geschrikt?"

"Neen, heusch niet; maar heb jij nergens pijn?" was het antwoord.

"Je bent toch een engel!" fluisterde de jongeling.

Deze zelfde phrases werden vijf malen binnen den tijd van zeven en
een halve minuut gewisseld. Toen werd de jongeling op eens pathetisch,
en vroeg met hevige rolling zijner oogen: "Maar beste! als ik nu toch
eens onder de diligence verpletterd was?"

"Ach Hemel! dan was ik ook verpletterd."

"Je bent toch een engel!" fluisterde de jongeling. "Maar wil je nu
niets gebruiken? zijt ge waarlijk niet geschrikt?"

"Waarlijk niet?" antwoordde het meisje, en zuchtte hoorbaar.

"Ik woû dat ze nu met dat satansche eten kwamen!" riep de Franschman
van de honderd _louis d'or_, eenen heer in de rede vallende, die van
een omgevallen diligence te Marseille verhaalde.

"Beste!" fluisterde de verliefde jongeling, die een poosje op een
fluistergesprek had zitten peinzen: "wat denk je dat we eten zouden?"

"Ja, dat weet ik heusch niet, dierbare! misschien coteletten."

"Dat zou heerlijk wezen. Je bent toch een engel!" Maar nu ziet de
jongeling een wijd veld tot lieve geheimen open, en gaat voort:
"Waar houdt ge meer van, van rheevleesch of van faisanten?"

"Ik weet het heusch niet. Wat vind jij het lekkerst?"

"Ik rheevleesch."

"Nu, dan ik ook." En het lieve meisje zag hem, na dit sterke bewijs
harer liefde gegeven te hebben, met zoo teedere oogjes aan, dat het
bijna in het geheel geen oogjes meer waren.

"O Hemel!" zegt de jongeling: "zij is te edel en te groot voor de
wereld!" En na zich hierin een oogenblikje verdiept te hebben, vraagt
hij haar, terwijl zijne oogen van verliefdheid zijn hoofd schenen te
verlaten: "Beste, houdt ge wel van een kalfskop?"

"Kunt gij dat nog vragen?" zegt de schoone, hem even smachtend
aanziende, als een schelvisch op het strand de middagzon.

"Je bent toch een engel!" En de jongeling staat op het punt zijne
schoone te kussen.

Juist wordt het eten opgedragen, en het eerste, wat de verrukte
minnaar voor zich op tafel ziet, is een schotel coteletten.

Een traan van vreugde schittert in des jongelings oogen, die
hij beurtelings op den schotel en op zijne geliefde slaat. Ook de
Franschman van de honderd _louis d'or_, die nu zijne redenen meende
te moeten openbaren, waarom hij het _diner_ met zooveel verlangen
te gemoet had gezien, scheen het op de coteletten te hebben gemunt,
althans hij laadde er een aanzienlijk aantal van op zijn bord. Maar
eer nog de schotel tot het jonge paar was gekomen, en toen hij er nog
maar drie had ingezwolgen, riep hij uit, dat het vleesch taai was als
de duivel, waarmede hij wilde te kennen geven, dat het zeer taai was.

De arme minnaar werd bleek van schrik, en zijn meisje dat vroeger door
zijne al te teedere blikken op den schotel bemerkt had, dat haar hart
wel eenigzins voor jaloezij vatbaar was, werd nu vervuld van innig
medelijden in deze bittere teleurstelling voor haren jongeling;
krampachtig drukte hij haar de hand, toen de eerste beet hem had
overtuigd, dat de Franschman de waarheid had gesproken. Op gelijke
wijze werd die handdruk beantwoord; doch na weinige oogenblikken
fluisterde zij er deze lieve en vertroostende woordjes bij: "Beste! ik
hoop u nooit zoo te leur te stellen; ik zal altijd mijn best doen u
malsch vleesch voor te zetten."

Een glans van genoegen en vreugde keerde weêr op des jongelings gelaat,
en als twee illuminatieglazen schitterden zijne oogen, toen hij haar
toevoegde: "Je bent toch een engel!"

De Franschman ging voort met al het eten verfoeijelijk slecht te
vinden en tevens van alles verbazende portiën te nuttigen, als wilde
hij, zooveel in zijn vermogen was, die slechte spijzen van de aarde
verdelgen. Hij ging tevens voort bij ieder zijner uitroepen onder
verschillende benamingen den duivel aan te roepen, zoodat sommige
leden van het gezelschap deze voor zijn beschermheilige begonnen te
houden. De minnaar, die onder al dat afgekeurde eten, verschillende,
zeer smakelijke zaken aantrof, liet zich geenszins onbetuigd; en wie
dus in het gezelschap gemeend had, dat hij niets kon dan fluisteren,
zag nu, dat hij den edelen jongeling deerlijk had miskend. Hij vond
echter onder al deze werkzaamheden gedurig gelegenheid, om iets
van zijne liefde te openbaren, en verstond meesterlijk de kunst,
te gelijk met kakebeen en oogen te werken.

Het _diner_ kenmerkte zich overigens, zoo al niet door vrolijkheid,
toch door luidruchtigheid, vooral toen de reizigers bij het dessert
zich verpligt gevoelden, hunne dankbaarheid voor levensbehoud en
uitredding uit dreigend gevaar te betoonen door zich een halven
roes te drinken aan besten Rijnwijn. Spoedig werden zij echter in
deze hartverheffende pligtsbetrachting gestoord, daar de conducteur
binnenkwam, en het gezelschap verzocht in de rijtuigen te klimmen,
die hij te Frauenfeld had opgeloopen.

"Maar, conducteur! staat mijn hoedendoos nu wel regt?" roept het
dametje, dat niet van ongelukken hield.

"Best, dame! en de mutsen, die er uitgevallen waren, heb ik er zelf
weêr ingepakt."

"En hebt gij voor mijn _effets_ gezorgd?" vraagt de Franschman van
de honderd _louis d'or_.

"Uw pakje ligt onder de bank in het eerste rijtuig."

"Ben je nu toch waarlijk niet bang?" fluistert de jongeling.

"Neen, heusch niet." En reeds zit de engel in den wagen.

"Ik zal nu wakker blijven," zegt Pols, terwijl hij inklimt;
"want ik zou niet gaarne weêr omvallen."

En zonder verdere ongelukken ging de togt voort, en weinige uren later
zag men de torens van Constants. Veervlug herkende ze dadelijk uit
de decoratiën van de _Juive_, die hij in den Haag had zien opvoeren.





HOOFDSTUK XXX.

    Waarin Pols een zeer mooien coup de théatre ziet mislukken,
    en waarin Torteltak eene Dame in haar rijtuig helpt.


Het is heel moeielijk, het iedereen naar den zin te maken. Dit
ondervonden onder anderen, in het jaar 1415 de Heeren van het Concilie
te Constants, toen twee der Pausen, die zij op pensioen gesteld hadden,
en de eene nog wel op zijn eigen verzoek, dezen maatregel gansch
niet vriendelijk opnamen, en de derde gepensioneerde dit gunstbewijs
finaal afsloeg en zich tot zijn dood toe in active dienst aftobde.--Hoe
weinig goedkeuring verwierven gemelde Heeren verder van het algemeen,
toen zij, na vier jaren vergaderd geweest te zijn, uiteengaande de
Hervormingsplannen, waarvan nog al veel verwachting was, in den steek
lieten! En zoo zij niet de aangename bewustheid hadden meêgevoerd,
dat zij de Kettersche stellingen van Joannes Huss en Hieronymus van
Praag met kracht en vuur hadden weêrlegd en vernietigd, hoe gering zou
dan ook nog hunne zelfvoldoening over het verrigte werk zijn geweest!

Maar al liet nu deze Kerkvergadering bij sommige pausen geene zeer
aangename herinneringen na, en al bevorderde zij de tijdelijke
belangen van eenige ketters niet veel, en al leverde zij voor
Kerk en Staat die resultaten niet op, die men gewacht had, zij was
belangrijk voor diegenen, die er maar partij van wisten te trekken,
en nog ten huidigen dage baant zij den weg tot onmetelijken rijkdom
en onsterfelijken roem voor Johann Kastell, _Antiquar_ te Constants.

Wanneer gij ooit in de beroemde Conciliestad komt, zult gij niet
verzuimen den verdienstelijken oudheidkenner te bezoeken. Zijne
schriften zal hij u tegen betaling van 56 cents aanbieden, en gij
zult eigenaar worden van verschillende onuitgegeven brieven van Huss,
die Kastell uit het werk van Van der Hardt in zijn geschrift heeft
nagedrukt. Daarna zal de geleerde u uitnoodigen, om nog omtrent 73
cents te betalen, voor welke u het gezigt der _Kunst und Altherthums
Sammlung_ in de _Conciliums-Saal_ zal worden vergund. Gelukkige! dan
zult gij langs een steilen trap naar den donkeren zolder worden geleid;
daar zult gij in een hoek twee vermolmde stoelen zien staan, die gij
met den naam van _troonen_ zult hooren bestempelen. Daarnaast ziet
gij een kistje, voor één derde uit hout en voor twee derde uit stof
bestaande; dat is het beroemde _Scrutinium_. Die ronde roestmassaas
tegen den wand zijn de schilden der krijgers, die den vorstelijken
troon omringden.--Is het u niet, als waart gij door een tooverslag
uit de negentiende in de vijftiende eeuw verplaatst? als bevondt gij u
in het midden der luisterrijke Kerkvergadering, omringd door vorsten
en kardinalen?--Ziet gij daar op dat zoldertje die drie mannen,
die onvermoeid met hunne armen roeijen, hun hoofd omdraaijen, meer
dan ooit een ander mensch het vermogt, en op de maat hunne oogen
doen rollen? Beteugel uwe verbeelding--zij leven niet; doe gerust
een stap nader;--ja, het zijn de twee ketters wel, en Celestinus de
Dominikaner monnik, die met hen disputeert; maar slechts geboetseerd in
gele was. De beide eersten zijn al eens door een pruikmaker gestolen
geweest, die den monnik, van wege de kaalgeschoren kruin voor zijn
doel onbruikbaar, had laten staan; maar Kastell heeft ze uit den
barbierswinkel naar zijn zoldertje teruggevoerd.--Maar nog hebt gij
niet alles gezien. Daar in dien hoek staan twee steenen muren; dat
zijn de muren der gevangenis van Johannes Huss, uit den kelder van
het Franciskaner klooster gebroken, en nu op de Conciliezaal heel
netjes weêr opgemetseld, om alles wat meer bij elkaêr te hebben. Het
is eene ijselijke gevangenis. Zie, zij ontvangt geen ander licht,
dan uit de hooge vensters van de zaal.--Gij opent de gegrendelde
kerkerdeur en stapt eene schrede terug. In die kerker ligt op stroo een
menschengedaante. Het is de ongelukkige. Vroeger figureerde het beeld
onder den preekstoel in de _Munsterkirche_, als de aartsvader Abraham;
een bekwaam schilder heeft het een weinig gemoderniseerd, en nu doet
het in den kerker van den aartsketter Huss volkomen zijne dienst.

Het spreekt van zelve, dat alleen hij, die als pelgrim naar Constants
reist en inspectie _in loco_ houdt, zich eenigzins kan voorstellen,
hoe het op die Kerkvergadering is toegegaan, en dat niemand dan
de zoodanige een bevoegd beoordeelaar kan wezen van den invloed,
of wilt gij _vis et efficacitas_, dien zij op Kerk en Staat heeft
uitgeoefend. Begrepen alle geleerde _historici_ dat, hoeveel minder
verschil van opinie zou er omtrent deze zaak bestaan! Werd eindelijk
deze stelling in het algemeen toegepast, hoeveel grieven werden er
bespaard! Of bleek het ook ons Hollanders niet, dat het gevoelen
van sommige Duitsche en Fransche geschiedschrijvers, bij voorbeeld
omtrent den moord van Willem I, den heldendood van Van Speyk, en de
stoute daad van Hobein, zoo oneindig van het onze verschilt, omdat
die onkundigen niet in de gelegenheid waren zoo diep in de zaken in
te dringen, als wij, die in onze Museums den waarachtigen hoed en het
waarachtige buis van Balthasar Gerards hebben aanschouwd, en die toen
eerst de daden der dappere zeehelden regt leerden begrijpen, toen wij
het lapje blaauw laken van wijlen Van Speyk's rok en den vlaggedoek
van Hobein in het glazen kastje zagen ten toon gesteld?--Weg dan met
historie zonder oudheden en rariteiten! Hoe zouden wij Nederlanders
ooit zoo verbaasd veel licht hebben doen opgaan over de geschiedenis
van Egypte, indien wij niet zoo vele en zoo aanzienlijke mummies in
ons Leydsch Museum logeerden?

Het gezigt van het meer van Constants is voor ieder Hollander treffend
en verrassend. Wanneer hij van het hoofd bij de stad, ter linkerzijde
van de kapel, in de vorm van een molen, die op alle plaatjes van
Constants staat afgebeeld, zijn oog laat weiden op de watervlakte en
het lage land, waartegen zij aanspoelt, dan is het hem, als stond hij
aan de haven bij Hillegom, en als zag hij op eens het Haarlemmermeer
voor zich. Maar slechts kort duurt deze begoocheling; want zoodra
hij zich aan de tafel in zijn hôtel heeft neêrgezet, mist hij den
schotel meerbaars, en met niemand der gasten kan hij zijn geliefkoosd
discours aanvangen, hoe mooi en hoe aardig het toch wel wezen zal,
als die groote kom eens geheel en al zal zijn drooggemaakt.

Ofschoon nu onze reizigers aan de bezigtiging van al deze merkwaardige
kunst- en natuurschoonheden vele aangename en nuttige oogenblikken
te danken hadden, zij schenen er niet genoeg voedsel voor verstand
en hart uit te hebben opgedaan, om er een geheelen dag op te kunnen
teeren. Sommigen hunner merkten ten minste aan, dat zij nog wel
gaarne iets anders zouden zien, dat levendiger indruk bij hen naliet;
anderen vonden, dat de morgens te Constants veel langer duurden dan
elders. En toch, zij deden alles wat in hun vermogen was om zich den
tijd te korten. Zij doorkruisten herhaalde malen in een slenterpas
de geheele stad, namen successivelijk alle huizen op, keken nu en dan
over de balies van de brug in het water, vierden hunnen lust bot, om
zich door geeuwen en gapen te vervrolijken, fixeerde de zon zoolang,
tot zij aan het niezen raakten, en hielden hun horlogies elke tien
minuten aan hun oor, om te onderzoeken of zij ook stilstonden. Doch
toen zij eindelijk al deze genoegens tot overdaad toe gesmaakt hadden,
besloten zij, voor de variatie, in hun logement voor de ramen te gaan
zitten kijken.

In hoeverre de uitvoering van dit plan aan de vrolijke verwachting, die
men er misschien van had, beantwoordde, durven wij niet bepalen. Veel
afwisseling leverde echter deze uitkijk niet op; want schoon het
logement niet in de afgelegenste wijk der stad gesitueerd was, de
geheele stad Constants is eigenlijk eene afgelegen buurt, en men ziet
er gewoonlijk evenveel menschen op straat, als te Woerden in de uren,
dat daar de diligence niet passeert. Binnen in de gezelschapskamer
was ook niet veel rumoer, maar daar was toch nog iets om de oogen meê
bezig te houden: een lief jong meisje namelijk en een bejaard heer, die
zamen het _dejeuner_ gebruikten. De vrienden hadden juist den tijd en
de gelegenheid om dit paar menschen eens goed op te nemen. Zij wisten
dan ook naderhand allen precies de kleur der oogen en der lokken van
het meisje, en hoe fijn haar mondje, hoe spits haar voetje was. Deze
bijzonderheden hadden zij bij den bejaarden heer minder opgemerkt,
schoon zij daarin overeenkwamen, dat de man een zeer gedistingueerd
voorkomen had, en dat er een waas van melancholie over zijn gelaat
lag. Zij schenen vader en dochter, schoon er in hunne gelaatstrekken
geen enkele van gelijkenis te ontdekken was; maar de teedere blikken,
die hij van tijd tot tijd op het meisje sloeg, en de liefde en eerbied,
waarmede zij hem bejegende, duidde kennelijk eene naauwe betrekking
aan; en schoon ook zij den bejaarden man vele attenties bewees,
die kinderen dikwijls omtrent hunne ouders verzuimen, zij zag er te
vrolijk en hij te verstandig uit, om bij het groote verschil hunner
jaren, aan eene andere liefde dan die van vader en kind te denken.

Misschien waren er onder de vrienden, die eene nadere kennismaking
dan die der aanschouwers wenschten; maar daaraan viel niet te denken,
althans zoolang de twee vreemdelingen zich zoo uitsluitend met het
_dejeuner_ en met elkander bezig hielden, dat zij geene oogen schenen
te hebben voor iemand, die zich in de zaal bevond. Gemakkelijker
geraakten zij in gesprek met een ander heer, wiens voorkomen juist niet
veel belang inboezemde, ten zij men een zeer rooden en zeer gezwollen
neus en een aantal karbonkels voor interessante verschijnselen op
een menschelijk aangezigt houdt. Deze heer, die waarschijnlijk door
langdurige oefening de faculteit bezat, evenveel flesschen oud bier
in te houden als een Nederlandsch fust nam bij deze affaire tevens
die van kastelein waar, en om deze betrekking vond een der vrienden,
die gaarne eens iemand vreemds wilde toespreken, de vrijmoedigheid
hem te vragen, of er geen nieuws was.

"Neen, wat wou er voor nieuws wezen," antwoordde Mr. Sorvels vrij
knorrig: "althans geen goed nieuws, maar kwaads genoeg, ten minste voor
mij." En na deze verklaring met een krachtigen vloek geverifieerd te
hebben, liet hij een verbazenden bierstroom met bruisend geweld in
zijn wijdgeopenden mond neêrstorten.

"Maar je ziet er anders nog al niet uit, om zooveel verdriet te
hebben," zei Veervlug; "'t zal nog al zoo'n vaart niet met je loopen."

"Ge zoudt wel anders spreken, als je bijgewoond hadt, wat ik daar
straks heb bijgewoond. Het is te verschrikkelijk om het uit te
spreken."

"Is je land overstroomd, of je schuur verbrand?" vroeg een der
vrienden.

"Is er een biervat gesprongen, of een brouwsel mislukt?" zei een ander.

"Is je vrouw ziek, of een kind van je dood?" vroeg een derde.

"Was het dat maar," riep de kastelein verdrietig uit; "dat zou nog zijn
over te komen. Ik zal het je maar zeggen, maar het is een vervloekte
leelijke historie. Mijn vrouw is van haar achtste kind bevallen."

"Wel, daar filiciteer ik je meê," zei Pols heel goedig. "Als alles
goed afgeloopen is, is het een groot geluk. Maar wat is het, een
jongen of een meisje?"

"Wat weet ik het!" riep de dikke heer vertoornd. "Een jongen of een
meisje, het is een doodeter te meer; het is waarachtig of de ellende
hier aan huis niet ophoudt. 't Is er net meê als met de kiespijn. Je
weet wel wanneer het begint, maar niet wanneer het eindigt."

"Maar kinderen krijgen is toch een groote zegen," merkte een der
heeren zeer wijs aan.

"Ik wensch je geluk met dien zegen," bromde de bierbuik. "Ik zie
liever, dat mijne koeijen me een keer meer aan kalfsvleesch helpen,
of dat ik den vetten os loot; dat helpt meer in het huishouden. Maar
kijk! hier heb ik er nog een, die zal mij niet doodeten." En hij wees
op een kind, dat voor het raam op de straat in een tafelstoel zat,
en zich de handen op het blad bont en blaauw sloeg.

"Was dat je jongste?" vroeg een der vrienden.

"Dat is een klucht!" riep de vader, terwijl hij zijn bierkan weêr eens
in zijn maag leêggoot en daarna in de hoogte zwaaide. "Dat hebben al
meer vreemdelingen gedacht; en het is juist de oudste van allen."

"Maar het jongetje kan toch nog geen twee jaren oud zijn!"

"Een jongetje van twee jaar? ha, ha! het is een meisje van
achttien. Maar ge hebt in uw leven zoo'n raar kind niet gezien:
het is sinds haar eerste jaar niet gegroeid en doofstom, en nog
onnoozeler als toen zij geboren werd. En zij kan niets binnen krijgen
dan wat broodwater, dat ze door een pijpje inzuigt; dat is een goedkoop
kostje, ha, ha! Maar ik houd het met mijn Duitsche bier!" En behalve
met een vrij forschen eed, bevestigde hij dit laatste gezegde door
een krachtige manoeuvre met de bierkan. Toen schoof hij het raam open
en tikte het meisje op den schouder.

"Bu, bu!" kreet het onwijze kind en hapte naar den stok, waarmeê het
was geraakt.

"Houd je snater, malloot!" riep de vader, "of ik kom je met den stok
op je ligchaam!"

Het kind, den opgeheven stok ziende, begon te janken als een hond;
maar de vreemde dame, die bij het laatste gedeelte van het gesprek
toegeluisterd had, vloog toe, en terwijl een gloed van toorn haar
schoon gelaat bedekte, hield zij de hand des vaders terug.

"Ik vraag u excus, schoone dame!" viel de dikke heer lagchend in:
"ik speelde maar met het kind. Ze heeft zoo geen gevoel van tikjes;
ze is zoo weekelijk niet opgebragt, als de rijkeluiskinderen."

Het schoone meisje sloeg de oogen neder en keerde zich om. Een traan
kwam in haar oog, toen zij den bejaarden heer omhelsde en kuste. "Ook
ik ben achttien jaar, zeide zij, "en ik heb u tot vader."

Mr. Sorvels ging echter, zonder zich aan zulke _scènes_ te ergeren,
of zich in het minste om zijne gasten te generen, voort met proeven
van zijne ouderliefde en teederheid van gevoel te geven. Zijne stem
werd intusschen heesch en zijn gang moeijelijk. "Ja, ik heb ze allen
onder appèl!" riep hij uit, terwijl hij op zijn duim floot, waarop uit
verschillende deuren vier of vijf zeer morsige kinderen te voorschijn
kwamen en vroegen wat hun papa beliefde.

"Dat je allemaal weêr heengaat, waar je van daan gekomen zijt," riep de
oude heer, "en die het laatst in de kamer is, sla ik de ribben stuk."

Als door een tooverwoord verdwenen de kinderen, misschien omdat zij
hun vader als een waarheidlievend man kenden.

De bejaarde heer was intusschen met zijne dochter naar buiten gegaan,
waar hij liever zijn rijtuig wilde afwachten, dan in het onderhoudend
gezelschap in de zaal.--De vrienden, die ook liever _scènes_ van
anderen aard bijwoonden verzochten den kastelein hun wat rust te laten,
of een ander apartement aan te wijzen.

"Wat rust?" riep de man, terwijl hij op zijne beenen voortwaggelde. "Ik
sta je niet in den weg, maar ik ben hier in mijn eigen huis, en ik
moet voor mijne kinderen zorgen; weet je dat met je rust? Maar ik zal
heengaan, omdat ik mijn wereld versta, hoort ge? maar als ik blijven
wou, dan bleef ik. Goeden dag!"

En de man, die op den geboortedag van zijn achtste kind eenige uren
vroeger, dan hij gewoon was, fusthoogte had bereikt, zeilde naar eene
deur aan het eind van het vertrek, die hij achter zich geopend liet, en
daardoor den vrijen inkijk in de kraamkamer aan de vrienden vergunde.

"Leg je daar met je leelijke marmot?" was de eerste phrase, die hij
zijne beminde wederhelft toevoegde.

En hierop volgde een discours tusschen de beide echtelingen, dat met
vrij veel levendigheid werd gevoerd. De vrouw begon met haren gemaal
een beest te noemen, waarbij zij een epitheton voegde, dat kennelijk op
den staat van beschonkenheid doelde. De gemaal weêrlegde dit argument
met haar als een lui wijfjesvarken te begroeten, waarop de teedere
echtgenoote eenige gillen slaakte, en iets van besterven sprak, bij
welke gelegenheid zij een teug uit een flacon _kirschwasser_ nam,
dat te Constants een zeer dienstige drank voor jonge kraamvrouwen
schijnt te wezen. Hierop begon de lieve eerstgeborene te schreeuwen,
en de gemaal proponeerde derhalve den telg der huwelijksmin in het
meer te werpen; waarop weder de gemalin sprak van ontaarde vaders
en menschen erger dan de beesten; welk gezegde de dikke heer zich
aantrok, en een stok in de hoogte hield, waarop de jonge moeder een
nieuwe teug _kirschwasser_ nam, en nu de flesch aan haren echtvriend
voorhield, ten einde Z.Ed. de hersenpan in te slaan. Een paar oudere
zoontjes der gelukkige echtelingen, waarschijnlijk meenende dat papa
gefloten had, hingen hem nu aan de beenen, en een dochtertje stond
aan haar moeders bed, en scheen de aandacht op het voorvallende te
willen vestigen, door zeer voorbarig "moord" en zeer ontijdig "brand"
te roepen, terwijl de oudste dochter in de tafelstoel zich de handen
aan bloed sloeg, en harder dan ooit "bu, bu, bu!" riep. Het was een
zeer levendig tooneeltje, doch dat als onopgemerkt passeerde voor de
_kellners_, die daarin niets bijzonders schenen te vinden en intusschen
met groote bedaardheid de tafel begonnen te dekken.

"Zoo'n _scène_ toont je nu eens aan, hoe veel geluk het huwelijk
oplevert!" riep de Morder, terwijl hem onwillekeurig de drie
vergeefsche aanzoeken, die hij in der tijd tot dat einde gedaan had,
voor den geest kwamen.


	"Niet steeds is de liefde bestendig van duur,
	Hoe snel zij den boezem deed jagen"


begon Torteltak te reciteeren.

"Bier is toch erger dan de cholera," zeide Veervlug.

"Ik moet eens zien, dat ik dat misverstand doe ophouden," zei Pols,
en met moed stapte hij de kraamkamer binnen.

Zijne komst had evenwel niet terstond die uitwerking, die hij gewacht
had; want de echtelingen gingen voort elkander zeer onvriendelijke
gezegden toe te voegen; maar toen zij in diervoege elkander hun gemoed
hadden uitgestort, begon de vrouw luid te weenen, en aan Pols te
vragen, of hij ooit zoo'n ongelukkige en mishandelde vrouw gezien had.

"En zou het wonder wezen, dat ik een ongeluk aan mijzelven
beging?" vroeg de man.

"En dat nog wel eene kraamvrouw!" snikte zij.

"En dat nog wel op den dag, dat zij mij eene nieuwe dochter in huis
heeft durven brengen!" riep hij woedend uit.

Pols vond het evenwel geraden deze vragen der echtelingen niet te
beantwoorden; maar, hetzij dat zijn eigen gevoel, of wel het recit
van Torteltak dit idée bij hem verwekte, hij besloot de ouders door
middel van hun kind te verzoenen. Hij nam derhalve het pas geboren
wichtje uit de wieg, en het in de hoogte houdende, zeide hij op zeer
aandoenlijken toon: "Dit onschuldig wicht smeekt om uw beider liefde."

Dit gezegde had uitwerking: want de vader riep dadelijk uit: "Smijt
het in het meer, en je zult zien, dat zij haar kind nog niet eens
naspringt."

"Hang het aan de beenen op," zei de moeder, "en het monster zal het
nog niet eens afsnijden."

Pols keek even verbaasd op, als de redenaar, die onder het uiten zijner
meest oratorische passage het signaal tot neuzensnuiten en hoesten
ziet geven. "Wat zal ik met u kindje doen?" vroeg hij met onrust.

"Neem het meê," riep de vrouw: "dan redt gij het van zijn bederf en
van zijn vader."

"Wel ja, doe dat!" riep de man: "dan zijn wij het met fatsoen kwijt."

Daar dit evenwel niet in het plan lag van onzen vriend legde hij het
wichtje weêr voorzigtig in zijn wiegje neder, en stapte langzaam en
treurig de kamer uit.

"Ik geloof niet dat er iets is, dat die menschen tot rust en
eensgezindheid kan brengen," zei hij teleurgesteld tot zijn vrienden.

Maar hij vergiste zich; want naauwelijks had hij de kraamvrouw
verlaten, toen de man, uitgeput en bedwelmd door zijn krachtige
redeneringen en zijn nog krachtiger bier, op den grond neêrzonk en
in een vasten slaap insliep.

En toen de vrouw nog een teugje _kirschwasser_ genomen had, daalde
ook de slaap over haar neder, en zij accompagneerde snurkende haar
snurkende gemaal.

Toen heerschte er rust en eensgezindheid bij de gelukkige echtelingen.

Het voorgevallene in het hotel maakte slechts kort een onderwerp
van discours uit tusschen de vrienden en den vreemden heer en dame,
met welke zij zich voor de deur vereenigd hadden.

Toen evenwel het gesprek, dat natuurlijk over Zwitserland, reizen,
aangename ontmoetingen en dergelijke zaken gerouleerd had, een
weinig levendig begon te worden, kwam het reisrijtuig van de twee
vreemdelingen voor, en de vrienden maakten zich gereed om voor altijd
afscheid van hen te nemen. Maar juist toen de dame in de calêche wil
stappen, hoort zij den jongeling, die haar in het rijtuig helpt,
door een zijner vrienden met den naam van Torteltak noemen. Met
vrolijke belangstelling keert zij zich tot hem, en vraagt: "Is u
Mijnheer Torteltak uit Holland?"

De jongeling beantwoordde deze vraag, die hem verwonderde, toestemmend.

"En hebt ge te Kleef Ambrosine Korenaar ontmoet?"

"Ik had het geluk..." zegt de jongeling blozend.

"Dan weet ik genoeg; dat is heerlijk. He, papa! Is dat niet
toevallig? Die heer is Mijnheer Torteltak, die met Ambrosine Korenaar
geëngageerd is!"

"Dat is te zeggen...." valt de jongeling in.

"Nu, nu, geen woord meer," zegt het meisje, hem met hartelijkheid
de hand drukkende. "Wij moeten voort; maar gij gaat immers naar
Straatsburg? Gij kunt ons vinden in het _Hotel de Paris_.





HOOFDSTUK XXXI.

    Waarin een heer zeer vrolijk en een ander zeer melancholiek wordt.


Nog nooit zoo veel te vroeg was Pols of een zijner vrienden aan
eenige diligence, stoomboot of trekschuit gekomen, als heden het
geval was aan den _eilwagen_, die des namiddags ten vier ure uit
Constants vertrok. Was het daarom, dat zij zoo vergenoegd zagen,
toen de postillon met zijn horen het sein tot vertrekken gaf? of
was het, omdat zij smachtten eene plaats te verlaten, waar zij
niets dan verveling en ergernis hadden ondervonden? Genoeg is het
te melden, dat zij allen, naarmate zij zich van de oude en vervallen
stad verwijderden, in vrolijkheid en opgewondenheid toenamen, en dat
zij, toen in den laten avond in Stokach de diligence een uur van zijn
eentoonig en vermoeijend rollen uitrustte, al het leed hadden vergeten;
dat zij heden hadden gevoeld, en zich zelfs genoegen durfden beloven
van een nog vierentwintig uren lang verblijf, als tusschen hemel en
aarde, boven op de postkoets.

De tour door het Schwartzwald, dien zij nu, door handelbaarder weder
begunstigd, aflegden, wekte aangename herinneringen bij onze reizigers
op. Indien Pols dus afgetrokken was, hij dacht misschien aan zijne
schoone Ohlsbachsche, en het speet hem zeker, dat de _eilwagen_
nu zeer weinig notitie nam van de boerenherberg, waar zij zoo goed
waren onthaald geworden, en slechts aan de gewone stations stilhield,
waar men zeer weinig met zeer veel geld moest betalen. De heerlijke
landstreek, die al vruchtbaarder en bloeijender werd, hoe verder zij
voortreisden, hield hen allen in eene zeer opgeruimde stemming, en
zoo sommigen hunner reikhalzend naar Straatsburg uitzagen, het was
heden niet, omdat zij iets tegen de landstreek, of het gezelschap,
waarin zij zich bevonden, hadden in te brengen. Maar Torteltak
brandde van verlangen om het schoone meisje van Constants weêr te
zien; nog voelde hij den lieven druk harer vingeren; nog zag hij
den vriendelijken en vertrouwelijken blik, dien zij hem schonk;
en schoon hij dat alles danken moest aan hare veronderstelling,
dat hij met een ander meisje geëngageerd was, ook dat denkbeeld,
dat men hem bij die schoone reeds zoo ver geavanceerd hield, deed
hem genoeglijk glimlagchen, en bevestigde hem in zijne opinie, dat
hij toch wel _l'enfant chéri des dames_ mogt genoemd worden. Bij Van
Aartheim was het verlangen naar de Fransche grensstad althans niet
minder dan bij zijn vriend, schoon hij volstrekt niet aan drukjes en
blikjes dacht, maar toch in vrolijke hoop leefde, daar zeer aangename
en gewigtige ontdekkingen te doen.

Twee dingen zijn er, die den reiziger naar Straatsburg reeds in
tijds te kennen geven, dat hij de stad nadert; het eerste is de
domtoren, die van wege zijne hoogte van zeshonderd voet boven al zijne
medetorens uitsteekt; het tweede zijn de veelvuldige tamme ganzen,
die in troepjes van honderd, onder het kommando van een jongsken van
8 of 10 jaren, over de velden patrouilleren, waar zij niet zoozeer
door de vorming van verstand en hart, als wel door die hunner lever,
tot hunne bestemming worden opgeleid.

Wie kent ze niet, die voortreffelijke producten van Straatsburg,
die meesterstukken uit deszelfs fabrieken? _Paté de foie gras!_ gij
zijt schoon; ja schoon zijt gij en heerlijk om te aanschouwen! Als
van de terrine, waarin gij verscholen ligt, het sierlijke deksel wordt
afgewenteld, en eene dartele hand den sluijer van sneeuwwitten reuzel
wegrukt, dan vertoont zich, met een zedigen blos bedekt, uw liefelijk
aangezigt; dan vervult gij allen, die u omringen niet met strengen
eerbied, maar met warme liefde, met een zoet en nameloos verlangen! Gij
zijt zacht, _foie gras_, als het dons; zacht voor het gevoel en zacht
voor het oog! Het sneeuwwit hermelijn moge schitteren, en zijn glans
moge verhoogd worden door de zwarte vlokken, waarmeê het bestrooid
is; hoeveel liefelijker is uw rooskleurige gloed! hoeveel bevalliger
wordt die verhoogd door uwe vereeniging met den edelen truffel, in het
statig zwart gedost! Maar wat beteekent het u te zien, voor hem die u
kent? Neen, gij verheft u niet op ijdele schoonheid, maar schittert
door innerlijke waarde. Gij stelt de hoop niet te leur van hem, die
verlangend zijnen mond ontsluit! Zacht en malsch als de liefdekus
raakt gij de lippen aan; als een dauwdrop in een bloemkelk voor de
zon, versmelt gij op de tong, die u verwarmt en koestert; en als de
toonen des nachtegaal het oor, zoo streelt uwe geur het gehemelte.

En toch, daar zijn er die u miskennen, _foie gras_! daar zijn er
die u met smaad en schimp zouden willen beladen. Of heb ik het niet
gehoord, dat men uw uitzigt vergeleek met dat der geestelooze pommade,
uw smaak met dien van walgelijk kaarsvet? Ik ken er, die u niet willen
zien, omdat gij uwe frischheid en uwe mollige rondheid gedeeltelijk
dankt aan den wreeden ganzendans op de gloeijende roosters, schoon
ik diezelfde beestenvriendinnen in kwade luim heb gezien, omdat de
garnalen alweêr niet met koud water waren opgezet, en dus volstrekt
niet hadden begrepen, wat het zegt, _gekookt_ te worden.--Maar wie
u ook beleedigen of zijne verachting toonen moge, blijf niet terug
uit Nederland, edele wezens, in Straatsburg geboren en gewonnen! Gij
vindt er ook hier als elders, wie gij altijd welkom zijt, en die het
zich steeds tot geluk en vreugde zullen rekenen, u eene eereplaats
aan hunnen disch in te ruimen.

Met deze en dergelijke bespiegelingen kortte Veervlug zich den tijd,
toen hij zichzelven en zijne vrienden moê geredeneerd had. Hij liet
zich niet uit zijne aangename stemming brengen door den vallenden
avond en een opkomenden mist, of door vermoeijenis en vrees, dat men te
laat zou aankomen, om goed te souperen, zoo als zijn vriend De Morder;
evenmin matte hij zich af in wiskundige berekeningen, hoe veel menschen
er zouden omkomen als de toren van Straatsburg eens onverwacht naar
beneden kwam, zoo als zijn vriend Holstaff; maar moeijelijk viel het
hem om vrolijk te blijven, toen de diligence meer dan twee uren voor
de poort der stad moest ophouden, omdat de douanen, om de belangen
der schatkist te bevorderen en hun eigen nieuwsgierigheid te voldoen,
alle koffers en doozen uitpakten, en zelfs onder jassen en mantels
onderzoek deden, wat er al zoo de stad werd ingevoerd. Daar is bijna
geen treuriger reisinconveniënt dan een grenscommies, zonder zelfs
muskieten en ander meer Noordelijk ongedierte uit te zonderen; en
onaangenaam is het er bij, dat men zich eigenlijk billijkerwijze over
dit ongemak niet beklagen kan. Als de wet spreekt, dient de onderdaan
der wet te zwijgen; maar nergens gevoelt men als eerlijk man meer
verdriet, dat er zooveel schurken zijn, als daar, waar men van het
principe uitgaat dat iedereen een schurk is, of tracht te wezen. Ik
geloof dan ook niet dat er iemand sterker aan de algemeene bedorvenheid
van het menschengeslacht kan gelooven, dan zij, die als commiezen
hun leven doorbrengen. Daar zijn intusschen weinig landen in Europa,
waar men zich meer tegen den invoer van verboden zaken wapent en te
weer stelt dan Frankrijk; misschien omdat men de overtuiging bezit,
dat daar reeds genoeg verboden zaken plaats vinden. (Men vergelijke
dit laatste gezegde met den brief van Veervlug aan zijn vriend L,
geschreven te Straatsburg, den 11den Augustus 1837.)

Een der eerste merkwaardigheden van Straatsburg, die Torteltak
den volgenden morgen wenschte te zien, was de vreemdenlijst in het
_Hôtel de Paris_, omdat hij daaruit hoopte te kunnen ontdekken of
gissen, hoe de naam van het meisje was, dat hem hier verwachtte. Maar
naauwelijks heeft hij de lijst in handen, of daar gaat een licht voor
hem op, en hij noemt zichzelf een domkop, omdat hij vroeger niet op
die gedachte gekomen was. Hij las namelijk den naam Darmold, en het
verhaal van den ouden Heer Korenaar kwam hem in al deszelfs kleuren
voor den geest. "Wel ja!" roept hij uit: "zij zijn het! Wie kan het
ook anders wezen?"

"Wie?" vroeg Van Aartheim, die naast hem zat.

"Wel, Darmold en Emma, wie anders?" zegt Torteltak.

"Hoe, wat?" zegt zijn vriend, van zijn stoel opspringende: "hoe weet
gij het? heb ik ze genoemd? kent gij ze? waar zijn ze?" Dit was het
begin van een serie andere vragen, in éénen adem uitgestort en te
veel om op te noemen.

"Wat! kent gij die ook al?" vroeg Torteltak. "Heeft zij bij u ook
voor waarzegster gespeeld? Ik kon mij ook al niet begrijpen, dat zij
zijne dochter was."

"Neen, maar, ik bid u, waar hebt gij dien Mijnheer Darmold
gezien?" vroeg Van Aartheim met drift.

"Wel te Constants, daar gij hem ook hebt gezien, en waar ge nog een
heel interessant discours over de Koningin Hortense met hem gevoerd
hebt."

"Wel, dat is vreeselijk! Was hij dat? En was ik dan met blindheid
geslagen? Verbeeld u! ik reis maanden lang, alleen om hem te vinden,
en ik kreeg tijding dat hij te Straatsburg zal komen; en ik zie hem
te Constants en ik verzuim mijn kans."

"Dan moet ge ze hier beter waarnemen," zeide Torteltak. "_Garçon_! waar
logeert dat gezelschap, dat het laatst is aangekomen?"

"In Nr. 9 en 10. Ik heb ze juist het _dejeuner_ gebragt."

"De Hemel zij gedankt!" riep Van Aartheim, en met ongewone drift
sprong hij door de kamer rond.

"Ge doet het immers niet om dat Emmaatje?" zei Torteltak glimlagchende;
"want, vriend! dan komt ge te laat; maar neen, ge hebt aan ééne
schaakpartij wel genoeg."

Weinige oogenblikken later werd Van Aartheim bij den Heer Darmold
aangediend, en na eenige preliminairen openbaarde de jongeling
hem, dat hij hoop had om van hem belangrijke inlichtingen te zullen
inwinnen, omtrent zekere schuldbekentenissen van zijn vader, waarbij
de Heer Darmold als getuige moest gediend hebben. De oude heer liet den
jongeling alles uiteenzetten, en gaf hem toen hoop die zaak gemakkelijk
te kunnen schikken, daar de papieren, door den Heer Lurgrave gebruikt,
niet anders dan valsche stukken konden zijn. Hij deelde hem toen in
vele woorden mede, hoe goed hij den ouden Heer Van Aartheim gekend had,
en hoe hij zelf bij zijne komst in Oost-Indië aan dien waardigen man
veel te danken had, en sprak in zulke bewoordingen van Mevrouw Van
Aartheim, dat de jongeling hem met warmte de hand drukte.

In het midden van dat gesprek bragt een bediende een kaartje binnen,
waarop onze vriend met verbazing den naam Lurgrave vond. De knecht had
in commissie, dat de heer van dien naam terstond Mijnheer Van Aartheim
verlangde te spreken, maar dat hij geen lang uitstel verzocht, omdat
hij niet veel tijd te verliezen had.

"Hij komt of hij geroepen was!" zegt Darmold. "Verzoek Mijnheer hier
te komen."

Sir Lurgrave kwam binnen, en zonder zich aan den ouden heer, die
een weinig ter zijde was gegaan, te storen, rigtte hij zich tot den
jongeling, wien hij niet veel met complimenten, informatiën naar
welstand en meer dergelijke zaken lastig viel, maar voegde hem op
zeer hoogen toon toe: "Gij hebt ons contract verbroken, Mijnheer Van
Aartheim, nu weet ook ik, waaraan ik mij te houden heb."

"Ik heb alleen Miss Cleford voor uwe lagen behoed, Sir Lurgrave! Gij
hebt haar en mij beiden misleid; ik rekende mij geregtigd en verpligt
haar in veiligheid te brengen."

"Noem mij de plaats, waar gij haar gebragt hebt!"

"Nooit!" zegt Van Aartheim bedaard, maar met vastheid.

"Dan haalt gij vloek over u, en ongeluk over uwe moeder!" roept de
Engelschman woedend.

De jongeling werd bleek, niet van angst, maar van toorn.

"Zoo spoedig niet, Sir Lurgrave!" zegt Darmold, zich omkeerende en
hem strak aanziende: "ik kan u zulke maatregelen, evenzeer als zulke
gezegden, ontraden."

Lurgrave ziet den vreemdeling aan, en heeft een brutaal antwoord voor
hem klaar; maar toch eene zekere onrust overmeestert hem; misschien
sprak zijn geweten, misschien een duister voorgevoel. Maar in het
eind verzamelt hij al zijn moed en zegt: "Wie zijt gij, Mijnheer,
die zulken toon tot mij durft voeren, en die u met zaken inlaat,
die u niet aangaan?"

"Gij zoudt echter wel wenschen dat zekere handteekening mij wat meer
aanging. Herkent gij mij niet, Lurgrave? Mijn naam is Darmold."

De Engelschman staat alsof hij door den donder getroffen is, en alsof
de schrik al zijne leden verlamd heeft. Zijne oogen zijn onbewegelijk
gevestigd op den man, die hem dus heeft toegesproken. Maar op eens
springt hij op en terwijl hij een papier te voorschijn haalt en
in stukken scheurt, roept hij uit: "In uwe magt ben ik niet; de
bewijsstukken tegen mij zijn vernietigd."

"Maar nog niet in zekere zaak van een voogd, die zich van het vermogen
zijner pupillen op een onwettige wijze heeft meester gemaakt."

"Gij zijt een vreeselijk mensch, Mijnheer Darmold!"

"Dat kan er naar wezen, als het noodig is," zegt de ander koel.

"Kan ik u een oogenblik alleen spreken, Mijnheer?" zegt Lurgrave,
terwijl hij zijn partij angstig aanziet.

"Mijnheer Van Aartheim is hier niet te veel; want de zaak gaat ook
hem aan. Naar ik hoor, is hij de minnaar van _Miss_ Cleford."

"Maar hij krijgt haar nooit. Gaat nu beiden u gang en brengt mij op
't schavot."

En ijlings vliegt hij de kamer uit en in de postchais, die hem voor
de deur wacht.

"Hoe zal ik u ooit genoeg dankbaar zijn, mijn goede, lieve Mijnheer
Darmold!" roept Van Aartheim uit.

"Gij hebt zoo heel veel verpligting niet aan mij," zegt de oude heer;
"maar ik wenschte dat ik meer voor u had kunnen doen. Want het zal
nog heel wat moeite in hebben, de zaak met _Miss_ Cleford in orde te
brengen; want hij is listig en slecht."

"Maar mijne lieve moeder is gered," riep Van Aartheim. "De Hemel
zij gedankt!"

Kalmer dan het bovenstaande gesprek liep dat tusschen Torteltak en
Emma aan de publieke tafel af. Want na hem eerst wat geplaagd te
hebben, deelde het meisje hem mede, dat zij uit een brief van Mevrouw
Korenaar vernomen had, dat zekere Mijnheer Torteltak, een heel lief
jongmensch (dit zeggende keek Emma rijkelijk spottend genoeg, naar
der jongelings zin), te Kleef al zeer lief met Ambrosine was geweest,
en dat hij werkelijk al _acces_ gevraagd en dat dan ook verkregen had.

"Ik wist waarlijk niet, dat ik al zoo ver gegaan was," zegt Torteltak
verbaasd in zichzelven. "Mama Korenaar schijnt niet voor uitstel te
wezen." Maar daar hij heel gaarne op den voet van intimiteit met de
lieve Emma wilde blijven, hield hij al zijne aanmerkingen binnen,
en bepaalde zich tot het maken van zoo veel lieve complimentjes, die
ook weer zoo aardig beantwoord werden, als beide deze zaken aan eene
publieke tafel en tusschen menschen, die elkaêr voor de tweedemaal
ontmoeten, kunnen geschieden.





HOOFDSTUK XXXII.

    Hetwelk tooneelen behelst, zeer ergerlijk voor de Nederlanders
    in het algemeen, en voor de Haarlemieten in het bijzonder.


	"'t Neêrland, Neêrland is 't, dat in de rei der volken
	't Gelauwerd hoofd verheft door 't dundoek van de wolken,
	En tot Europa roept: "Het licht dat u bestraalt,
	De kunstrei die u volgt, is van mij afgedaald.
	De lievling der Natuur zag op mijn' grond het leven!
	Ik kweekte uw' Koster op! 'k heb hem aan de aard' gegeven."


Met deze regelen heeft de Heer J. F. Helmers, die te Amsterdam,
bij andere zaken, ook de dichtkunst waarnam anno 1804 de questie
uitgemaakt, waar en door wien de Drukkunst werd uitgevonden. Hij laat
het evenwel hierbij niet blijven; want nadat hij Haarlem verzocht
heeft te juichen,


	"Juich, Haarlem, die hem 't eerst' mogt in uw' arm ontvangen!
	Hem als een' zuigeling zaagt aan uw' boezem hangen!"


gaat hij over tot de mededeeling der mirakelen, die bij de geboorte
van den kleinen Koster plaats grepen; hoe de Natuur hem met een lach
begroette, en hoe het Spaarne, meer trotsch, de kruin opstak; hoe ook
de zwanen met opgestoken hals terstond driemaal de stad rondzwommen,
slaande met de vlerken en schaterende van vreugd; en hoe de bladen in
den Haarlemmerhout puur van wellust begonnen te fluiten en te gorgelen;
en hoe de Lente op zulk eene gelegenheid gewacht had om te komen; en


	"Nooit steeg de Zonnegod met zulk een' gloed ten wagen,
	En de uren, om zijn kar in 't bloemgareel geslagen,
	Verspreidden als een' vloed van rozen in den wind,
	En bloemen regenden op 't wiegje van het kind."


Hij maakt echter geen gewag van den klopper voor de deur, die zeker
ook wel opmerkelijk fraai zal zijn geweest. Te bejammeren is het, dat
hij van de verbazing der goede Haarlemmers, en in het bijzonder van
de oudelui Koster over al dat spectakel, geene andere melding maakt,
dan in de woorden:


	"En nieuwe levenskracht vloog door elks aadren om."


Door een zamenloop van omstandigheden waren evenwel deze regelen in den
jare 1837 nog niet te Maints bekend, en in deze gelukkige onwetendheid
hebben onze Duitsche naburen met opgewondenheid het Gutenbergsfeest
gevierd. 't Is nu maar te hoopen, daar de zaak toch niet meer te
verhelpen is, dat de gedichten van Helmers nooit in het Duitsch worden
vertaald; want de inwoners van _Moguntinum_ zouden zeker dood confuus
worden, en te laat doen, wat Vondel nog in tijds van hen eischte:


	"De Keurstadt kloppe op haer mont,
	Als Haerlem spreekt: de fiere Rijn
	Geef d'eere aan 't Sparen, met dien schijn
	Van Recht, en zwijgh van Vuist, den zetter,
	En Gutenberghs geroofde letter."


Maar wat hier ook van zij, in den vroegen morgen van den 15den
Augustus deden vijf Hollandsche jongelingen hun intrede in het "_Stolze
Maintz, von Rom gegründet_," en kwamen dus juist in tijds om te zien,
hoe de Duitschers Laurens Janszoon Koster van Haarlem miskennen en
verguizen. Het was wel hard, voor menschen, wie Neêrlandsch bloed
door d'adren vloeide, van dit schandelijk feit getuigen te zijn; maar
sommigen hunner kwam het nog harder voor, de stad, die er in haar
feestelijken dos regt sierlijk en vrolijk uitzag, zoo maar terstond
weêr te verlaten. Daarom besloten zij het doel der feestviering uit de
gedachten te zetten, iets dat eigenlijk altijd bij zulke gelegenheden
twee derde der zaamgevloeide menigte doet, en zoo veel moois te zien,
en zooveel plaisir te hebben, als zij maar grijpen en vangen konden. En
hiertoe werden zij al dadelijk in de gelegenheid gesteld; want zij
hadden het genoegen, met pak en zak beladen, de gansche stad Maintz
in alle rigtingen te doorkruisen, en aan alle logementen te vernemen,
dat er zelfs voor geen muis meer plaats was, iets dat iedereen die uit
de algemeene menschenliefde die tot kasteleins niet uitsluit, om den
wil van dezen hartelijk aangenaam moet wezen. Het deed intusschen den
vrienden wel leed, dat ook zij niet in de gelegenheid werden gesteld om
de _gastgebers_ voordeel te verschaffen, door etende en slapende geld
te verteren; maar men had maar een blik op al de logementen te slaan,
om te zien, dat zij van de vliering tot den kelder waren gevuld. In
het eind arriveerden zij aan een hôtel veertienden rang. Hier waren
zij gelukkiger; want de heer des huizes had nog juist gelegenheid om
vijf personen te logeren op twee stoelen met kussens en drie dito met
matten, in een soort van afgeschoten salon, of eigenlijk eene _suite_
van de keuken.

Hoewel nu zulk een apartement en zulke slaapplaatsen in gewone
omstandigheden niet bijzonder naar den zin van reizigers zijn, in
zulk een tijd is zoo iets nog eene verhooging van het genoegen: voor
sommigen, die zich om die reden verpligt gevoelen den ganschen dag
door te slenteren, en ook den nacht tot dag te maken; voor anderen,
omdat zij naderhand, bij de opsomming van de genoegens, die zij
gesmaakt hebben, ook zonder zich aan liegen te bezondigen, kunnen
vertellen dat zij zich armelijk moesten behelpen, of in geen twee
dagen een knie hebben gebogen. Voor onze vrienden had de situatie
van dat apartementje, dat aan de andere zijde in het bureau uitkwam
waar de juffrouw de notaas bijhield, dit nut, dat zij er een weinig
door ingewijd werden in de logementsgeheimen. Zoo kwamen zij er
in een half uur, dat zij met kleeden doorbragten, achter, hoe het
toch komt, dat nooit iets, zelfs niet de geringste kleinigheid,
op een nota vergeten is, daar de juffrouw, niet regt verstaande,
of de koffij en het brood, dat naar boven gebragt werd, voor Nr. 8
of 18 was, dezen post op beide rekeningen boekte. Te gelijk leerden
zij doorgronden, waarom de knechts zoo dikwijls denken, dat er op eene
andere kamer dan de uwe gescheld was, en dus niet komen voordat gij de
manoeuvre een dozijnmalen herhaald hebt; want toen de schel van Nr. 4
herhaalde malen vervaarlijk klingelde, vergenoegde zich de _kellner_,
wien deze schel aanging, met zoo lang te zeggen "wacht je beurt af,"
tot hij op zijn gemak zijn _dejeuner_ had gebruikt.

Maar daar de vrienden niet bepaaldelijk te Maintz waren gekomen om
zich met dit gewigtig onderwerp bezig te houden, haastten zij zich
hun hôtel te verlaten, om in tijds op de _Liebfrauplatze_ te wezen,
waar de onthulling van het Gutenbergs monument zou plaats hebben;
zij hadden het geluk eene uitmuntende staanplaats te verkrijgen, waar
de trein, uit den Domkerk komende, hen moest passeren, en tevens door
een paar uren wachtens hunne verwachting behoorlijk te spannen. Daar
klinken op eens hoornen en trompetten; zij komen; daar is reeds
de voorwacht, een aantal jolende knapen en deftig voortstappende
kerels, met vuile buizen aan het lijf, en dito handen in den zak. Met
uitgerekte halzen zien onze vrienden den optogt te gemoet; maar juist
in dien oogenblik komen de kurassiers om plaats te maken en rust te
bewaren, en deze heeren beginnen zulke vreemde manoeuvres met paarden
en sabels tegen al de belangstellende vreemdelingen, dat iedereen een
goed heenkomen zoekt. Pols en de zijnen bleven echter zeer vooraan,
en hadden dus het genoegen, toen de trein passeerde en de kurassiers
zich in linie van bataille schaarde, in zeer naauwe aanraking met
verscheiden regimentspaarden te komen en een rij blinkende kurassen
te aanschouwen. Dit was echter alles; zij zagen niets van den
_Burgemeister und der Gemeinderath_, van _die Polizei-Commissäre
und die Mitglieder des Literatuur-Vereins und der naturforschende
Gesellschaft_, geen enkele der _Buchdrucker_, _Schriftgiesser_,
_Buchhändler_, en niet een der vele dozijnen Duitsche Vorsten, die
allen in rokken, glinsterend door de nieuwheid van het laken of den
rijkdom van het verguldsel, voor de kurassiers heentrokken.

Wij zouden intusschen niet gaarne beweren, dat de teleurstelling onzer
vrienden, die niets van den optogt gezien hadden, grooter was dan die
der andere vreemdelingen, die het wel gezien hadden. Gewoonlijk toch
valt zoo iets, waarvan een wijdloopig programma reeds dagen bekend
is geweest, voor iemand, die zich goude galons en purper fluweel en
veelkleurig laken, ook zonder het te zien, kan voorstellen, niet
erg in de hand. Maar zeker is het, dat zij nu bewaard bleven voor
het uiten van opinies omtrent de uitstekende schoonheid van dezen of
genen rok, over het vreemde fatsoen der mutsjes, die de letterzetters
op hun hoofd hadden, over de vriendelijkheid, waarmeê de burgemeester
groette, en over meer dergelijke belangrijke zaken, waarmede men zich
op de afgehuurde kamers, nadat de trein gepasseerd was, bezig hield.

Maar toen nu al deze deftige personaadjes hunne eergestoelten hadden
ingenomen, en het ook Pols en zijnen vrienden gelukt was, op de trappen
der tribune plaats te krijgen, en de muziek ophield, nam de President
der _Gutenbergs-Commission_ de _Rednerbühne_ in, en bragt eene groote
rol papier te voorschijn, aan alle zijden volgeschreven, tot wanhoop
van al die het zagen, en die het meenden te moeten aanhooren. Maar die
wanhoop was te voorbarig; want de redenaar was niet wreed genoeg om zoo
veel van hunne aandacht te vergen. Hij sprak zoo zacht, dat slechts
drie à vier menschen, wier ooren bijna in aanraking met zijn mond
kwamen, door zijne verhandeling slaperig werden; terwijl het al den
anderen aanschouwers vrijstond, door welke middelen zij zelve verkozen,
tot dien toestand te geraken. In minder dan twee uren sprak hij zijne
geheele verhandeling uit, waarin hij het volgende had trachten aan te
toonen: "_Die Kunst, welche den Griechen und Römern verborgen blieb,
brachte eines Deutschen erfinderischer Geist an das Licht, und alles,
was die Alten und Neuen erdacht haben und wissen, haben sie jetzt
nicht mehr für sich, sondern für alle Völker erdacht_;" en toen hij
dit bewezen had, boog hij, en het publiek applaudiseerde van vreugd,
omdat het begreep wat die buiging beduidde, en de trompetten begonnen
te schallen, en door het verbranden van het chemisch geprepareerd
doek werd het Monument onthult, en allen die zamengevloeid waren
om het te aanschouwen, begonnen te juichen, met uitzondering van
drie individus, die door het verbazend gedrang onder den voet waren
geraakt en vertrapt, en voor wie het dus jammer was, dat zij niet
tot den volgenden dag gewacht hadden, om het beeld te gaan zien,
dat waarschijnlijk vooreerst niet zou wegloopen, omdat zij het nu
zeker nooit zouden zien.

Toen nu deze plegtigheid zoo schoon en aandoenlijk was afgeloopen,
en ook onze vrienden nog een geruimen tijd het heerlijk monument voor
Gutenberg hadden aangegaapt, en Pols bij die gelegenheid gevraagd
had, of het standbeeld in den Haarlemmerhout ook niet van Thorwaldsen
was, begreep men elders fortuin te moeten zoeken. Dit fortuin zoeken
beteekent eigenlijk op zulke feestdagen niets anders, dan al de uren,
die niet aan openbare vermakelijkheden gewijd zijn, met flaneren
doorbrengen, en zich door den prikkel van sterken drank in een
betamelijk opgewonden stemming houden. Bij zulke gelegenheden merkt
men eerst regt op, hoe nuttige inrigtingen koffiehuizen zijn, en hoe
zeer men ze onregt doet, door ze niet bij de het een of ander schoons
en edels bedoelende Gestichten of Maatschappijen op te sommen. Want
waar wordt de vermoeide vreemdeling vriendelijker opgenomen? waar
stelt men sterker en geestrijker maatregelen in het werk, om hem van
geestdrift te doen gloeijen? waar hoort men ooit in opgewondener taal
vaderlands- en vorstenliefde, en warm medegevoel voor al wat schoon en
edel is, uiten? Als u dan de oogen schemeren, feestvierders, van al de
vlaggen, die uit de huizen wapperen,--als uw mond lusteloos toevalt,
van het aangapen van al de pracht en weelde,--als u de knieën knikken
van de vermoeienis, die gij staande en loopende hebt opgedaan,--naar
de koffiehuizen dan, naar de koffiehuizen! Ziet gij dien stoet daar
uit de deur komen? Zij waren even uitgeput als gij thans; en welk
een gloed is nu in hunne oogen! tot hoe vrolijk gejuich openen zich
hunne lippen! hoe luchtig en sierlijk zwaaien zij u voorbij! Naar
binnen dan, feestelingen! één glas, één bokaal, één toast, en gij
zijt hun gelijk, en uwe insluimerende belangstelling voor het feest,
tot welks viering gij u hier onder de vele duizende vreemdelingen
hebt geschaard, zal weêr ontwaken.

Dank zij deze maatregelen van voorzigtigheid, kwam 's avonds het
gezelschap van Polsbroekerwoud, zeer luchtig en vrolijk gestemd,
voor de deur van het Maintzer Theater, en offerde met de grootste
bereidwilligheid een aanzienlijk aantal _Thalers_, om door vele
kelen den lof van Gutenberg te hooren uitgalmen. Het was nog aan een
bijzonder geluk te danken, dat zij werden binnengelaten, want reeds
dagen te voren waren natuurlijk alle kaartjes opgekocht; maar daar
men nu eerst vernomen had, dat er zestien Duitsche Vorsten minder
zouden komen dan men gewacht had, werd een der voor hen bestemde
loges aan de vrienden afgestaan, die daar nu op eene waardige wijze
de Hollandsche Natie konden representeren.

Weldra kwam het gewigtig moment. Tweehonderd heeren in 't zwart
en tweehonderd dames in 't wit, met vierhonderd paar witte glacé
handschoenen en vierhonderd bleeke gezigten, namen hunne plaats op het
tooneel in. Op de voorste rij zetten zich vier andere heeren en ééne
dame, in 't zelfde kostuum als de vorigen, doch met een extra strik van
lichtblaauw versierd, en iets meer pommade in 't haar dan de anderen,
waaruit bleek, dat zij Adolph von Nassau, Gutenberg, _Der Kläger im
Erzbischöflichen Gericht_ en Maria Faust's _Tochter_ voorstelden. De
Orchestmeester had intusschen al zijnen onderhoorigen de noodige
wenken gegeven; de instrumenten waren gestemd; met het tooverstokje
werd op den lessenaar getikt, de arm in de hoogte gezwaaid, en in
een oogenblik zwollen al de wangen der blazers op, al de armen der
strijkers bewogen zich naar denzelfden kant. Het voorspel is geëindigd:
Gutenberg staat uit zijn fauteuil op, manoeuvreert eenige oogenblikken
met een schitterende _foulard_ en op eens begint hij te zingen:


	"_O lichte Mainz_," enz.


en toen hij zesmaal zijn coupletje herhaald heeft, staan al de heeren
op, en daverend klinkt het door de zaal:


	"_O Stolze Mainz_," enz.


maar naauwelijks hebben die heeren hunne vier regels uit, of Gutenberg
begint weêr van voren af aan:


	"_O lichte Mainz_,"


en eer hij nog een halven regel ver is, vallen de anderen weêr in:


	"_O Stolze Mainz_,"


en zonder dat een der partijen het opgaf, zongen zij nu ieder om het
hardst, totdat zij dood af waren, en weêr op hunne stoelen gingen
zitten, waarop het publiek luid begon te juichen, en zeide dat de
woorden en de muziek beiden heerlijk mooi waren.

Maar naauwelijks gezeten, staan zij weêr op, en al de heeren zingen
vragenderwijze:


	"Klang hier nicht noch eine Stimme?
	Steht nicht jemand dort im Dunkel?"


waarop Faust begrijpt zich met het geval te moeten bemoeien, en ook
opstaande, zingt:


	"Halt! Wer bist du? Nenne dich!"


En nu staat ook Gutenberg weêr op, en galmt uit!


	"Gutenberg--Du kennst mich, Faust!"


waarop deze beide heeren aan het redeneren raken, en elkander herhaalde
malen dezelfde tweeregelige vragen en antwoorden toevoegen, totdat
ook de dame met den blaauwen strik er bijkomt, en voor de variatie
een aria zingt.

De eerste afdeeling liep ten einde. Het geraas en geweld nam steeds
toe, en ook onze vrienden waren reeds half doof, toen Pols, die
intusschen zijne oogen over het schoone publiek had laten weiden,
op eens een gil geeft, en zijn buurman in den arm knijpt. Het eerste
werd gelukkig niet opgemerkt; want juist bulderde het koor met
vreeselijke kracht:


	"Du taufst das Kind im Traume;
	Du taufest das Metall."


Maar het laatste, dat ongelukkig een stalmeester van een regerend
Vorst getroffen had, werd met een zeer barsch gezigt achtervolgd en
met de vraag: "Wat beteekent dat?"

"Ik vraagje excus, Mijnheer!" zegt Pols, "maar ik zag een neef en
nichten van mij zitten."

"Als je dan nog meer familie ziet, verzoek ik je aan den anderen kant
te knijpen."

En Pols maakte bij zichzelven de opmerking, dat die heer heel
kwalijknemend was en zeker weinig familiezwak had; maar toen nu
eindelijk "_das Kind im Traume getaufet was_," en er een moment van
stilte volgde, nam Pols deze gelegenheid waar, om zijn bovenlijf
over de balie der loge te buigen, en te kugchen en te hemmen, om de
aandacht te trekken van de familie Blumengarten, die schuins tegenover
hem in een andere loge zat; en toen dit nog niet gelukte, haalde hij
zijn geruiten zakdoek voor den dag en begon te wuiven, en te gelijk
rond te zien, waarover het publiek toch zoo lachte. Maar zijn vondst
had effect: de familie Blumengarten knikte neef toe, en nicht wenkte
zelfs, dat hij bij hen moest komen, waarop Pols eenige kamerheeren
en kamerdienaren bijna omverliep en de corridor doorsnelde, om zijne
familie op te zoeken. Van de _scène_ der ontmoeting werd evenwel
de aandacht van het publiek afgetrokken, omdat de tweede afdeeling
begonnen was, en de heeren met nieuwen moed aanhieven:


	"Du taufst das Kind im Traume;
	Du taufest das Metall;
	An deines Mantels Saume
	Liegt friedenreich das All."


Het ware voor Pols en zijne familie te wenschen geweest, dat zij
elkander wat later in den avond ontmoet hadden; want zij kregen het
zoo druk met praten, dat de heerlijkste stukken van het Oratorium
voor hen verloren gingen, en onze vriend was zoo oplettend voor zijne
jonge nicht, dat hij geene oogen had voor de tweehonderd zangeressen,
die onder aanvoering van Maria ook zeer aan het galmen raakten. Hij
begreep niets van het discours tusschen den _Kurfürst_ en den _Kläger_,
dat toch ook heel mooi was. Hij merkte naauwelijks of er _Ariosos_
of _Chöre_ werden uitgevoerd; en eerst toen al de heeren en dames op
het tooneel opstonden, en hunne laatste krachten inspanden, voor het


	"Dreimal gesegnete
	Stimmen der Scheidenden,
	Stimmen der Bleibenden
	Preisen dich laut, du gewallige Mainz!"


en toen daarna een applaudissement volgde, zoo luid, dat een aardbeving
hare inferioriteit zou hebben moeten toegeven, begreep hij, dat het
einde dáár was van een zeer aangenaam doorgebragten avond.

De familie Blumengarten en Polsbroekerwoud schenen elkander goed
bevallen te zijn; althans den volgenden dag haalde onze vriend zijne
bloedverwanten af, om de volksfeesten bij te wonen. Dit soort van
amusement viel geheel in den smaak dier goede menschen; zij lachten
zich dood, terwijl de Mainzers van de smalle gemeente allerlei
vergeefsche sprongen maakten, om den hangende aal te vangen; zij
juichten van plaisir bij het _Schifferstechen_, en gilden het uit van
pret bij den _Entenfang_. Hiertoe droeg bij, dat de oude heer volstrekt
niet hield van op een droogje te zitten, en dus verscheiden flesschen
goeden wijn liet ontkurken. Pols glom van genoegen, en verklaarde,
zijne jonge nicht helder aanziende, dat hij wel alle dagen zulke
feesten zou willen vieren; waardoor hij toonde volstrekt niet meer
boos te zijn, dat Maintz zich een regt aanmatigde het welke deze stad
in het geheel niet toekwam.

Het gevolg van dit alles was, dat toen Pols gearmd met zijn jonge
nichtje, de _allgemeine Illumination_ in de stad en op de rivier
bezigtigde, na zeer vele belangrijke aanmerkingen gemaakt te hebben
over schoone sterren, door groene en gele en roode en blaauwe lampions
verlicht, en over het sierlijke van latten met glaasjes om een
geheel raam, en over licht in zulke vierkante, poort- en kolomvormige
gedaanten, als alleen de kunst kan voortbrengen, geheel uitgepraat,
misschien alleen om het discours op een anderen boog te wenden,
begon te zeggen:

"Lieve nicht Caroline, ik ben niet heel jong meer."

"Dat is waar, neef!" antwoordde Caroline.

"En ook niet schoon."

De nicht zei niets, maar knikte toestemmend.

"Ik ben niet rijk."

"Zoo!" zei Caroline.

"Maar ik heb toch een aardig stuivertje geld."

"Dat is altijd een groot geluk!" merkte nicht aan.

"En ik wou, dat gij met mij deeldet."

"Maar, neef! hoe kom je nu zoo? ik heb immers volstrekt geen geld
noodig."

"Je begrijpt me niet, lieve nicht!" zei Pols: "ik wou nog meer. Ik
heb wel eens gedacht, om te trouwen!"

"Wel dat is goed!" zei Caroline, schoon toch eenigzins bevende,
misschien door eene verwonderlijk sterke _Devinationsgabe_ begrijpende,
waar het heen wilde. En toen voegde zij er bij: "Daar zijn vast in
Holland meisjes genoeg."

"Ja," zei Pols, "maar geen een zoo lief als jij!"

"Heere, neef! wat praat je rare dingen!"

"Ja, maar, lieve nicht! ik moet het je nu maar zeggen. Ik ben sinds
gisteren avond zoo raar, en al sedert verleden maand, toen ik je voor
het eerst zag. Je zoudt me een groot plaisir doen, als gij met mij
trouwen wildet."

"Maar neef Joachim! ik ken u nog zoo weinig."

"Ach! noem mij niet meer neef, maar alleen Jochem; en als ge met mij
trouwt, zult gij me wel beter leeren kennen."

Toen zei het meisje een heel langen tijd geen woord, maar keek voor
zich op den grond, en Pols begreep, dat hij nu een voetval zou moeten
doen, maar het was zoo schrikkelijk vol op de straten, dat hij er geen
plaats toe vond. In het eind, toen Pols haar zoo in de hand kneep,
dat zij er misschien pijn van kreeg, zei het meisje:

"Maar, neef! spreek er dan eens met papa en mama over."

Toen zei Pols verrukt: "O mijne geliefde! noem mij dan maar eens bij
mijn naam."

En het meisje zeide, hoog blozende: "Jochem!" Maar juist toen onze
vriend haar in verrukking de hand wilde kussen, kwam er een voetzoeker,
door een jong en dartel Maintzenaartje afgestoken, tusschen zijn mond
en haar hand, en Pols riep uit: "Dat is verduiveld onaangenaam!" en
het meisje: "Foei! is dat schrikken!"

De jongeling bragt zijn meisje zeer zedig naar haar logement, en toen
hij afscheid van haar had genomen, verzocht hij de oude lieden nog
een woordje, en legde zijn belangen bloot. Neef en nicht vonden de
propositie zeer vereerend; maar daar zij zich verpligt gevoelden,
eerst de noodige informatiën te nemen, beloofden zij, zoo spoedig
zulks geschieden kon, hun antwoord schriftelijk te zullen meêdeelen.

En toen Pols bij zijne vrienden terugkwam, deelde hij hun mede, dat
zijne nicht Caroline een engel was, en hij hoopte hun spoedig nog iets
te zullen meêdeelen, maar wat dat was, zouden zij nooit kunnen raden.





HOOFDSTUK XXXIII.

    Hetwelk misschien voor sommige lezers zal ophelderen, wat het
    titelvignet voorstelt.


Daar zijn weinig zintuigen, die den menschen over het algemeen meer
geld kosten, dan de smaak. Het ligt toch in de menschelijke natuur,
om ze allen ten behoorlijken, en soms ook ten onbehoorlijken tijde in
gelegenheid te stellen, om gestreeld te worden. Nu kan men de overige
zintuigen nog al eens gratis het een of ander genoegen verschaffen. Het
gezigt, bij voorbeeld, verlustigt zich kosteloos in een schoon
landschap, op eene gepaste wijze door de zon verlicht, of, zoo dit niet
in zijn _genre_ valt, in den windwijzer op de nieuwe Willemspoort te
Amsterdam en de klok, waarvan de plaat, voor de variatie, in plaats
van den wijzer ronddraait. Het gehoor wordt even kosteloos gestreeld,
als de nachtegaal zijne minneliederen kweelt, of als de Secretaris van
de pui van het stadhuis afleest. De genietingen des reuks in de geuren,
die de bloemen des velds of de grachten (burgwallen) der hoofdstad
uitwasemen, behoeven nooit te worden betaald, evenmin als die van
het gevoel, bij de aanraking van een paar malsche lipjes (ieder heeft
toch wel één paar in zijne familie), of van stuifzand, dat zich van
den straatweg in het menschelijk oog verplaatst. Maar nu de smaak! Ik
bid u, welke amusement kunt gij dit zintuig verschaffen, waarbij niet
te gelijk uwe beurs in het spel komt? Een dikke, vochtige mist is
misschien het eenige, dat zich tot dit doel geheel belangeloos bij u
aanmeldt, daar hij aan den smaak van stervelingen die gewaarwordingen
meêdeelt, welke buiten hem slechts Soester knolletjes vermogen op
te wekken. Maar ook dit genoegen is slechts weggelegd voor weinigen,
die de daartoe vereischte gelukkige en beminnelijke habitude hebben
van altijd met een open mond te wandelen; ieder ander is genoodzaakt
dagelijks van zijn rijkdom of zijne armoede ten offer te brengen, om
niet door de blijken van ontevredenheid zijns smaaks te worden gekweld.

Meestal is het de overtuiging en ondervinding hiervan, die velen zoo
hevig doet ijveren tegen de genietingen, die men den smaak bereidt,
en laag doet neêrzien op dezulken, die daarvoor nu en dan nog wel
eens wat over hebben, terwijl dezelfde menschen veel verdraagzamer
zijn omtrent de amusementen der overige zintuigen. Het denkbeeld
"het genot is kort, en ieder voorwerp kan slechts eenmaal dat genot
verschaffen" doet gewoonlijk dien ijver ontbranden en die minachting
geboren worden. Bij de minsten dezer berispers komt het ooit op, dat
deze genietingen de meest dierlijke, ja soms niets dan dierlijk zijn.

Zonder zich echter in eenig opzigt met deze of dergelijke
bespiegelingen in te laten, bestelden Polsbroekerwoud en zijne
vrienden, op den top van den Johannisberg gekomen, eene flesch
goudlak, en zonder zich aan den onmatig hoogen prijs van deze
genieting te ergeren, savoureerden zij den eêlsten en beroemdsten
van alle Rijnsche wijnen. Het spreekt dan ook van zelve, dat zij
met zekeren eerbied de gevulde glazen opnamen, en deze op de reis
naar den mond een kleinen omweg lieten maken langs den neus, die van
het _bouquet_ genieten moest, en dat toen reeds de vrienden elkander
veelbeteekenend toeknikten; ook dat toen de eerste teug in aanraking
kwam met het verhemelte, eene soort van verrukking allen aangreep,
zoo als ieder, die den duren kabinetswijn proeft en betaalt, gevoelt,
of zich althans verpligt rekent te gevoelen. Het is opmerkelijk, dat
eene flesch van dezen wijn, die toch waarlijk zooveel krachtiger niet
is dan andere fijne Rijnwijnen, in staat is om een geheel gezelschap
tot een hoogen trap van verheuging op te voeren, en dat reizigers,
die voor een paar flesschen Bourgogne niet staan, na het gebruik van
twee glazen Schloss-Johannisberger-kabinet-goudlak, wel weergaas goed
gevoelden, dat zij wat gedronken hadden. Te meer nog verdient het de
aandacht, dat de keldermeester als er wat veel bezoekers van den berg
zijn, zich vaak genoodzaakt ziet een zeer gewonen ligten Rijnwijn
in die goudlakflesschen op te disschen, en dat de verrukking en het
bedwelmend effect altijd dezelfde blijven.

Wat hier ook van zij, onze vrienden geraakten bij het gebruik van
twee flesschen in eene vrolijk opgewonden stemming, zoo zelfs, dat
Pols het meisje, dat licht voor de sigaren bragt, tweemaal vriendelijk
toeknikte, en daarna zachtjes onder de kin streelde, waarop Torteltak
aanmerkte, dat zijn vriend aanmerkelijke vorderingen had gemaakt in
de kunst van minnekozen.

"Ik hoop er wel spoedig in volleerd te worden," dacht Pols; doch
hij zeide het niet, want zoolang de zaak van zijn engagement nog
niet gedecideerd was, had hij besloten het diepste stilzwijgen te
bewaren. Maar hij zag er geen gevaar in, zichzelven op te wiegen in
vrolijke verwachtingen en hoop op geluk, als hij met zijne Caroline
in den Oppert zou wonen, en hij haar gedurig zou verrassen, door
wekelijks het houtvlotje van nieuwe bloemen te voorzien, en door zelf
beste springlevende visch van de markt te halen. Hoe lief zouden zij
daar zamen in de tuinkamer zitten--zij in den gemakkelijken stoel
van zijn vader, hij op een stoofje aan hare voeten! Hoe zouden zij
zich daar verbeelden buiten te wonen, als de geur der bloemen hun van
het houtvlot tegenwoei, terwijl de leeuwerik en de vinken in kooijen
sloegen en kweelden! Hoe veel vergoeding zou dit alles aan zijne jonge
vrouw geven, die om hem haar schoon land verliet, en hoe verheugde het
hem, dat hij juist daar woonde, waar hij, als zijne lieve van hare
Rijn dweepte, met billijken trots op de Rotte kon wijzen, die langs
zijn huis haren arm tot aan de boerenvischmarkt uitstrekte! Neen,
zoo gelukkig was hij nooit geweest; zooveel geluk kon Mijntje hem
niet geven, hoeveel zij ook van hem hield. En zelfs met Leentje,
de dochter van den droogist uit Utrecht, die zoovele weken bij zijne
nicht Van Schalen had gelogeerd, had hem zijn huis zulk een tempel
van huwelijksgeluk niet kunnen worden. Het is waar, hij had dit
Leentje meenen te beminnen; hij had zelfs bij den ouden droogist
om hare hand aangehouden: maar hoe koel was dat antwoord geweest,
dat zij hem wel hoogachtte, maar niet tot eene eerlijke verkeering
met hem kon besluiten! Een nacht had hij er niet van kunnen slapen,
schoon ook Mijntje, om hem over het verlies van dat meisje te troosten,
zulke heerlijke varkenskarbonaden voor hem gebraden had. Maar hij had
spoedig leeren inzien, waarom het meisje niet bevallen kon. Zij wilde
hooger op; zij moest schitteren in de wereld; en daarom gaf zij kort
daarna hare hand aan een tweeden Luitenant bij de Infanterie.

Hoeveel beter dan deze was zijne tweede liefde! Caroline was niet
cocquet, niet zoo ijdel; zij was naif, onschuldig, teerder; zij had
hem uit achting haar hart geschonken; hij haar uit achting en liefde
zijn hand aangeboden. Deze verbindtenis moest gelukkig wezen. Het
was hier geheel anders toegegaan, dan met dezulken, die onder de
hedendaagsche jongelieden op een bal gesloten worden, waar de liefde
uit een wals geboren wordt, en waarvan de zinnelijkheid door gedurig
herhaalde genietingen wordt onderhouden. Neen, hij had zijne beminde
leeren kennen in de vrije natuur op een concert; hij had het eerst
ontdekt, dat hij haar liefhad, bij een hartverheffend oratorium;
hij had zijne plannen gevormd, om met haar gelukkig te zijn, terwijl
zij zich zamen onder onschuldige volksspelen verlustigden, en bij
eene vertrouwelijke avondwandeling hadden zij elkander hunne liefde
beleden. Hij kende haar alzoo onder verschillende omstandigheden;
hij had haar ook in den huiselijken kring gadegeslagen, toen hij
met zijne vrienden bij de Blumengartens soupeerde. Zoo dus zulk eene
liefde niet de bron werd van ongestoord huwelijksgeluk, dan kon er
nooit huwelijksgeluk op de wereld bestaan.

Onder den invloed van deze en dergelijke redeneringen, die allen tot
dezelfde gelukkige resultaten leidden, volgde Pols zijne vrienden,
die luidruchtig, vrolijk en dartel den berg afhuppelden, als wilden
zij aan de geheele wereld toonen, dat zij niet maar voor de leus, of
om het uitzigt, naar boven geklommen waren. Maar om aan den anderen
kant te toonen, dat zij niet ongezind waren, om ook met andere wijnen
kennis te maken, hielden zij stil voor de kleine herberg in het dorp,
en riepen den kastelein toe, hun eene flesch Johannisdorfer voor de
deur te brengen.

Een paar boomen, voor het huis geplaatst, waarschijnlijk niet om
binnen beschutting te geven tegen de brandende zon, iets waarvoor
de kleine tralievenstertjes genoegzaam zorgden, maar meer, om door
zekere kunstige leiding een prieel na te bootsen, boden den warmen
reizigers eene koele rustplaats aan. De bewoners van de herberg
schenen hieraan evenwel geen behoefte te gevoelen; want een driejarig
knaapje zat, met een houten kolonel in de armen, zich in de hitte des
middags te verlustigen, en zocht zich misschien daardoor schadeloos
te stellen voor het gebrek aan waschwater, waarvan zijn gezigtje,
handjes en beentjes duidelijke sporen droegen; de magere hond, met
gesloten oogen den kop vooruitstekende, ving de stralen op, die de
zon dien kant verkoos uit te zenden; en zelfs de dikke kastelein,
met wien de vrienden een praatje maakten, plaatste zich zoodanig,
dat het bladerrijk geboomte hem niet al de warmte ontroofde.

"Wat een heerlijk land bewoont ge hier toch!" zei Veervlug, nadat hij
eene poos zijne oogen had laten weiden over den schoonen _Rheingegend_,
naar den kant van het nabijgelegen Bingen en Rüdesheim.

"Dat schikt wel genoeg," zei de kastelein, "ten minste voor deze
streken. 't Zou evenwel anders mijne verkiezing niet wezen."

"Ge schijnt niet heel gemakkelijk te voldoen," zei de ander. "Laat
eens hooren, waar zoudt gij het dan zoeken?"

"Wel, ik koos het liever beneden Keulen, of nog lager. Het liefst
van allen was ik in Holland."

"Dat is ook een best land," zei Pols, in triomf zijne vrienden
aanziende.

"Men heeft er ten minste beter, wat een mensch toekomt," ging de
kastelein voort: "maar dat heb ik hier ook; ik moet niet klagen. Maar,
weet ge, het land is daar meer zoo als het behoort; ik wil zeggen,
dat het er vlak en effen is, en dat ge er zoo met geen bergen te
worstelen hebt."

"Benijdt ge ons daarom?" riep Veervlug; "ik wou hartelijk, dat ge ons
daarover beklaagdet. Het is misschien het eenige, dat mijn vriend in
Holland anders zou wenschen; niet waar, Pols?"

"En waarom?" zei onze vriend, die in dit gezegde al iets
revolutionnairs meende op te merken: "wij hebben immers bij ons
de duinen; en als ge iets uit de hoogte wilt zien, kunt ge op een
toren klimmen."

"Ge hebt een mooi land, Mijnheer!" viel de kastelein in: "ik ken het
door en door; ik ben er menigmalen met de kar met glaswerk geweest. Ik
vraag je, waar vindt ge in heel Duitschland zoo'n schoonen weg, als
tusschen Gouda en Rotterdam, zoo effen en vlak, en waar men alles
om zich heen ziet, juist zoo als het is. Ik vraag je, wat hebben wij
aan al die bergen? Niets dan last en ongemak. Waarlijk, een mensch is
niet op dat klimmen gemaakt; dan moest hij een ander fatsoen hebben,
en niets zoo regtstandig. Ik weet wel, dat ik het niet zeggen mag,
maar ik begrijp mij niet, waar al die bergen voor dienen, behalve voor
de steenbokken en de eekhorentjes. Maar het minst van allen begrijp
ik mij, wat al die reizigers er aan vinden, die als katten tegen die
bergen opklauteren; want wat ze van al die ruime gezigten praten,
dat is voor de vaak; een mensch kan maar één ding te gelijk zien;
en de rest ziet er allemaal in de verte heel anders uit, dan het
is. Ik zie liever de zaken in haar natuurlijken staat."

"Ge moet volstrekt eens in Leyden komen, vriendje, en daar, 's avonds
bij het quadrilletafeltje in _de Paauw_, wat gaan zitten koeteren. Ge
doet daar zeker opgeld; 't is of ik een van dat partijtje hoor praten,"
zei Torteltak. "Maar ik vind toch je land zoo kwaad niet, en daar
groeit betere wijn, dan bij ons tusschen Gouda en Rotterdam. Vooral
die van uw buurman, boven op den berg, is uitmuntend."

"Daar hebt ge 't alweêr," zei de kastelein. "Nu is die wijn boven
weêr beter; dat komt van die bergen. Nu doe ik en een ander evenveel
moeite aan den wijnbouw; maar Prins Metternich krijgt toch den besten,
en maakt grof geld, terwijl onze wijn in de vaten kan liggen verzuren."

"Dat merk ik," zei Veervlug, terwijl hij een klein slokje van den
wrangen landwijn opslurpte.

"Nu, wees maar tevreden," zei Torteltak; "wij zullen er u wel wat
doorhelpen. Als ik eens trouw, dan kom ik u nog eens opzoeken; dan
wil ik met plaisir een paar dagen bij u logeren."

"Ja," zei Pols, "dat is een goede inval; het moet hier wel aardig
wezen, om met een jong vrouwtje een paar stille en rustige dagen door
te brengen."

"Pas maar op, dat het u geen ongeluk aanbrengt," zei de kastelein. "Ik
heb eens een paartje hier bij mij gehad; daar is het niet best meê
afgeloopen."

"En laat eens hooren hoe?" vroegen de vrienden.

"'t Is hier wel juist niet gebeurd," zei de _gastgeber_; "daarom kan
ik het des te geruster vertellen, zonder dat het mij schade doet,
maar toch, de jongelieden waren de eerste dagen hier aan huis. Gij
moet dan weten, dat ik vroeger zooveel als eerste knecht was in een
heerenhuis te Frankfort, bij Mijnheer Schmallheim."

"Schmallheim? dien ken ik wel!" riep een der vrienden. "Hij heeft
zijn buiten aan den Main."

"Nu ja, dezelfde. Dan zult ge wel weten, dat hij drie dochters heeft,
engelen van kinderen; maar daar wilde ik nu niet van spreken. Ik heb ze
ook in geen tien jaren gezien; want het gaat nu aanstaande voorjaar al
in 't elfde jaar, dat ik er uit huis trouwde met mijne tegenwoordige
vrouw, die er zooveel als derde meid was. En toen wij getrouwd waren,
trokken wij hier naar toe, in deze affaire, die Mijnheer voor ons
gekocht had."

"En waart gijlui toen dat ongelukkige paartje?" vroeg Veervlug
lagchend.

"Wel neen; daar zijn wij nog niet aan toe; dat zou ook wat moois wezen;
dat is wel vijf jaren later geweest. Laat eens zien! Tien jaren ben ik
nu van Mijnheer van daan, en het is nu metterhaast vijf jaar geleden,
dat... Ja, het zal vijf jaar later geweest zijn, toen ik een brief
van Mijnheer ontving."

"Dan ging de correspondentie niet druk," merkte Torteltak aan.

"Neen; maar dat wou ik ook niet zeggen. Weet ge, Mijnheer schreef
mij, dat ik twee dagen later, met een rijtuig, digt bij zijn buiten
te Frankfort moest wezen. Of het nu op een Donderdag of op een
Vrijdag was, is mij ontschoten; maar dat zou ik nog kunnen nazien
in den almanak, want het is nu vijf jaren geleden, en het was een
schrikkeljaar."

"Ga maar voort; dat kunnen wij straks nazien."

"Nu dan! ik maakte, dat ik er was; want ik deed altijd alles wat
Mijnheer mij zeide, of het goed was en of het kwaad was; maar kwaads
gelastte hij mij nooit, in al de vijftien jaar, dat ik bij hem
gewoond heb, en de tien jaren, die ik nu al van hem weg ben, dat in
het voorjaar al elf jaar wordt.--Nu, zoo als ik zeide: ik stond 's
avonds met het rijtuig op mijn post, en oude Johann kwam bij mij en
zei: "Wilhelm, je krijgt straks een jonggetrouwd paar; maar je rijdt
maar met hen door, tot je t'huis bent, en je logeert ze maar bij je,
hoor!"--"Goed," zei ik, "als ze zich met mijn buitenherberg willen
vergenoegen. Ik zal ze het beste geven wat ik heb."--En ik wachtte
nog een uurtje, misschien wel anderhalf,--en ja wel, daar kwamen
ze.--"Voort maar!" riep Johann, toen hij het rijtuig toegemaakt had,
en ik lei er de zweep over, en ik reed door, of er niemand in zat,
en ik zag niets van hen, en ik hoorde niets, want ik had er geen
boodschap meê, wat zulke jongelui malkaêr te vertellen hadden. En zelfs
onderweg, als ik water gaf, hield ik me maar, of ik niemand bij me in
den wagen had; behalve te Beberich, toen kwam er de jonge Heer uit,
en ik zei hem goeden avond; maar ik kende hem niet, en het stond mij
niet voor, dat ik hem ooit bij Mijnheer aan huis gezien had; maar
ik ontgaf het mij, want het was al vijf jaar, dat ik van Mijnheer
weg was, en met het voorjaar wordt het er al elf; en ik reed weêr
verder, en het was al heel laat in den nacht, toen ik hier stilhield,
juist op het plekje, waar ik nu sta. En ik riep tegen mijne vrouw,
dat ze met licht zou komen, en zij kwam ook, maar zonder licht, en
zij hielp er het volk uit: en ik bragt de paarden naar den stal, en
ik kwam weêr binnen. Maar toen kwam de jonge Juffrouw naar mij toe,
en ze zei tegen mij, of ze mij mijn heele leven gekend had: "Ken
je me dan niet meer, Wilhelm?"--"Wel neen," zei ik, "hoe wou ik je
kennen?"--Maar toen ik ze eens regt aangekeken had, toen zei ik toch:
"Het ontschiet me, of je haalt na Elize van Mijnheer Furchtbach."--En
toen mijne vrouw ook: "Heden ja, het is Jufvrouw Elize, die zoo veel
bij ons aan huis verkeerd heeft," altijd bij Mijnheer aan huis; maar
het was al vijf jaar, dat ik bij Mijnheer van daan was, en ik moest
ze altijd om zeven uur 's avonds te huis brengen; want Mijnheer was
wat gestreng, en die wou nooit, dat zijne dochter of Juffrouw Elize
nachtliepen.--Maar hoe wij allebei nu stonden te kijken, toen ze
daar in het midden van den nacht voor onze oogen stond, en zoo groot
geworden, waarlijk eene heele juffrouw, en toen ik dezen Mijnheer
aankeek, en toen ik dacht, wat Johann tegen mij gezeid had, dat zij
zamen getrouwd waren!--Maar toen deed zij er ons de uitlegging van,
hoe die Mijnheer uit Holland gekomen was, en haar gezien had, toen
hij bij oom Furchtbach aan huis kwam, om een wissel te incasseren;
maar dat was alles na mijn tijd, want ik was toen al vijf jaren
bij Mijnheer van daan. En toen was de Juffrouw goed aan Mijnheer
bevallen, en zoo wederkeerig; en hij zocht verkeering over haar;
maar haar oom had veel tegen hem, omdat hij geene zaken aan de hand
had, en hij had toch geld genoeg om te leven, en goed ook; dus dat
was onredelijk; en de mama van Juffrouw Elize had er niets tegen,
maar zij zat ook al onder dien oom, en zij woonde daar in huis. En
dus had de jonge Mijnheer geene gelegenheid om de Juffrouw te zien,
dan als hij met een wisseltje kwam, om den hoek van de deur; want bij
mijn Mijnheer, daar hij ze meer ontmoette, mogt ze ook al geen voet
meer zetten; en toen kwam hij tweemaal in de week met een wissel;
en toen had Mijnheer nog veel meer tegen hem, en zei, dat hij een
doorbrenger was; en de jonge Juffrouw wierd er ziek van, maar dat kon
niet baten; en Mevrouw had evenwel alleen regt over hare dochter,
maar zij was te bang voor haren broeder. Maar toen moest Mijnheer
Furchtbach op reis voor zijne affaires, en toen kwam mijn Mijnheer
er bij, en die wist het met den jongen Mijnheer zoo mooi te praten,
dat de mama toestond, dat zij nu in stilte zouden trouwen, terwijl
de oom weg was, en mijn Mijnheer maakte de papieren in orde; en ik
zou dat alles zeker bezorgd hebben, maar ik was toen al vijf jaren
bij Mijnheer van daan. En toen gingen de mama en Juffrouw Elize 's
morgens uit, en de jonge Mijnheer wachtte ze op op straat, en zij
trouwden, zonder dat er een haan naar kraaide; en zij schreven een
briefje aan Mevrouw Furchtbach, dat zij op reis gingen, maar die was
er ook zoo niet tegen als Mijnheer; en toen was er bruiloft bij mijn
Mijnheer buiten, en 's avonds--dat ik mij nu maar niet herinneren kan,
of het Donderdag was of Vrijdag!--althans 's avonds moest ik met het
rijtuig komen, en ik bragt ze bij mij in de herberg, zoo als ik u
straks verteld heb--Maar nu zult gij misschien vragen, wat Mijnheer
Furchtbach zei, toen hij te huis kwam?--Maar hij kwam niet te huis,
althans niet voordat hij ze gezien had, want den tweeden dag, dat zij
hier waren,--laat eens zien! dat was op een Zondag; nu, dan was het
ook op een Vrijdag, dat ik ze gehaald heb; dat ik daar zoo even niet
op kon komen!--gingen zij eens wandelen. Nu, dat mogten zij wel doen,
want zij waren even wettig getrouwd, en zij verscholen zich maar
hier, omdat Mijnheer Furchtbach in het begin zeker te veel geweld
zou maken. Maar juist waren zij op den straatweg aan den overkant,
en daar komt de oom in een rijtuig aan, en hij hield ze staande ook
en hij schold den jongen Heer uit voor een maagdenroover; maar deze
had de papieren in zijn zak, dat hij getrouwd was, en de oom moest
optrekken, woedend van drift; maar hij kon er niets meer aan doen;
en toen zijn de jonge luidjes nog twee dagen bij mij geweest--laat
eens zien! ja, het was op een Dinsdag, toen zij heengingen; 't is nu
al over de vijf jaren geleden,--waar blijft de tijd!--en toen zijn ze
naar Aken gaan wonen, totdat het zoo bitter ellendig met die lieve,
goede menschen is afgeloopen."

"Ja, wij kennen de historie," viel Torteltak in, die in het begin
het verhaal opmerkzaam had aangehoord, maar langzamerhand in treurig
gepeins verzonken was. "Wij hebben haar op den St. Gothard ontmoet."

"Zoo! dan weet gij het, hoe akelig het met haar gesteld is. Gij zoudt
haar dan ook niet meer kennen, als gij haar nu zaagt."

"Waar is zij dan?" vroeg Torteltak; "is zij al te Frankfort? Ik heb ten
minste toen maatregelen genomen, om haar daarheen te transporteren."

"Wel, zij is hier, hier in mijn huis," zei de kastelein, "al sedert
eergisteren,--neen, laat eens zien! al sedert vooreergisteren; maar
zij is geheel onnoozel. Toen zij te Frankfort kwam bij Mijnheer
Schmallheim--want haar oom wou nu zelfs nog niets van haar weten,
en hij zeide, dat het haar eigen schuld was; de arme vrouw--toen zou
mijn Mijnheer haar zeker bij zich gehouden hebben; maar de pokken
waren bij hem aan huis, en Juffrouw Clementine is er deerlijk van
geschonden; en de doctor vond het goed, dat de arme Mevrouw Sindenton
weêrgebragt werd naar de plaats, waar zij het eerst gelukkig geweest
was, omdat zij misschien dan van hare verdooving zou terugkomen;
maar het heeft niets geholpen; want zij was niets getroffen van de
plaats, en zij kende mij niet meer, en mijne vrouw ook niet; en toch,
wij hebben zoo veel jaren met haar verkeerd, en toen die vier dagen
ook nog, dat nu vijf jaren geleden is; en zij zit maar stil; en wij
hebben ze de boerinnenplunje maar aangetrokken, omdat zij dan minder
in het oog zou vallen; maar ook daar heeft ze niets van gemerkt. Het
eenige, daar zij nog meê bezig is, is met mijn jongetje, dat daar zit;
somtijds streelt zij het nog wel eens, en zegt dan: Anton! maar als
die er niet is, houdt zij zich met niets bezig en spreekt geen woord.

Terwijl de kastelein deze laatste woorden zeide, zagen de
vrienden eene boerin achter het huis aankomen. Verschrikt keken
zij op. Torteltaks oogen ontmoetten de haren, die hem een oogenblik
wezenloos aanstaarden. Maar zij ontroerde niet, en naderde zachtjes
naar het kind, dat steeds aan den boomstam leunde. Zij kuste het voor
het voorhoofd, en zette zich toen naast hem, en begon met den houten
kolonel te spelen.

De vrienden stonden spoedig op, en verlieten met ontroering de plaats.

Twee maanden na hunne terugkomst ontving Torteltak een brief van
den Heer Schmallheim, bij wien hij zich naar de weduwe zijns vriends
geïnformeerd had, en die hem meldde, dat op zekeren avond, terwijl
zij weêr met het kind en den houten kolonel speelde, een flaauwe
gil den kastelein uit het huis had doen komen, en dat hij haar,
tegen den boomstam gezonken, dood had gevonden.





HOOFDSTUK XXXIV.

    Waarin Van Aartheim eene zeer treurige ontmoeting heeft.


Van Aartheim was van Straatsburg alleen vooruitgereisd. Het was
misschien hard voor hem, daar binnen twee dagen _Miss_ Cleford
aldaar met haren broeder moest aankomen; maar toch, hij weifelde
geen oogenblik. Het was voor hem van belang, vóór zijnen vijand
in Holland te wezen; want uit hetgeen hij van hem ondervonden had,
moest hij besluiten, dat Lurgrave nog een laatsten wanhopigen stap
zou doen, al was het nu maar alleen om zich op hem en Darmold te
wreken. Hoeveel spoed hij intusschen maakte, overal ontdekte hij,
dat de Engelschman hem vooruitbleef, en bijna wanhoopte hij hem
in te halen, toen hij 's avonds te Keulen aankwam, waar hij tot
den volgenden morgen vertoeven moest, daar de stoomboot, die dan
vertrekken zou, hem nog eerder in Holland kon doen aankomen, dan
wanneer hij nu in postrijtuig vertrok. Lusteloos en vermoeid stapte
hij in het Mainzerhof af, waar hij zich, met een nieuwspapier in de
hand, in eenen hoek plaatste, om door niemand te worden gestoord. In
plaats van zich echter met de politieke redeneringen in te laten,
waarvan de _Kölnische Zeitung_ als naar gewoonte vervuld was, liep hij
in zijne gedachten eens door, wat er in den laatsten tijd al in zijn
hart was omgegaan, en hij vond daar zooveel strijdende magten van hoop
en vrees, van vreugde en droefheid, van verwachting en teleurstelling,
dat hij het met zichzelven niet eens kon worden, aan welke van dezen,
in den tegenwoordigen staat van zaken, het opperbewind toekwam. Hij
besloot dus, zoo als het best was, af te wachten tot hij meer licht
in de zaken kreeg, en geen der strijdvoerende partijen te versterken,
voor dat het zeker was, aan wie de zegepraal toekwam.

Terwijl hij aldus philosopheerde, werd zijne aandacht onwillekeurig
afgeleid door een verhaal, dat aan de gezelschapstafel werd
meêgedeeld, en hetwelk een kortelings voorgevallen vreeselijk
ongeluk betrof. Een duister voorgevoel, dat dit misschien met zijne
zaken in verband stond, kwam bij hem op, en toen hij de woorden
"Engelschman--vliegende ren--Holland" opving, voegde hij zich bij
het gezelschap, waar hem werd meêgedeeld, dat 's morgens heel vroeg
eene postchais in vollen ren van den kant van Bonn was gekomen, maar
dat, bij het omslaan van eenen hoek, een der paarden gestruikeld
en gestort was. De Engelschman, die met eene dame in het rijtuig
zat, zonder op de reden van dit oponthoud te letten, voer in hevige
vervloekingen tegen den postillon uit, en dreigde hem te vermoorden,
zoo hij te laat aan de Hollandsche stoomboot kwam. De arme postillon
deed wat hij kon, en het gelukte hem ook spoedig het paard te doen
opstaan. Maar de Engelschman, ongeduldig wordende, rukt het portier
open, en springt uit het rijtuig; doch ongelukkig juist, toen de
postillon zijne paarden weêr in vollen ren zette. Hierdoor wordt de
sprong den reiziger noodlottig; want zijn regterbeen haakt in het wiel,
en hij wordt onder het rijtuig geslingerd. De dame gilt en schreeuwt;
maar de postillon kan de paarden niet inhouden, voordat het wiel de
borst van den Engelschman raakte en ook zijn hoofd zwaar wondde,
terwijl zijn regterbeen geheel vermorseld was. Nu springt ook de
dame uit het rijtuig, en geeft kermend en handenwringend last, dat
men haren echtgenoot _zum Mainzerhof_ brenge. Onmiddellijk zijn de
doctoren ontboden; maar bij de eerste schouwing hebben zij verklaard,
dat de wonden doodelijk zijn, en dat hij geen vierentwintig uren meer
te leven heeft. Onbegrijpelijk is het, dat de dame, terstond nadat
zij deze verklaring gehoord had, met hare bagaadje, in een rijtuig,
weêr naar Bonn is vertrokken, en haren echtgenoot aan de zorg van
vreemden heeft overgelaten.

De gissingen van Van Aartheim klommen door dit verhaal tot een
hoogen trap van waarschijnlijkheid, en hij wendde zich dus terstond
tot den kastelein, om nog nadere inlichtingen te bekomen. Uit de
beschrijvingen, zoo van den Engelschman als van de dame, meende hij
nu zeker te kunnen opmaken, dat het Lurgrave was, wien dit vreeselijk
ongeluk getroffen had, en daar juist op dat oogenblik de doctoren
inkwamen, volgde hij hen naar de ziekenkamer, om den lijder te
zien. En waarlijk, daar zag hij den ellendige, het zwaar gewonde
hoofd op de borst gezonken, al met de kleur des doods overtogen,
en hoorde hij het akelig reutelen, als van iemand, die in hevige
benaauwdheid sterft. Onze vriend was diep getroffen; het denkbeeld,
dat hij, die daar lag, zijn bitterste vijand, zijn hevige vervolger,
de verstoorder van al zijn geluk was geweest, kwam geen oogenblik bij
hem op. Hij zag alleen zijnen medemensch; iemand dien hij van zoo nabij
gekend had; dien hij kortelings nog zoo gezond en krachtvol gezien had;
maar tevens iemand, wiens sterven men zich zelfs niet kan voorstellen,
zonder met schrik en ontzetting vervuld te worden.

"Het is nog geen sterven," zei een der doctoren, die tot zijn bed
genaderd was: "de verwonding van het borstbeen is de oorzaak van dit
benaauwd geluid. Ik zal trachten, door zijn hoofd lager te leggen,
het hem wat gemakkelijker te maken."

"Voort, voort!" riep Lurgrave, toen hij door deze aanraking als uit een
sluimer ontwaakte, met eene benaauwde stem, maar toch met inspanning
van al zijne krachten: "voort, postillon! of ik sla u met eigen hand
de hersens in."

"Houd u kalm, wat ik u bidden mag," zei de doctor, "en verzwaar uw
lijden niet! Tracht wat te rusten."

De lijder sloeg wild de oogen om zich heen; langzamerhand scheen
het hem duidelijk te worden, waar hij zich bevond; maar toen de hand
opheffende en met de vuist dreigende, riep hij: "Ha! waar zijt ge,
slang! met wie ik mijn leven aan den duivel gewijd heb? Ellendige! hebt
gij mij nu verlaten en bestolen, en mij op mijn sterfbed beschimpt
en bespot? Wees vervloekt!"

Deze uitroep scheen zijne trouwelooze maitresse te gelden. En o,
de beschuldiging, die hij tegen haar uitbraakte, bleek naderhand
maar al te gegrond te zijn. Neen! geen der misdrijven, waaraan de
ongelukkige _Française_ schuldig staat, zal eens haar sterfbed zoo
benaauwd en vreeselijk maken, als deze gruweldaad.

Maar daar ontdekt zijn oog Van Aartheim. "Ook gij nog!" roept hij
woedend uit, terwijl hij het verband van zijn hoofd losrukt, en hem
met woeste gebaren dreigt. "Komt gij mij beschimpen en juichen?--Neen,
ik wil niet sterven--ik zal niet sterven--spoedig--paarden--rijd
voort--vlieg, postillon!--duizend guinjes, zoo gij dien ellendige
voorblijft.--Neen, gij zult niet lang meer juichen!"

"Om Gods wil, bedaar!" roept Van Aartheim, terwijl hij smeekend de
armen naar hem uitstrekt. "Gij kent mij beter, Lurgrave! ik wil u
helpen, kon ik u maar helpen ik wil uw lijden verzachten. O, indien het
u troost geeft, zie, ik vergeef u alles, ik vergeet alles. Ongelukkige,
ik wil uw vriend zijn..."

Maar de lijder hoort hem niet meer; afgemat zinkt zijn hoofd op het
kussen neêr; uitgeput en bedwelmd ligt hij na deze woedende inspanning;
en het vuurrood, waarmeê de drift zijn voorhoofd en wangen geverfd had,
maakt weêr plaats voor de bleeke en vale kleur des doods.

De doctor herstelde het losgescheurd verband, en Van Aartheim plaatste
zich zoo, dat hij door den stervende niet meer gezien kon worden;
maar toch, hij bleef den geheelen nacht bij hem, bij afwisseling door
een der doctoren bijgestaan. Wij zullen onzen Lezers de bijzonderheden
van dien vreeselijken nacht niet mededeelen. Van Aartheim spreekt er
nooit van, dan met de diepste ontroering, en met weerzin brengt hij
zich die _horreurs_ voor den geest. In den vroegen morgen maakte de
dood een einde aan het aardsche lijden van Lurgrave, en deed eene
vervloeking, die hij uitbraakte, op zijne lippen versterven.

"Het is een groot geluk voor hem, dat hij maar dood is," zei de
kastelein, toen hij het berigt in de gezelschapszaal had medegedeeld.

"Ja, wel is het een geluk!" stemden al de gasten toe; maar niemand
hunner had hem zien sterven.

Twee dagen later, in den vroegen morgen (eene voorzorg van den
kastelein, om zijne gasten niet door zulke akelige dingen te
indisponeeren) werd het lijk van Lurgrave naar het kerkhof buiten de
stad gedragen. Niemand verzelde de baar van den vreemdeling, dan van
Aartheim; niemand zou, zelfs in zijn vaderland, tranen van droefheid
voor hem over hebben. Maar een traan van innig medelijden viel op
de kist van den ongelukkige, toen die in de groeve der vertering
nederzonk. Wee hem, over wie dan nog tranen van medelijden moeten
worden geschreid!

Nadat van Aartheim de zaken van den Engelschman had afgedaan,
besloot hij den volgenden morgen, per stoomboot zijne reis naar
Holland voort te zetten. In den namiddag ontmoette hij, op de
schipbrug, Polsbroekerwoud en de andere vrienden, die van Coblenz
waren teruggekeerd, en gezamenlijk reisden zij nu den volgenden dag
naar Nijmegen.





HOOFDSTUK XXXV.

    Hetwelk het laatste is, behalve voor degenen, die al vroeger de
    lectuur dezer reisontmoetingen hebben afgebroken.


Het oogenblik, waarin men, na eene lange afwezigheid of eene reis van
eenige uitgebreidheid, voor het eerst weder den vaderlandschen grond
betreedt, of het land weerziet, waar men geboren is, en dat alles,
wat ons dierbaar is, in zich bevat, is voor de meeste menschen in
de voorstelling zeer aangenaam; en velen, die voor het eerst reizen,
stellen zich de zoetste gewaarwording voor, die door een plotselingen
overgang zal worden opgewekt. Jammer is het, dat gewoonlijk de
uitkomst al bijzonder weinig aan die voorstelling beantwoordt. Want
wat die overgang betreft, men bemerkt er meestal niets van; men is
gewoonlijk in het vaderland, voordat men het weet, en men ziet in zulke
oogenblikken, dat men de voorgestelde zoete gewaarwordingen niet eer
kan smaken, voordat men zijn eigen woning binnentreedt. Welk genot
is er, bij voorbeeld, voor den Hollander, om aan het Lobith aan te
varen, of bij Westwezel de grenspaal voorbij te rijden? Zeker niet het
gevoel van trotschheid, zulk een mooi land het zijne te mogen noemen;
want schoon Holland niet als het Paradijs van Europa kan beschouwd
worden, het ziet er binnen's lands over het algemeen heel wat beter
uit, dan aan den grenscirkel. Of zou de vreugd te zoeken zijn in het
ontmoeten van zijne landgenooten! Ach, wie zijn het, die hij het eerst
aantreft! Commiezen, welke als gieren op zijn bagaadje aanvallen, en
zijne nette koffers met baldadig geweld van de diligence smijten, of
die met aanmatigende onbeleefdheid aan boord van de stoomboot stappen;
policiebeambten, welke hem bewijzen vragen, dat hij geen schurk is,
en aan wie hij toonen moet, dat hij permissie heeft, om zijn eigen
land binnen te komen; schippers en loodsen, handlangers en knechts,
die, terwijl zij elkander een touw toewerpen, of een baal voortsjouwen,
zichzelven en elkander, bij wijze van stopwoordjes en tusschenwerpsels,
het eeuwige oordeel toewenschen; in welke kunstige manier van spreken,
wij moeten het onbevooroordeeld bekennen, onze Hollandsche sjouwers,
schippers en werklieden, het gepeupel van alle andere landen verre
achter zich laten. Al verder: gij gaat in een herberg, en betaalt
uwe vertering, met een 5 franc of een thaler, of, zoo gij het nog
hebt, een fatsoenlijk stuk Hollandsch geld; en voor hetgeen men u
terug moet geven, regent het dertiendehalfjes, pietjes en blinde
dubbeltjes in uwe hand.--Maar nu zijt gij dan eindelijk verheugd,
dat gij toch weer op vaderlandschen bodem wandelt; nu stelt gij u
voor, hoe gij het verliet; maar gij denkt ook onwillekeurig aan al
het opgewisselde goud, dat toen uwe beurs bevatte, en het is alsof
gij nu voor het eerst opmerktet, dat uw plunje er armelijk uitziet,
en dat uw nieuw jasje wat al te versleten is, om daarmee in uwe
eigene stad aan te komen. Maar gij ontmoet ook menschen, die gij
half en half kent, die gij wel eens meer ontmoet; dat doet u plezier;
maar hen, die hunne gewone manier van leven gevolgd hebben, en wiens
niets bijzonders gebeurd is, treft deze ontmoeting volstrekt niet;
of zoo zij misschien ook een tourtje gemaakt hebben, dan is het
uwe grooter en interessanter, maar daar ligt hun niets aan gelegen;
en zij beginnen u over Kleef en den Eltenberg te onderhouden, daar
gij uwe mededeelingen omtrent den _Mont blanc_ kunt opzouten. Voorts
vraagt gij met brandend verlangen naar nieuws omtrent allerlei zaken;
en daar is niets nieuws voorgevallen, en alles gaat zijn gewonen gang,
alsof gij niet weg geweest waart. En waartoe al de teleurstellingen
opgesomd, die u treffen, als gij het genot smaakt den vaderlandschen
grond te betreden? Daar is misschien geen enkel genoegen op aarde,
dat zich met de voorstelling, die men er van maakt, kan meten.

Nijmegen was de plaats, waar onze vrienden het eerst den vaderlandschen
bodem weer betraden. Weinige uren te voren hadden zij elkander met
veel deftigheid geluk gewenscht, toen zij eene Hollandsche vlag en
Hollandsche uniformen aan den wal ontdekten. Daar was zelfs eene
propisitie gedaan, om eene fijne flesch te drinken; maar niemand
durfde er sterk op aandringen, omdat aller finantiële toestand veel te
wenschen overliet, en sommigen zelfs niet begrepen, hoe zij Rotterdam
konden halen. Het afscheid van Van Aartheim, die terstond naar Utrecht
vertrok, liep dan ook zonder libaties, maar met hartelijke wenschen
en vriendschappelijke handdrukken af, en de hoop om elkander spoedig
weer te zien, verbande tevens alle droefgeestigheid en aandoening
van deze plegtigheid.

En nu ondernamen de vijf getrouwe vrienden den volgenden morgen vroeg
den terugtogt naar Rotterdam, waar de reis volbragt zou zijn. Dezelfde
stoomboot, die hen vóór twee maanden had overgebracht, lag weer
gereed, en occupeerde zich met den overbodigen stoom snuivend uit te
blazen; de kaai was weer met dezelfde soort van toekijkers gevuld,
als altijd, en onder hen bevond zich een aanzienlijk aantal bedelaars,
die niets vuriger verlangden, dan de waarheid te ondervinden van het
spreekwoord: de morgenstond heeft goud in den mond. De hofmeester nam
al de passagiers met scherpe blikken waar, of er ook onder waren, die
hun leeftocht met zich voerden, of die al in hun logement gedejeuneerd
hadden; de kapitein liep met zekere gewigtigheid over het dek heen
en weder, zonder zich eenigszins met de passagiers of goederen in te
laten, die hij als bijkomende zaken beschouwde, doch die met het doel
zijner reize in geen het minste verband stonden; de stokers woelden
in den voorraad steenkolen, waarover zij te disponeeren hadden,
en brandden hunne zwarte aangezigten voor den gloeijenden oven; de
commissionairs en kruijers verwisselden met groot genoegen den zwaren
last, dien zij torschten, voor eenig klein zilvergeld; en de reizigers,
zelfs die nog een kwartier te vroeg kwamen, verhaastten hunnen tred,
zoodra zij de boot in het gezigt kregen, als hoorden zij in den
sissenden stoom eene waarschuwing: "Pas op, dat ge niet te laat komt."

Het was een zeer koele morgen, en de meeste passagiers vonden het
dus geraden zich benedenwaarts te retireren. Ook Pols trok, toen hij
gezien had, dat de stoomboot gelukkig omgekeerd en goed _en train_ was,
naar de kajuit. Maar welk eene verrassing wachtte hem hier? Hij kon
nauwelijks zijne oogen gelooven, toen hij zijn waarden neef en nicht
van Schalen en hunne kolossale, blozende en gezonde dochter Truitje
ontdekte. "Wel heden, neef!"--"Mijn lieve tijd, nicht!" waren de eenige
woorden, die een paar omslagtige omhelzingen en luidruchtige kussen
vooraf gingen. Maar toen volgde een stroom van uitboezemingen over
de vreugde dezer ongehoopte ontmoeting, en eene reeks van opmerkingen
over het zonderlinge en buitengewone, dat dit juist zoo trof, en het
voorregt, dat menschen in zulk soort van rencontres boven bergen en
dalen vooruithebben; en toen nicht aan het verhalen, hoe het kwam,
dat zij juist heden in de stoomboot zat, en niet gisteren, zooals
haar eerste plan geweest was; en hoe zij niet weg had kunnen komen van
hare eigene zuster, die te Nijmegen woonde; en hoe zij de bruiloft had
wezen bijwonen van eene nicht, waarvan zij moei, of, op zijn Fransch,
tante was; en hoe die nicht een kostelijk huwelijk gedaan had met
een knap mensch, die een post had bij een dijkcollegie, zij geloofde
zooveel als bode; en hoe haar eigen man, die wel van een grapje hield,
zich op die bruiloft had verkleed als een Jood, en op het dessert
met een kruiwagen met amandelen om de tafel gereden had; en hoe zij
zelve hem haast niet herkend had, zoo natuurlijk riep hij; "mangelen,
beste mangelen!" en nog meer dergelijke vermakelijke grappen, waarvan
haar man de aanlegger geweest was, maar alles in eer en deugd.

Pols luisterde met goedhartige aandacht naar al deze belangrijke
mededeelingen, en daarna met belangstelling naar een nader relaas
omtrent de laatste ziekte en de begrafenis van Mijntje; hij vernam
ook met veel genoegen, dat alles aan zijn huis toch goed en ordelijk
was toegegaan, maar dat Pietje wat zou staan te kijken, als hij daar
op eens voor haar stond, hoewel zij hem al sedert veertien dagen alle
uur te wachten was; en toen verzocht nicht hem, om ook eens wat van
zijn reizen te vertellen, en waar hij al zoo geweest was, en of hij
nu waarlijk zulke bijzonderheden gezien had, als de reizigers altijd
wel willen zeggen. Pols voldeed met genoegen aan haar verlangen,
en sprak een poosje over hooge bergen en watervallen, waarvan nicht
de handen in elkaâr sloeg, en waaronder neef in een gerusten slaap
raakte. Maar toen sprong hij in eens met zijne gedachten tot Coblenz
terug, en dit gaf hem aanleiding om te zeggen:

"Maar nu zult ge nooit raden, wie ik onderweg ontmoet heb; het is
nog iemand van de familie."

"Toch neef Joris niet? maar die is al dien tijd niet uit Rotterdam
geweest; of zijn broêrs weduwe? maar neen, die is al jaren dood. Neen,
ik kan het niet raden."

"Ik zal het dan maar zeggen: 't was nicht Mientje van Schalen van
IJsselstein."

"Wel, nu nog mooijer! Dat slechte schepsel, die niets had dan haar
mooije gezigtje, maar die er zoo trotsch op was, als wat ben je me! Nu,
ze zal ook wel in een mooije conditie wezen."

"Neen, waarlijk, dat is alles heel goed te regt gekomen; ze is toen
met dien Duitschen heer in het geheim getrouwd."

"Een mooije heer, een grasmof, die half naakt in 't land gekomen
is, om ons goede geld te winnen. En dat ze getrouwd zijn maakt mij
niemand wijs; dan had ze in IJsselstein moeten blijven, en dan hadden
de geboden moeten gaan, net als over mij en je neef, en over ieder
eerlijk en fatsoendelijk mensch. Neen, het is ook altijd een ligt
meisje geweest."

"Ge oordeelt misschien wat te streng, nicht! Het was toen wel
onvoorzigtig van haar gehandeld, maar zij zijn waarlijk getrouwd;
en het is toen ook heel goed met hen gegaan; Mijnheer Blumengarten
is tegenwoordig een groot koopman in Coblenz, en zit in goeden doen."

"Dat zal dan ook wel niet alles in den haak wezen; niet dat ik iemand
wil veroordeelen, maar het geld van weduwen en weezen is misschien ook
niet te goed voor iemand, die zoo ligt over eene heilige zaak denkt,
als toch het huwelijk is."

Pols vond het geraden dit onderwerp maar niet langer te behandelen,
hoewel hij plan had het als inleiding te doen dienen voor eene
belangrijke confidentie, althans om zoo iets van zijne plannen in
het verschiet te laten zien. Nicht Van Schalen bromde nog eenige
liefderijke aanmerkingen, en sloot daarop hare oogen, om de schade
van een slapeloozen nacht nog wat in te halen.

Onze vriend entameerde dus een discours met Truitje, en na eenige
woorden over onverschillende zaken gewisseld te hebben, dacht het hem
niet kwaad, aan deze, die toch zeker zoo streng niet denken zou, iets
van zijn voornemen omtrent Juffrouw Blumengarten meê te deelen. Hij
schoof dus zijn tabouretje wat nader aan haar toe, en begon op half
fluisterenden toon tot haar te zeggen:

"Ik zal het nu wel eenig hebben in mijn ruime huis in den Oppert."

"Ja maar, neef! u hebt zooveel vrienden; die zullen u nog wel eens
opzoeken."

"Ja maar, nicht Truitje! vrienden zijn ook maar vrienden; ik heb mijn
gedachten al eens over een meisje laten gaan."

Truitje zei niets, maar keek blozend voor zich.

"Wel, nicht! wat zou je daarvan denken; daar is niets dat het mij
belet, en ik heb een nichtje, dat er heel mooi uitziet, en dat ook
heel lief is."

Truitje werd nu eens voor de variatie bleek, doch zette toen weêr
haar blozen voort.

"Maar zeg dan toch eens, lieve nicht! wat zou je mij hierin raden?"

Met een nieuwen gloed op de wangen, stotterde Truitje; "Neef
Joachim! ik kan er niets van zeggen, zonder vader of moeder."

"Maar dat is toch vreemd," zei Pols: "je kunt toch je eigen meening
wel zeggen zonder vader of moeder?"

"Neen neef! dat mag ik niet doen; je moet het mij niet kwalijk
nemen. Ik ben het met moeder geheel eens, wat een meisje behoort te
doen, en ge hoordet straks zelf, hoe ze zich uitliet omtrent nicht
Mientje, die nu in Duitschland woont."

Juist lag de stoomboot aan voor Tiel, en de botsing tegen den wal
maakte neef en nicht Van Schalen wakker.

"Wel, nu zal ik je krijgen!" riep neef, toen hij Pols en zijne dochter
in een zoo vertrouwelijk discours zag. "Vrouw! je mag wel oppassen,
of ik moet het kleed van den mangelenjood al gaauw weer aantrekken."

"Houd je mond, lobbes!" zei nicht. "Wat praat je altijd malle
praat! Maar, Trui-lief! wat hebt ge een kleur!"

"'t Is hier vast wat benaauwd, moeder! ik wil eens naar boven gaan."

Op den trap vroeg de moeder fluisterende aan de dochter: "Wat was
dat toch, kindje?" En het kindje van bijna zes voet antwoordde:
"Ik weet het niet, moetje! ik geloof, dat neef Joachim u en vader
wel eens spreken wou."

Gedurende dit gesprek had boven eene ontmoeting plaats, niet minder
aangenaam, dan die tusschen Pols en de Van Schalens. Te Tiel zag
Torteltak zijn eenigen broeder aan boord komen. Juichend drukten zij
elkander de hand, en de glans van vreugde, die zich op beider gelaat
vertoonde, duidde aan, dat zij niet alleen door den band des bloeds,
maar ook door wederkeerige toegenegenheid en vriendschap aan elkander
verbonden waren. Daar is gewoonlijk veel, dat zich tegen zulk eene
naauwe vriendschap tusschen broeders aankant, misschien het meest,
dat men elkander van der jeugd af al te naauwkeurig kent, eene proef,
waartegen de meeste menschen niet bestand zijn. Maar wanneer, in
weerwil van al die tegenkantingen, zulk eene vriendschappelijke
betrekking bij broeders plaats vindt, dan kan er moeijelijk een
vriendschap zijn, naauwer en inniger dan de zoodanige, moeijelijk
eene vertrouwelijkheid, die grooter is en meer insluit, en die
door de natuurlijke betrekking meer gewaarborgd is tegen botsingen,
waartoe verscheidenheid van betrekkingen bij andere vrienden somtijds
aanleiding zou kunnen geven.

Frederik van Torteltak was twee jaren ouder dan zijn broeder, en in
houding en gelaatstrekken zeer op dezen gelijkend. Alleen had hij
iets meer deftigs en bedaards, en miste hij de misschien te groote
ijdelheid van Eduard. Sedert een jaar had hij de Leidsche akademie
verlaten, zonder evenwel terstond eene plaats in de maatschappij in
te nemen. Hij behoorde tot die menschen, welke de voorregten van het
akademieleven verloren hebben, en wien men die van het maatschappelijke
nog niet toestaat. Hij was proponent, een dier benijdbaren, wier namen
vier- of zesmaal 's jaars in lange lijsten achter de Boekzaal worden
aangeplakt, even als die van dienstboden op een verhuurkantoor, en
die van wijnen op eene prijscourant; een dier gelukkigen, welke nooit
hunne betrekking kunnen noemen, zonder een medelijdenden glimlach of
schouderophalen te ontmoeten; over wie iedereen, als over publiek goed,
meent te kunnen en mogen oordeelen en beschikken, en die dat voorregt
boven doctoren en advokaten zonder praktijk en kooplieden zonder zaken
hebben, dat zij bij uitnemendheid als "arme stakkers" en "ongelukkigen,
die niets om handen hebben," worden beschouwd. Vertoont zich een
proponent in een gezelschap, iemand, die hem voor het eerst ontmoet,
en die het zeer indiscreet zoo rekenen, een jong doctor te vragen,
of hij al patiënten heeft, vraagt hem terstond: "Hebt u al eenig
uitzigt op eene plaats?" Hij maakt nooit eene visite bij een tante, of
eene mevrouw, die de Boekzaal bijhoudt, of hij hoort ten minste drie
keeren in het half uur van zijn bezoek: "Daar zijn ontzettend veel
proponenten!" Heeft een jong meisje de onvoorzigtigheid zich met hem
te engageren, hare vriendinnetjes maken toespelingen op minnarijen,
daar nog geen eind aan te zien is, of verheugen zich, dat zij haar
nog zoo heel gaauw niet zullen verliezen. Dit gaat zelfs verder:
de persoon, aan den proponent verbonden, wordt zelve een voorwerp
van deernis, even als de ongelukkige, aan wien zij zich opoffert. Is
de proponent treurig of ernstig: "hij zal zich nog doodkniezen," of
"wie wil met zoo'n stijven Klaas te doen hebben?" Is hij vrolijk
en opgeruimd: "hij trekt het zich niet veel aan; 't kan hem niet
schelen; hij is nog ongeschikt voor zijne betrekking."--Maar waartoe
al de voorregten, aan dezen stand verbonden, opgesomd! Waarom
gesproken van de philantropische vertogen en voorstellen, om hun
lot te verbeteren, en die misschien nog wel zullen leiden, om er
kerkeknechts en doodgravers van te maken! Met erkentenis voor den
goeden wil van allen, die zich zooveel aan hen laten gelegen leggen,
zouden de meeste proponenten wel onder hunne namen willen schrijven:
"Verzoeke van brieven en betuigingen van beklag verschoond te blijven."

Torteltak had in een van de Geldersche waarden zijne gaven doen hooren;
hij liet zich evenwel volstrekt niet uit over zijne verwachtingen, en
daar Pols nog al veel met zijne familie bezig was, viel ook niemand
hem daarmeê lastig. De broeders hadden veel te praten en veel meê
te deelen: "en je hebt mijn brief te Straatsburg ontvangen?" vroeg
Frederik.--"Ik heb geen brief gezien na Constants van u, noch van
iemand."--"Dan weet ge ook het nieuwtje nog niet: ik ben geëngageerd,
en je kent het meisje ook; maar nu zeg ik je niet met wie, voor gij
haar ziet."--"Toch niet met Elize L.?--"Met Elize, noch met Sophie;
maar nu zeg ik niets meer."--Torteltak raadde nog twintig namen; maar
hij was altijd mis; dus besloot hij de zaak af te wachten. Hij deelde
intusschen aan zijn broeder meê, dat ook hij misschien geëngageerd was,
doch dat hij nog onderweg moest informeren, of het werkelijk zoo was,
maar dat hij niet wist, of hij het verlangde ja, dan neen.--Voorts
liepen de gesprekken over vele familiezaken; Veervlug informeerde met
veel belangstelling naar hunne zuster, maar vernam niets bijzonders,
dan dat zij springlevend, gezond en nog even dartel als vroeger was.

Pols vond in den loop des morgens, toen hij met zijne oude nicht alleen
in de kajuit was, nog gelegenheid een woordje ten voordeele van Mevrouw
Blumengarten te spreken, en daar deze door sommige voorstellingen,
die zij sedert het discours op den trap had beginnen te scheppen,
in eene meer vergevensgezinde bui was geraakt, verklaarde zij nu
het huwelijk als wettig te beschouwen, en best te willen gelooven,
"dat dat eigenste losse en wilde Mientje toch nog wel eene goede
en brave huismoeder kon geworden zijn." Onze vriend was zoo voldaan
over deze omkeering, dat hij besloot terstond zijne confidentie te
doen volgen, en hij maakte haar alzoo in diep geheim bekend, dat hij
plegtig om de hand en het hart van Caroline Blumengarten had verzocht,
en hoop had binnen kort zijnen wensch vervuld te zien.

Nicht Van Schalen werd, even als vroeger hare dochter, beurtelings
rood en bleek. "Je doet me schrikken, neef Joachim! en weet je wel,
dat je dan een Duitsche deern in je Rotterdamsche huis krijgt?"

"Ja," zei Pols; "maar zij zal zich best bij ons kunnen schikken,
en ge zult zien, zij zal u uitmuntend bevallen."

"En was het dat, dat je me zeggen woudt?" zei nicht, hem sterk
aanziende. "Truitje... ik dacht, dat je me iets hadt meê te deelen.'"

En zonder zijn antwoord af te wachten--want juist kwam Truitje
beneden--nam de moeder hare dochter onder den arm en ging naar
boven. Op den trap fluisterde zij haar in: "Het reizen heeft neef
Joachim, geloof ik, heelemaal mal gemaakt."

"Dat geloof ik ook," zei Truitje, toen de moeder haar de aanleiding
tot deze gissing meêdeelde.

Ten een ure lag de stoomboot voor de Boompjes te Rotterdam stil. Pols
nam al de bagaadje en drie zijner vrienden terstond meê naar huis;
maar Torteltak werd door zijn broeder meegetroond, die hem hier tot
getuige van zijn geluk wilde maken. Niet ver van de aanlegplaats
schelden zij aan een groot huis aan, en de proponent sleepte zijn
broeder onaangediend naar boven. De deur eener zijkamer werd geopend,
"Hier is zij!" riep Frederik verheugd uit. "Eduard! zie hier mijn
meisje!" En Torteltak stamelde zijne broederlijke gelukwenschen uit
voor Ambrosine Korenaar.

"Wel heden, Mijnheer Torteltak! dat vind ik nu eens heel aardig,
dat gij ons terstond komt bezoeken; en wat zegt gij nu van die
jongeluidjes? Ja, het kan wonderlijk in de wereld loopen. Wij
ontmoetten uwen broeder te Kleef, juist acht dagen nadat gij ons
verlaten hadt, en wij konden het terstond zoo best met hem vinden. En
nu wordt Ambrosine nog eene domineesvrouw! Nu, het is wel mijne eigen
dochter, maar ik durf gerust zeggen, dat er weinige zulke lieve en
geschikte meisjes ook daarvoor gevonden worden."

Torteltak was in de eerste oogenblikken door deze ontmoeting een weinig
uit het veld geslagen, en hij stond eenige oogenblikken in beraad,
om nu als een wanhopig minnaar te gaan kwijnen, en met liedjes in het
genre van: "_Fare thee well!_--_Non, je ne t'aime plus._--_So willst
du treulos von mir scheiden!_" en dergelijke te gaan occuperen;
maar toen hij zijn hart eens goed onderzocht had, bleek het hem,
dat hij, zonder zich ongelukkig te maken, Ambrosine heel goed aan
zijn broeder kon afstaan. Hij ontwaarde geen pijnlijker aandoening,
dan die hij altijd gevoelde, als hij zag dat een mooi en lief meisje
zich aan een ander naauwer verbond dan aan hem. Toen dus de oude Heer
Korenaar bovenkwam, viel hij dadelijk in dien goeden toon, en sprak met
gemelden grijsaard zeven kwartier over den Engelschen en Hollandschen
koophandel, dronk aan tafel een vrolijken toast, en maakte bij zijn
afscheid van zijn broederlijk regt op Ambrosine met vreugde gebruik.

En 's avonds was er feest in den Oppert, het feest der behouden
terugkomst, en het afscheidsmaal van vijf getrouwe reisgenooten. Pols
presideerde het souper, in den stoel van zijn vader, met zijn
gemakkelijken huisjas en zijne gevoerde pantoffels versierd. De
goedhartige vergenoegdheid, die op 's mans gelaat te lezen was, deelde
zich aan al de vrienden mede. "Daar is toch maar één Holland!" riep hij
uit, toen hij het laatste van vele glazen krachtige Portwijn uitdronk,
en toen hij zijne eigen leden op zijn eigen bed uitstrekte, murmelde
hij half sluimerend: "Oost west, 'thuis best!"



Hier eindigt het relaas der Reisontmoetingen van Joachim
Polsbroekerwoud en zijne vrienden. Wij weten het dat wij onze Lezers
weinig belangrijks en buitengewoons hebben meêgedeeld; maar het is
moeijelijk, indien men de waarheid getrouw wil blijven, zoo iets
uit hedendaagsche reizen te putten. Die, in weerwil van dat al, deze
ontmoetingen tot den einde toe gevolgd heeft, wordt bij deze bedankt
voor zijn geduld, en ontvangt tot toegift, hetgeen wij, omtrent het
wedervaren onzer personen, sedert hunne tehuiskomst vernomen hebben.

Pols is na zijne terugkomst nog bijna een maand in onzekerheid geweest,
hoe het met zijn engagement zou afloopen. De Heer Blumengarten, die
zich als vader verpligt rekende omtrent den minnaar zijner dochter
behoorlijke informatiën in te winnen, wendde zich, met medewerking
zijner Overheid, tot de Regeering van Rotterdam, om inlichtingen
aangaande dien persoon te verzoeken. Deze renvoyeerde het stuk aan
de Policie, en het antwoord, dat teruggezonden werd, luidde, dat
gemelde Polsbroekerwoud geenszins voor een verdacht persoon gehouden
kon worden. Hiermede was de schoonpapa tevreden; en op aandringen
van zijne vrouw, die zoo gaarne haar vaderland eens wilde weêrzien,
ondernam hij met zijne familie de reis naar Rotterdam. Op eenen morgen,
in het laatst van September, werd er bij Pols een brief gebragt, dien
hij begeerig opende, maar dien hij, van wege het Duitsche schrift,
niet lezen kon. Hij spoedde zich dus naar een beëedigd translateur, die
hem met den volgenden inhoud bekend maakte: "De Heer Polsbroekerwoud
wordt verzocht dezen middag ten 2 ure in het Zwijnshoofd te komen
dineren bij zijne familie uit Coblenz." Onze vriend was zichzelven
nauwelijks meester, en zijne vreugde kende geen palen, toen de oude
Heer hem als _Herr Sohn_ en de broeder als _Herr Bruder_ begroette,
en Caroline hem blozend de hand toereikte. In Mei 1838 is dan ook
het huwelijk te Coblenz voltrokken; de Van Schalens zijn geheel met
de Blumengartens verzoend, vooral nadat deze hun een oxhoofd goeden
Rijnwijn hebben toegezonden. Mevrouw Polsbroekerwoud schikt zich
goed naar de Rotterdamsche levenswijze. Om harentwil is Pols lid
geworden van den Doelen, waar zij geen enkel zomerconcert verzuimen,
en waar de jonge vrouw zich doet opmerken door haar blanke _teint_
en het overmatig gebruik van boterhammen met gerookten zalm. Sedert
eenigen tijd fluisteren de buren in den Oppert van iets, dat op til
zou wezen; althans, dat er eenige stukken mandenwerk en oogjesgoed,
benevens kousjes en slaapmutsjes van het kleinste soort, aan het huis
van Polsbroekerwoud zijn bezorgd.

Torteltak is gepromoveerd en wacht op een post. Hij is nog altijd een
_enfant cheri des dames_, en kleedt zich voortdurend heel netjes. Hij
schijnt zich evenwel nog niet te kunnen decideren, wie der vele lieve
meisjes, die hij kent, door hem gelukkig zal worden gemaakt. Zijn
broeder is nu geplaatst, en Ambrosine vindt het buitenleven heel
aangenaam, hoewel mama Korenaar zich niet kan begrijpen, dat het
lieve meisje zich daar niet doodkniest.

Veervlug maakt tegenwoordig minneliederen, met wonderlijke aardige _jeu
de mots_ omtrent _tortels op een tak_. Hij is vlug als een veertje,
sedert de dartele zuster van zijnen vriend deze minneliederen in
genade aanneemt. Tusschen beiden pleit hij ook _pro Deo_ en is een
gezocht advokaat door degenen, die bij voorkeur gratis consulteren.

Holstaff had vroeger plan gemaakt nog eens een reisje naar Frankfort
te maken, om Clementine Schmallheim te zien; maar sedert hij vernomen
heeft, dat dit lieve meisje hevig door de kinderziekte geschonden
is, maakt hij zich ongerust, dat dit gezigt hem te veel treffen zou,
en stelt dus deze reis van dag tot dag uit.

De Morder is gepromoveerd, na het verdedigen van een _Specimen_,
handelende over verschillende misbruiken en ongepermitteerde wettelijke
bepalingen. Hij staat op het trouwen met een weeuwtje, hoewel hij zich
lang op dien stap bedacht heeft, omdat hij het beroerd onaangenaam
vond, dat juist, als hij eens zin kreeg in een meisje, een ander al
eens met haar getrouwd was geweest.

De vrienden, en vooral Torteltak, ontvangen goede berigten van Van
Aartheim. De oude Heer Torteltak, een kundig procureur, die reeds
vroeger eens de partij van Mevrouw Van Aartheim tegen Lurgrave had
opgevat, heeft hem den gemakkelijksten weg aangewezen, om al de zaken
van _Miss_ Cleford en haren voogd te ontwarren. De gelukkige man woont
met zijne jonge vrouw en zijne moeder op een buiten in Kent, waar hij
rustig leeft en bemind is, door allen die met hem in aanraking komen.

En hiermede eindigt dit Hoofdstuk, en dit Boek.









INHOUD.


Hoofdstuk I.--Kennismaking met de hoofdpersonen

Hoofdstuk II.--De stoomboot van Rotterdam naar Nijmegen.--Ontmoetingen
met bekende en onbekende personen.--Polsbroekerwoud occupeert zich
met vele menschen en zaken.--Torteltak wordt verliefd.--Veervlug
heeft onaangenaamheden.--Holstaff weent met de weenenden

Hoofdstuk III.--Een rustige avond en een onrustige nacht te Nijmegen

Hoofdstuk IV.--Verblijf der reizigers te Kleef.--Zij maken kennis
met interessante landgenooten en naburen, spreken over menschen
en zaken in gebonden en ongebonden stijl, en bereiden zich voor,
te worden vergast op een verhaal van den ouden Heer Korenaar

Hoofdstuk V.--Het verhaal van den Heer Korenaar, dat misschien nog
met de verdere reisavonturen van Polsbroekerwoud en zijne vrienden
in verband zal staan

Hoofdstuk VI.--Aken en Borcetti.--Torteltak ontmoet een oud vriend.--De
Louisberg.--Hij ziet dat zijn vriend gelukkig is.--De Courzaal.--Hij
vindt de vrouw van zijn vriend lief

Hoofdstuk VII.--Keulen.--Bonn.--Men ontmoet interessante levenden,
maar nog interessanter dooden

Hoofdstuk VIII.--Waarin de reizigers vele merkwaardige plaatsen
bezoeken onder veelsoortige gewaarwordingen, en waarin Polsbroekerwoud
en de Amsterdamsche familie in zeer onaangename positiën voorkomen

Hoofdstuk IX.--Beginnende met eene stoombootreis naar Coblenz,
en eindigende met de _illustre rejeton_ der familie van Schalen

Hoofdstuk X.--Een Hoofdstuk, waarin de nieuwsgierige lezer, die gaarne
vernemen wil, hoe de reizigers over de badplaatsen naar Frankfort
trekken, zeer teleurgesteld wordt en dat verder zeer geschikt is om
overgeslagen te worden door menschen, die niet gaarne kennis willen
maken met Frankfortsche families

Hoofdstuk XI.--Waarin de reizigers meer dan twintig mijlen afleggen
zonder eenig avontuur, maar waarin zij naderhand in een klein bestek
velerlei genoegens smaken

Hoofdstuk XII.--Vermeldende, hoe Veervlug naar zijn pas zoekt, hoe
hij zich in zijne eenzaamheid tracht te amuseeren, en hoe hij eerst
te Darmstadt plaisir krijgt

Hoofdstuk XIII.--De nieuwe vriend van Veervlug komt op het tooneel,
en legt veel Duitsche plaatsen- en menschenkennis aan den dag

Hoofdstuk XIV.--De reizigers bezoeken twee badplaatsen; op de eene
maakt Pols eene schitterende vertooning, op de andere blijft hij
geheel onopgemerkt

Hoofdstuk XV.--De tour door het Schwartzwald.--Pols maakt kennis
met Engelsche dames bij onweder, en met Ohlsbachsche bij feestmuziek

Hoofdstuk XVI.--Aankomst in Zwitserland en verblijf te Schaffhausen;
bevattende tevens belangrijke opmerkingen omtrent den invloed van
een nieuw schoeisel op lichaam en ziel.

Hoofdstuk XVII.--Bevattende eene al te lange beschrijving van eene
voetreis, en eene al te korte van een watertogtje

Hoofdstuk XVIII.--Hoe de reizigers den Rigi beklimmen, en hoe het
Holstaff tegen zijne verwachting toch nog gebeuren mag, de zon aldaar
te zien opgaan

Hoofdstuk XIX.--Waarin Pols in zijne verwachting, om een der schoonste
dagen van zijn leven in vreugde te vieren, door veelvuldige rampen
bitter wordt teleurgesteld

Hoofdstuk XX.--Waarin zoovele zaken voorkomen, dat het moeijelijk zou
wezen, de verschillende opgaven in een korten inhoud te vereenigen

Hoofdstuk XXI.--Geeft de redenen op, waarom voor Polsbroekerwoud en
zijne vrienden het verblijf te Bern geene aangename souvenirs heeft
achtergelaten

Hoofdstuk XXII.--Een zeer kort hoofdstuk, dat voornamelijk over den
voorvluchtigen van Aartheim handelt

Hoofdstuk XXIII.--Waarin de lezer een geruimen tijd in het Kerkerhol
van Chillon moet verzuchten

Hoofdstuk XXIV.--Geleidt de reizigers van Geneve over Sallenches naar
Chamounix en vandaar naar Martigny, en is eenigszins in afgebroken
journaalstijl geschreven

Hoofdstuk XXV.--Waarin aangetoond wordt, dat een interessante tour
niet altijd een gemakkelijke is

Hoofdstuk XXVI.--Waaruit blijkt, dat de reisavonturen van Joachim
Polsbroekerwoud nog na zijne aankomst te Milaan vervolgd worden

Hoofdstuk XXVII.--Waarin veel beredeneerd en weinig bewezen
wordt, en waarin de reizigers eene herberg aantreffen, waar op
het uithangbord _vrij wijn_ niet maar voor de leus geschreven
is

Hoofdstuk XXVIII.--Hetwelk aantoont, dat het zeer gevaarlijk is,
te digt langs een afgrond te wandelen

Hoofdstuk XXIX.--Waarin de reizigers eenig oponthoud hebben, maar
dat de lezer zonder oponthoud kan eindigen

Hoofdstuk XXX.--Waarin Pols een zeer mooijen _coup de theatre_
ziet mislukken, en waarin Torteltak eene dame in haar rijtuig
helpt

Hoofdstuk XXXI.--Waarin een heer zeer vroolijk en een ander zeer
melancholiek wordt

Hoofdstuk XXXII.--Hetwelk tooneelen behelst, zeer ergerlijk voor
de Nederlanders in het algemeen, en voor de Haarlemieten in het
bijzonder

Hoofdstuk XXXIII.--Hetwelk misschien voor sommige lezers zal
ophelderen, wat het titelvignet voorstelt

Hoofdstuk XXXIV.--Waarin van Aartheim eene zeer treurige ontmoeting
heeft

Hoofdstuk XXXV.--Hetwelk het laatste is, behalve voor degenen,
die al voorlang de lectuur dezer reisontmoetingen hebben afgebroken






End of the Project Gutenberg EBook of Reisontmoetingen van Joachim
Polsbroekerwoud en zijne Vrienden, by Vlerk

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISONTMOETINGEN VAN JOACHIM ***

***** This file should be named 26100-8.txt or 26100-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/2/6/1/0/26100/

Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.